Mostar
Mostar je grad u Bosni i Hercegovini, kulturno i privredno središte Hercegovine te upravno sjedište Hercegovačko-neretvanskog kantona. Ime je dobio po čuvarima mostova (mostarima) na obalama Neretve. Poznat je po Starom mostu, izgrađenom u 16. stoljeću, koji je srušen tokom rata u Bosni i Hercegovini 9. novembra 1993. da bi nakon rata, 2004. godine, ponovo bio izgrađen. Stari most prvi je kulturni spomenik u Bosni i Hercegovini uvršten na UNESCO-ov spisak zaštićenih spomenika kulture svijeta.[2]
Mostar | |
|---|---|
Grad | |
| Grad Mostar | |
Stari most, Franjevačka crkva i samostan sv. Petra i Pavla u Mostaru, Koski Mehmed-pašina džamija, Neretva u blizini Lučkog mosta, Panorama Mostara, Španski trg, Gradska vijećnica | |
 Zastava  Grb | |
 Grad Mostar u Bosni i Hercegovini | |
  Mostar | |
| Koordinate: 43°20′58″N 17°48′45″E / 43.34944°N 17.81250°E | |
| Država |  Bosna i Hercegovina |
| Entitet | Federacija Bosne i Hercegovine |
| Kanton | Hercegovačko-neretvanski |
| Vlada | |
| • Gradonačelnik | Mario Kordić (HDZ) |
| Površina | |
| • Grad | 1.165,63 km2 |
| • Naseljeno mjesto | 18,21 km2 |
| Stanovništvo (2013) | |
| • Grad | 105.797 |
| • Grad (gustoća) | 90,76 /km2 |
| • Naseljeno mjesto | 60.195 |
| • Naseljeno mjesto (gustoća) | 3.305,6 /km2 |
| Vremenska zona | CET (UTC+1) |
| • Ljeti (DST) | CEST (UTC+2) |
| Poštanski broj | 88 000 |
| Pozivni broj | (+387) 36 |
| Matični broj | 166090[1] |
| Matični broj grada | 11410 |
| Veb-sajt | www |
Grad je najveći urbani centar u Hercegovini i peti grad po veličini u Bosni i Hercegovini, a prema popisu iz 1991, imao je 75.865 stanovnika. Danas je broj stanovnika u naseljenom mjestu nešto manji i iznosi 60.195. U cijelom gradu, prema popisu iz 2013, ukupno živi 105.797 ljudi. Okolina urbane zone je po podacima iz 1991. gusto naseljena: Potoci – 2.921 stanovnik, Vrapčići – 3.461 stanovnik i Rodoč – 4.499 stanovnika.[3]
Historija
Prethistorijsko doba
Šire područje današnjeg Mostara bilo je naseljeno još u prethistorijskom vremenu, što potvrđuju brojna nalazišta (više od 150) iz neolita, bakarnog, bronzanog i željeznog doba. Među njima su naseljene pećine, grobovi, oružje, predrimski novac i slično. Uz stočarstvo i zemljoradnju, u željeznom dobu razvija se i trgovina s okolnim središtima.
Rimsko doba
U doba ilirske samostalnosti ovo područje naseljavalo je ilirsko pleme Daorsi. Njihova teritorija obuhvatala je krajeve uz lijevu obalu Neretve, od Bijelog polja kod Mostara do Gabele i Metkovića na jugu. Plemenski centar Daorsa bio je na Gradini u Ošanjićima (Daorson). Nakon rimskog osvajanja ovaj prostor pripao je rimskoj koloniji Naroni (današnji Vid kod Metkovića) i postao sastavni dio rimske provincije Dalmacije. U to doba nastaju i ceste u dolini Neretve, od kojih je najvažnija Narona – Sarajevsko polje. Iz perioda kasne antike treba spomenuti bazilike iz 4–6. stoljeća u Cimu[4] (danas dio Mostara) te sličnu u Žitomislićima iz istog perioda.[4]
Srednji vijek
Novo razdoblje nastaje padom Rimskog carstva i doseljenjem Slavena. Tokom ranog srednjeg vijeka područje Mostara pripadalo je župi Večerić u oblasti (Hum). Unatoč vrhovnoj vlasti Franaka, ovi krajevi imali su određen stepen samostalnosti, posebno za vrijeme kneza Mihaila Viševića (910–950). Područjem su jedno vrijeme vladali Nemanjići, zatim bosanski ban, a tokom 14. i 15. stoljeća sve su snažniji humski knezovi. Jedan od njih, Stjepan Vukčić Kosača, koji je stolovao u Blagaju pored Mostara, 1448. dobija titulu hercega (odatle i naziv Hercegovina).
Osnivanje grada Mostara vezano je za izgradnju dviju kula / utvrda sredinom 15. stoljeća, vjerovatno u doba hercega Stjepana. Utvrda na desnoj obali Neretve zvala se Tara, a na lijevoj Halebija. Kula Herceguša sagrađena je neposredno uz Taru. Služila je u odbrambene svrhe, a i za čuvanje nekadašnjeg visećeg drvenog mosta. Izgrađena je za vrijeme hercega Stjepana, po kome je i dobila ime.
Prvi pisani spomen Mostara također je vezan za ove dvije kule: dubrovački izvještaj od 3. aprila 1452. opisuje kako se Vladislav Hercegović pobunio protiv oca Stjepana, otevši mu neke posjede. U izvještaju stoji: "ha preso quello di (...) Blagay et do castelli al ponte de Neretva (uzeo je (...) Blagaj i dvije utvrde na mostu na Neretvi). Već 1444. godine indirektno se spominje most na lokaciji današnjeg Mostara, i to u povelji aragonsko-napuljskog kralja Alfonsa Velikodušnog.
Ime Mostar prvi se put pojavljuje u osmanskom popisu stanovništva iz 1468–1469. godine, a da se ono odnosi na naselje oko dviju kula na Neretvi jasno je iz jednog dokumenta sa sjednice vijeća Dubrovačke republike 1474. godine, što ga svrstava u relativno starija naselja Hercegovine. Od njega su stariji Blagaj (1297.) i Gacko (1176), koje se prvi put spominje kao glavno središte trgovačkih puteva, s razvijenim zanatstvom i trgovinom. Predstavljao je glavno središte Hercegovine, Bosne i Zete.[5][6]
,_Mostar.jpg)
Osmansko doba
Osmanlije su osvojile Mostar vjerovatno 1468. godine.[7] U Mostaru je tada boravilo približno 35 osmanskih vojnika, kojima su podijeljeni posjedi, a zatečeni stanovnici su postali kmetovi. Isprva središte kajmekamluka, Mostar je zahvaljujući saobraćajnoj važnosti prijelaza preko Neretve početkom 16. stoljeća postao sjedištem hercegovačkog sandžaka. Godine 1566. dotadašnji drveni most zamijenjen je kamenim; odluci je doprinio administrativni i saobraćajni razvoj grada.[nedostaje referenca]
U 16. i 17. stoljeću bilježi se intenzivno širenje grada. Krajem ovog razdoblja Mostar je imao oko 10.000 stanovnika. Grad se razvijao kao tipično osmansko naselje, s karakterističnim stambenih četvrtima (mahalama) i trgovačkom četvrti (čaršijom). Tokom 18. stoljeća došlo je do stagnacije i pada broja stanovnika.
Godine 1833. osnovan je poseban hercegovački pašaluk, sa sjedištem u Mostaru, na čelu s Ali-pašom Rizvanbegovićem, koji je dobio i vezirski naslov. Otvoreni su i konzulati nekih zemalja, poput Austrije, Italije, Rusije, Velike Britanije i Francuske. Saobraćajnom značaju doprinijela je izgradnja ceste Mostar – Metković 1862.[8]
Austro-ugarsko doba
Baš kao i doba osmanske vladavine, i doba Austro-Ugarske ostavilo je veliki trag na Mostar. U ovom periodu izgrađeno je dosta zgrada evropskog stila, pa je tako i Mostar sve više počeo ličiti na srednjoevropski grad. Građevine orijentalnog stila sve su se više počele miješati sa zgradama austro-ugarske gradnje i to je činilo jedan veoma zanimljiv spoj. Velik broj građevina u doba Austro-Ugarske izgrađen je na Glavnoj ulici u Mostaru (današnji dio Ul. maršala Tita). Jedna od najljepših građevina ovog stila jest zgrada Gimnazije, koja podsjeća na sarajevsku Vijećnicu. Najpoznatiji gradonačelnik Mostara svih vremena Mujaga Komadina dio je mostarske historije austrougarskog perioda.
20. vijek
Najznačajnije promjene u Mostaru desile su se baš u ovom periodu. Mostar je tada bio u sastavu Kraljevine SHS / Jugoslavije, Nezavisne Države Hrvatske te socijalističke Jugoslavije (DFJ, FNRJ, SFRJ). Mostar je također u Drugom svjetskom ratu dao dosta narodih heroja. Do 1991. godine Mostar je bio mješavina kultura, naroda, vjera, civilizacija. Po tome je upravo i bio jedan od najpoznatijih gradova u bivšoj Jugoslaviji Za vrijeme Rata u Bosni i Hercegovini Bošnjaci su protjerani u istočni dio grada, a Hrvati su ostali u zapadnom dijelu (kasnije samoprozvanom Zapadnom Mostaru). Mostar je usljed rata 1992–1995. dobio dvije homogene cjeline (bošnjačku i hrvatsku) dok je broj Srba u gradu sveden na manje od 5.000. Mostar je bio i najrazrušeniji grad u Bosni i Hercegovini u posljednjem ratu, naročito Bulevar narodne revolucije i Ulica Alekse Šantića, a srušen je i simbol grada Stari most. Po stručnoj studiji zasnovanoj na videosnimcima[9] tvrdi se da je eksplozija koja je rezultirala rušenjem Starog mosta mogla biti uzrokovana detonacijom štapina u vodi, mada se potvrđuje da je tokom prijepodneva (u 9:57) i popodneva (u 15:52) 8. novembra 1993. most bio izložen udarima različitih projektila, pa vjerovatno i tenkovskih.[9] Evropski historičari Holm Sundhaussen[10] i Marie-Janine Čalić[11] tvrde da je most srušen granatiranjem HVO-a ili HV-a, a slično mišljenje odgovornosti hrvatskih jedinica izrazio je Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju u presudi Prlić i ostali (IT-04-74).[12][13]
Početak novog milenija
Najznačajnija dešavanja u ovom periodu jesu:
- Obnova Starog mosta i vraćanje stare gradske jezgre na listu UNESCO-a.
- Donošenje "Novog statuta Grada Mostara" čime je Mostar administrativno ujedinjen grad.
Administracija
Gradom Mostarom upravlja Gradska uprava sa dva čelna čovjeka: gradonačelnikom i predsjednikom Gradskog vijeća. Mostar je "grad slučaj" s obzirom na to da je neuspjeh da se domaći političari i stručnjaci dogovore o administrativnom uređenju grada doveo do toga da odluku o tome donese tadašnji visoki predstavnik međunarodne zajednice u BiH Paddy Ashdown. Ti dokumenti poznati su pod nazivom "Novi statut Grada Mostara", koji od 2004. godine definira Mostar kao jedinstvenu gradsku cjelinu bez podjele na općine koje su dotad postojale (Zapad, Sjever, Jugozapad, Stari grad, Jug i Jugoistok). Umjesto navedenih općina postoje tzv. gradska područja, koja predstavljaju izborne jedinice u Gradu Mostaru.
Geografija
Mostar je na jugu Bosne i Hercegovine, tačnije, u centru Hercegovine. Gradsko područje (Mostar i njegova okolina) geografski se može opisati kao čvorište sjeverne, zapadne i istočne Hercegovine. Kroz centar grada protječe Neretva, pa je Mostar poznat i pod nadimkom "grad na Neretvi". Najpoznatija brda oko mostarske kotline jesu Hum, Stolac, Fortica, Žrovnica, Planinica i Brkanovo brdo. Dvije najpoznatije planine u blizini Mostara jesu Velež i Prenj. Mostar je, kao i većina hercegovačkih gradova, veoma krševit.
Klima
Mostar ima izmjenjenu sredozemnu klimu sa blažim, ali hladnim zimama (sa malo ili nimalo snijega) te veoma vrućim ljetima, kada temperature u hladu znaju iznositi i preko 40 °C. Najviša ikad zabilježena temperatura u Mostaru izmjerena je 31. jula 1901, a iznosila je 46,2 °C.[14] Zbog toga je Mostar bio jedan od najtoplijih gradova u bivšoj Jugoslaviji, a danas u Bosni i Hercegovini. Najveći dio padavina bilježi se u hladnijem dijelu godine, dok su ljeta sušnija. Godišnje se prosječno bilježi 2.290 sunčanih sati, najviše u BiH. Značajniji snijeg je rijetka pojava, iako rekordni snježni pokrivač iznosi 86 cm (zabilježen u februraru 2012). Blaga klima čini Mostar pogodnim za uzgajanje različitih vrsta voća i mediteranskog raslinja poput smokava, šipaka i maslina.
| Jan | Feb | Mar | Apr | Maj | Jun | Jul | Aug | Sep | Okt | Nov | Dec | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Najviša prosječna temperatura (°C) | 8,4 | 10,8 | 14,6 | 19 | 24 | 27,6 | 31,1 | 30,8 | 26,9 | 21,0 | 14,5 | 9,7 | Ø | 19,9 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Najniža prosječna temperatura (°C) | 1,9 | 3,2 | 5,4 | 8,4 | 12,5 | 15,8 | 18,6 | 18,4 | 15,3 | 11,2 | 6,7 | 3,3 | Ø | 10,1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Padavine (mm) | 165 | 151 | 150 | 127 | 102 | 78 | 43 | 74 | 96 | 151 | 200 | 179 | Σ | 1516 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Izvor: Svjetska meteorološka organizacija | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Privreda
Prije rata u Bosni i Hercegovini Mostar je bio jedan od jačih privrednih središta bivše Jugoslavije (Aluminijski kombinat, "Soko", "Hepok" kasnije "Apro", Mostarska vinarija, Fabrika duhana Mostar, hidroelektrane na Neretvi, "Unis", rudnik mrkog uglja itd). Ratna razaranja uništila su privredu Mostara, pogotovo u njegovom istočnom dijelu. Turizam je jedna od najrazvijenijih grana privrede u Mostaru, naročito nakon što je stara gradska jezgra primljena na listu UNESCO-a.
Stanovništvo
Po popisu stanovništva iz 1991. godine, općina Mostar imala je 126.628 stanovnika, raspoređenih u 57 naselja. Poslije potpisivanja Dejtonskog sporazuma, prijeratna općina Mostar je, gotovo u cjelini, ušla u sastav Federacije Bosne i Hercegovine. U sastav Republike Srpske ušli su dijelovi naseljenih mjesta: Kamena, Kokorina i Zijemlje. Od ovog područja formirana je općina Istočni Mostar.
Nacionalni sastav stanovništva - grad Mostar
| Sastav stanovništva – grad Mostar | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2013.[15] | 1991. | 1981.[16] | 1971.[17] | 1961.[18] | |||
| Osoba | 105 797 (100,0%) | 126 628 (100,0%) | 110 377 (100,0%) | 89 580 (100,0%) | 72 453 (100,0%) | ||
| Hrvati | 51 216 (48,41%) | 43 037 (33,99%) | 36 927 (33,46%) | 32 782 (36,60%) | 27 265 (37,63%) | ||
| Bošnjaci | 46 752 (44,19%) | 43 856 (34,63%)1 | 34 247 (31,03%)1 | 33 645 (37,56%)1 | 10 513 (14,51%)1 | ||
| Srbi | 4 421 (4,179%) | 23 846 (18,83%) | 20 271 (18,37%) | 19 076 (21,29%) | 21 220 (29,29%) | ||
| Nisu se izjasnili | 1 312 (1,240%) | – | – | – | – | ||
| Ostali | 656 (0,620%) | 3 121 (2,465%) | 754 (0,683%) | 762 (0,851%) | 177 (0,244%) | ||
| Albanci | 294 (0,278%) | – | 160 (0,145%) | 125 (0,140%) | 37 (0,051%) | ||
| Bosanci i Hercegovci | 271 (0,256%) | – | – | – | – | ||
| Romi | 257 (0,243%) | – | 102 (0,092%) | 10 (0,011%) | 1 (0,001%) | ||
| Nepoznato | 186 (0,176%) | – | – | – | – | ||
| Muslimani | 159 (0,150%) | – | – | – | – | ||
| Jugoslaveni | 83 (0,078%) | 12 768 (10,08%) | 17 143 (15,53%) | 2 329 (2,600%) | 12 181 (16,81%) | ||
| Bosanci | 75 (0,071%) | – | – | – | – | ||
| Slovenci | 35 (0,033%) | – | 161 (0,146%) | 234 (0,261%) | 330 (0,455%) | ||
| Crnogorci | 33 (0,031%) | – | 451 (0,409%) | 439 (0,490%) | 542 (0,748%) | ||
| Makedonci | 21 (0,020%) | – | 112 (0,101%) | 138 (0,154%) | 143 (0,197%) | ||
| Pravoslavci | 13 (0,012%) | – | – | – | – | ||
| Ukrajinci | 7 (0,007%) | – | – | – | – | ||
| Turci | 6 (0,006%) | – | – | – | – | ||
| Mađari | – | – | 49 (0,044%) | 40 (0,045%) | 44 (0,061%) | ||
Nacionalni sastav stanovništva - naseljeno mjesto Mostar
| Sastav stanovništva – naseljeno mjesto Mostar | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2013.[15] | 1991. | 1981.[16] | 1971.[17] | 1961.[18] | |||
| Osoba | 60 195 (100,0%) | 75 865 (100,0%) | 63 427 (100,0%) | 47 802 (100,0%) | 35 284 (100,0%) | ||
| Hrvati | 29 475 (48,97%) | 21 795 (28,73%) | 17 621 (27,78%) | 14 448 (30,22%) | 10 528 (29,84%) | ||
| Bošnjaci | 25 788 (42,84%) | 25 929 (34,18%)1 | 18 414 (29,03%)1 | 19 244 (40,26%)1 | 2 700 (7,652%)1 | ||
| Srbi | 2 109 (3,504%) | 14 142 (18,64%) | 11 353 (17,90%) | 10 450 (21,86%) | 12 559 (35,59%) | ||
| Nisu se izjasnili | 1 143 (1,899%) | – | – | – | – | ||
| Ostali | 560 (0,930%) | 2 444 (3,222%) | 415 (0,654%) | 586 (1,226%) | 146 (0,414%) | ||
| Bosanci i Hercegovci | 250 (0,415%) | – | – | – | – | ||
| Albanci | 246 (0,409%) | – | 118 (0,186%) | 114 (0,238%) | 22 (0,062%) | ||
| Nepoznato | 146 (0,243%) | – | – | – | – | ||
| Romi | 128 (0,213%) | – | 81 (0,128%) | 1 (0,002%) | 1 (0,003%) | ||
| Muslimani | 118 (0,196%) | – | – | – | – | ||
| Jugoslaveni | 75 (0,125%) | 11 555 (15,23%) | 14 732 (23,23%) | 2 172 (4,544%) | 8 423 (23,87%) | ||
| Bosanci | 59 (0,098%) | – | – | – | – | ||
| Slovenci | 32 (0,053%) | – | 154 (0,243%) | 218 (0,456%) | 275 (0,779%) | ||
| Crnogorci | 28 (0,047%) | – | 400 (0,631%) | 413 (0,864%) | 480 (1,360%) | ||
| Makedonci | 18 (0,030%) | – | 102 (0,161%) | 123 (0,257%) | 113 (0,320%) | ||
| Pravoslavci | 9 (0,015%) | – | – | – | – | ||
| Ukrajinci | 6 (0,010%) | – | – | – | – | ||
| Turci | 5 (0,008%) | – | – | – | – | ||
| Mađari | – | – | 37 (0,058%) | 33 (0,069%) | 37 (0,105%) | ||
Kultura
Mostar je jedno od značajnih kulturnih i umjetničkih središta u Bosni i Hercegovini, koje je na osnovu svog bogatog kulturnog potencijala iznjedrilo neke od veoma značajnih slikara, pisaca i pjesnika, pa je i sâm grad poznat kao grad pjesnika. Arhitektura i prirodne ljepote u njegovoj neposrednoj okolini, te toplija mediteranska klima oblikovali su kulturnu scenu Mostara, a svake godine održava se Međunarodni festival komedije Mostarska liska. U saradnji s Gradom Mostarom održava se i festival Evropske unije pod nazivom Open City Mostar. Mostar je i značajno središte bosanske sevdalinke, a jedan od najpoznatijih izvođača tokom druge polovine 20. vijeka bio je Himzo Polovina. Od novije generacije posebno su se istakli Mostar Sevdah Reunion, koji izvode sevdalinke u modernijem aranžmanu.[19] Američka medijska kuća CNN uvrstila je Mostar na listu najljepših malih gradova Evrope, zbog svoje prirodne ljepote, stare čaršije i Starog mosta, koji spadaju u najbolje primjere osmanske arhitekture u Bosni i Hercegovini kao i na Balkanu.[20] O njemu je pisao i osmanski putopisac Evlija Čelebija.[21]
Književnost
Mostar je kroz različite historijske periode kontinuirano prisutan u književnom životu Bosne i Hercegovine - od brojnih sevdalinki i usmenog narodnog naslijeđa, sve do književnih djela različitih pisaca, kako onih iz preporodnog perioda tako i do pisaca postmoderne orijentacije.
Nakon pripajanja Bosanskog Kraljevstva Osmanskom Carstvu, u Mostaru su u drugoj polovini 16. vijeka izgrađene i prve poznate biblioteke: Karađoz-begova biblioteka i Derviš-pašina biblioteka. Ulaskom Bosne u osmansko-islamski civilizacijski krug počela se razvijati književnost i poezija na orijentalnim jezicima. U to vrijeme počeli su da djeluju mnogobrojni mostarski pjesnici u čijim stihovima se prepoznaju ljubav i divljenje prema gradu, njegovim geografskim i kulturnim posebnostima, kao i nostalgija i čežnja zbog odlaska. Bili su različitih zanimanja, od neafirmiranog učenika medrese do velikog vezira. Lirske slike pjesnika na orijentalnim jezicima čije je porijeklo vezano uz Mostar često se prepliću oko pitomih pejzaža i neobičnog luka Starog mosta određujući identitet njihovog stvaralaštva, prisnost i pripadnost urbanom ambijentu. Profesor i naučni istraživač sa Orijentalnog instituta Univerziteta u Sarajevu Adnan Kadrić primjećuje da se Mostar u poeziji mostarskih pjesnika koji stvaraju na orijentalnim jezicima metaforički oblikuje kao "grad ruža i slavuja". Odnos prema gradu kao emotivno važnom mjestu nastavljen je i u vremenu evropeizacije bosanskohercegovačke, a time i bošnjačke književnosti. U to vrijeme grad je ključna spona između orijentalnog i evropskog, ali i autohtonog narodnog pjevanja sa evropskim i orijentalnim. Dolazak austrougarske vlasti donosi nove društvene okolnosti, pri čemu dolazi do gašenja jednog načina života. Porodične i lične drame junaka u djelima bošnjačkih pisaca koje se odvijaju u periodu od 1879. do 1884. godine protkane su prepoznatljivim mostarskim pejzažom, Neretvom i svjetlošću. Ovakve slike Mostara u književnom tekstu najavljuju sudbinu grada s kraja 19. vijeka kada je "Mostar bio naznačajniji kulturni i književni centar u Bosni i Hercegovini", te mjesto afirmacije ukupnog bosanskohercegovačkog kulturnog života koji se odvijao kroz razvoj časopisa unutar različitih nacionalnih zajednica, publicističku djelatnost i bogat književni život. Jedan od značajnih pisaca bio je Svetozar Ćorović. Na osnovu njegovog romana Stojan Mutikaša snimljena je i televizijska serija Porobdžije.
U Mostaru je 1896, na inicijativu Alekse Šantiće, Jovana Dučića i Atanasija Šole, osnovan književni časopis Zora, koji je bez prekida izlazio do 1901. godine.[22] Od bošnjačkih pisaca iz tog vremena posebno se izdvajaju Hamza Humo i Alija Nametak. Humo je jedan od predstavnika modernističkog načina pjevanja, a nerijetko se kvalifikuje i kao mostarski, zavičajni pjesnik. U poetskom izričaju objedinjuje sevdalijsko i orijentalno naslijeđe s elementima modernog oblikovanja književnog teksta. U njegovoj poeziji mogu se susresti dva lica grada: jedan je raspjevan, prepun svjetlosti, hedonizma i raznovrsnih čulnih senzacija, o čemu posebno svjedoči pjesnička zbirka Grad rima i ritmova iz 1924. Nasuprot ovome je grad ovijen misterijom, a atmosferi mističnosti doprinose munare, šadrvani i zvonici kao znakovi novog senzibiliteta. U pripovjedačkom opusu Alije Nametka Mostar je jedno od zapaženih mjesta, posebno u ciklusu I dobri i zli Bošnjani, u koji su utkani folklorni elementi, predanja i praznovjerja s realističnim pripovjedačkim okvirom. Prepoznatljivi simboli Mostara poput Neretve, Radobolje, Žovnice, Šarića džamije, Tabačice svjedoče priču o mostarskoj prošlosti, nekada o osmanskim vremenima, a nerijetko i o dolasku novih vremena i austrougarske uprave.[23]
Muzika
Ovaj odlomak potrebno je proširiti. |
Slikarstvo
Ovaj odlomak potrebno je proširiti. |
Kulturne institucije
U Mostaru djeluju:
- Arhiv Hercegovine (danas kantonalni arhiv)
- Centar za kulturu Mostar
- Derviš-pašina biblioteka
- Dječija biblioteka
- Dom kulture "Herceg Stjepan Kosača"
- Francuski kulturni centar
- Gradska biblioteka "Herceg Stjepan Kosača"
- Gradska biblioteka na Luci
- Gradski hor Mostar
- Hrvatsko narodno kazalište Mostar
- Karađoz-begova biblioteka
- Kuća Alekse Šantića
- Muzički centar "Pavarotti"
- Muzej Hercegovine
- Narodno pozorište u Mostaru
- Omladinski kulturni centar "Abrašević"
- Pozorište lutaka Mostar
- Simfonijski orkestar Mostar[19]
Kulturni događaji
- Mostarsko ljeto, gdje se ističu Šantićeve večeri poezije, Mostarski ljetni festival te Festival horova / ansambala Bosne i Hercegovine
- Mostarsko proljeće značajna je kulturna manifestacija, koju organizira Matica Hrvatska Mostar i koja se održava svake godine tokom proljeća i ljeta
- Festival komedije Bosne i Hercegovine Mostarska liska, koji je pokrenulo Narodno pozorište u Mostaru 1991, a inicijator je bio režiser Ahmet Obradović
Nacionalni spomenici
Sport
Najpoznatiji sport u Mostaru jest nogomet. U najveće uspjehe mostarskih nogometnih klubova spadaju dvije titule Veleža u kupu bivše Jugoslavije (Kup maršala Tita 1981. i 1986) te titule prvaka Bosne i Hercegovine koje je osvojio Zrinjski (2005, 2009, 2014, 2016), uz jedan osvojen Kup Bosne i Hercegovine (također Zrinjski 2008).
Osim nogometa, u Mostaru je najpoznatiji ekstremni sport skokovi sa Starog mosta u Neretvu. Ovi skokovi i najpoznatiji mostarski skok, lasta, predstavljaju, osim Starog mosta, FK Veleža, najpoznatiji dio mostarske tradicije. Takmičenja u skokovima organiziraju se tradicionalno svake godine krajem jula, a organizator je Klub skakača "Mostari". Važnost ovog takmičenja pokazuje i to da ga prenosi državna televizija ili neka od komercijalnih televizija u zemlji.
Jedan od sportova koji je dosta popularan u Mostaru jest i karate. U gradu djeluje više karate-klubova.
Osim karatea, zastupljeni su i plivanje, tenis, košarka, rukomet, džudo, boks, kajakaštvo.
Saobraćaj
Najznačajnija saobraćajnica koja prolazi kroz Mostar jest magistralni put M17. Mostar ima dvije autobuske i jednu željezničku stanicu. Javni autobuski saobraćaj u Mostaru obavlja preduzeće Mostar-bus, koje radi pod Gradskom upravom. Mostar također ima međunarodni aerodrom, smješten u Ortiješu.
Poznate ličnosti
- Adin Hebib, slikar
- Aleksa Šantić, pjesnik
- Alija Kebo, književnik
- Almir Zalihić, pisac
- Blaž Slišković, nogometaš i trener
- Jadranko i Goran Fink, skakači u vodu
- Dražen Dalipagić, košarkaš
- Dušan Bajević, nogometaš
- Džemal Bijedić, političar
- Edo Kajan, alpinist
- Emir Balić, skakač
- Enver Marić, nogometaš
- Faruk Ćupina, advokat i trener
- Franjo Vladić, nogometaš
- Haldun Leo Hrvić, nogometaš
- Hamza Humo, pisac
- Himzo Polovina, pjevač
- Ibrahim Braca Dilberović
- Ico Voljevica, slikar
- Jasna Merdan, rukometašica
- Josip Jole Musa,
- Karlo Afan de Rivera, slikar
- Ljubo Bešlić, gradonačelnik
- Meha Sefić, slikar
- Meho Džeger, zabavljač
- Meho Kodro, nogometaš
- Džemal i Mili Hadžiabdić, nogometaši
- Milojko Ćišić, elektroenergetičar
- Mišo Marić, pjesnik
- Muhamed Mujić, nogometaš
- Mujaga Komadina, gradonačelnik
- Murat Ćorić, političar
- Osman Đikić, pisac
- Peko Dilberović
- Ibrahim Kajan, pisac
- Pero Zubac, pisac
- Predrag Matvejević, pisac
- Bobo Samardžić, slikar
- Željko Samardžić, pjevač
- Safet Oručević, gradonačelnik
- Salko Ćurić, karataš
- Saša Papac, nogometaš
- Sead Kajtaz, nogometaš
- Semir Tuce, nogometaš
- Senad Glavović, nogometaš
- Sergej Barbarez, nogometaš
- Sergej Trifunović, glumac
- Sulejman Rebac, nogometaš
- Svetozar Ćorović, pisac
- Vahid Halilhodžić,nogometaš i trener
- Vasa Kisa, mostarska liska
- Vlado Puljić, slikar
- Vladimir Ćorović, historičar
- Zdravko Grebo, kritičar
Turizam
Mostar je jedan od najvećih urbanih turističkih centara u Bosni i Hercegovini. U njegove najpoznatije znamenitosti spadaju:
- Stari grad - historijska četvrt sa Starim mostom i nizom ostalih sadržaja iz bogate historije grada
- Karađoz-begova džamija
- Franjevačka crkva, s najvišim zvonikom u Bosni i Hercegovini
- Bišćevića sokak, s poznatom Turskom kućom
- Historijsko naselje Brankovac, s kućama i avlijama starih mostarskih porodica, građenim u osmanskom stilu
- Staro naselje Blagaj s Vrelom Bune, čuvenom Blagajskom tekijom, te starim gradom osnivača Hercegovine, hercega Stjepana Kosače
- Park prirode Ruište na planini Prenj, poznat po endemskoj vrsti munike, kao i endemskoj vrsti bosanskog ljiljana
- Rezervat prirode Diva Grabovica, sa gotovo netaknutom prirodom
- Mostarsko blato, park prirode zapadno od Mostara
- Kuća Alekse Šantića, velikana bosanskohercegovačkog pjesništva
- Muzej Hercegovine
- Partizansko groblje u Mostaru
Također pogledajte
Reference
- ^ "Sistematski spisak općina i naseljenih mjesta u Bosni i Hercegovini" (PDF). fzs.ba. Arhivirano s originala (PDF), 5. 3. 2016. Pristupljeno 24. 11. 2015.
- ^ "Mostar". unescobih.mcp.gov.ba. Pristupljeno 6. 10. 2024.
- ^ "Popis 2013 u BiH". www.statistika.ba. Pristupljeno 6. 10. 2024.
- ^ a b Tomislav Anđelić. "Kasnoantička dvojna bazilika u Žitomislićima kod Mostara". scribd.com. Arhivirano s originala, 16. 5. 2013. Pristupljeno 23. 1. 2013.
- ^ "Historija". MOSTAR. Pristupljeno 6. 10. 2024.
- ^ "Mostar kroz stoljeća". www.turizam.mostar.ba. Pristupljeno 6. 10. 2024.
- ^ Mujezinović, Mehmed (1982). Islamska epigrafika Bosne i Hercegovine - knjiga III. Sarajevo: Veselin Masleša. str. 144.
- ^ "Rat u Bosni i Hercegovini i Jugoslavija: Stari most - „simbol dugačke istorije suživota u Mostaru"". BBC News na srpskom (jezik: srpski). 9. 11. 2021. Pristupljeno 6. 10. 2024.
- ^ a b "1 Analiza rušenja Starog mosta prema dostupnim video-snimcima, Dr. sci. Muhamed Sućeska, dipl. ing. kem., Prof. dr. sci. Slobodan Janković, dipl.ing. str, Dr. sci. Aco Šikanić, dipl. ing. str. na www.slobodanpraljak.com" (PDF). Arhivirano s originala (PDF), 13. 12. 2017. Pristupljeno 20. 12. 2017.
- ^ Holm Sundhaussen Jugoslawien und seine Nachfolgestaaten 1943-2011 - Eine ungewöhnliche Geschichte des Gewöhnlichen, Böhlau Verlag Wien - Köln - Weimar, ISBN 978-3-205-79609-1 str. 360
- ^ Marie-Janine Čalić Krieg und Frieden in Bosnien Herzegowina, Suhrkamp Verlag Frankfurt an Main 1996, ISBN 978-3-518-11943-3
- ^ Sažetak presude Žalbenog vijeća u predmetu Prlić i drugi
- ^ Optužnica Međunarodnog suda za ratne zločine počinjene na području bivše Jugoslavije, t. 116 i t. 118
- ^ https://www.jabuka.tv/prije-tocno-121-godinu-u-mostaru-izmjerena-rekordna-temperatura/
- ^ a b "Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Bosni i Hercegovini 2013 – Etnička/nacionalna pripadnost, vjeroispovijest, maternji jezik". popis.gov.ba. Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine. Arhivirano s originala, 7. 4. 2021. Pristupljeno 7. 4. 2021.
- ^ a b "Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1981" (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 16. 10. 2015.
- ^ a b "Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1971" (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 16. 10. 2015.
- ^ a b "Nacionalni sastav stanovništva FNR Jugoslavije 1961" (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 15. 4. 2016.
- ^ a b "Kultura Mostar: institucije kulture". kultura-mostar.ba. Arhivirano s originala, 30. 8. 2022. Pristupljeno 30. 8. 2022.
- ^ "Mostar na CNN-ovoj listi najljepših malih gradova Evrope". turizam-mostar.ba. Pristupljeno 30. 8. 2022.
- ^ "Evlija Čelebija: Drevni zapisi o šeheru i gradu Mostaru". Arhivirano s originala, 31. 8. 2022. Pristupljeno 31. 8. 2022.
- ^ "Jezička standardizacija i pravopisna norma u Zori (prilog mr. Muhameda Šatora)". Most. Arhivirano s originala, 9. 6. 2013. Pristupljeno 20. 6. 2013.
- ^ "Književna prezentacija Mostara u odabranoj prozi bošnjačkih pisaca". academa.edu. Pristupljeno 31. 8. 2022.
Vanjski linkovi
