Koski Mehmed-pašina džamija
Koski Mehmed-pašina džamija u Mostaru smještena je u Starom gradu, na lijevoj obali Neretve, između rijeke, ulice Kujundžiluk, približno 150 m sjeverno od Starog mosta i 20 m južno od Male tepe. Proglašena je nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.[1] Ovu odluku Komisija je donijela na sjednici održanoj od 20. do 26. januara 2004. u sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović (predsjedavajuća), Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik. Nacionalni spomenik čine džamija s medresom, šadrvanom, turbetom i haremom.
| Koski Mehmed-pašina džamija | |
|---|---|
 | |
  Položaj Karađoz-begove džamije u Bosni i Hercegovini | |
| Osnovne informacije | |
| Lokacija |  Mostar |
| Geografske koordinate | 43°20′28″N 17°48′47″E / 43.341°N 17.813°E |
| Religija | Islam |
| Država | Bosna i Hercegovina |
| Oznaka baštine | Nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine |
| Arhitektonski opis | |
| Arhitektonski tip | Džamija |
| Arhitektonski stil | Klasični osmanlijski |
| Osnivač | Koski Mehmed-paša |
| Dovršeno | 1618. |
| Specifikacije | |
| Dužina | 12,6 m |
| Širina | 12,6 m |
| Kupole | 1 |
| Visina kupole (vanjska) | 15,25 m |
| Prečnik kupole (vanjski) | 10 m |
| Munare | 1 |
| Visina munare | 29,9 m |
| Materijali | Kamen |
Historija
urediKoski Mehmed-paša rođen je u Mostaru. Kod velikog vezira Lala Mehmed-paše Sokolovića (1604–1606) bio je roznamedžija (kronik), a zatim je postao vojni defterdar. Poslije povlačenja iz službe Koski Mehmed-paša je živio još pet godina i umro je 1611. Izgradnju džamije dovršio je njegov brat Mahmud, koji je ukopan u Mostaru i podignuto mu je turbe. U vakufnami se spominje i izgradnja Koski Mehmed-pašinog hanikaha. Ovaj dobrotvor za izdržavanje džamije i hanikaha ostavio je nekretnine u Mostaru, Suhodolu i Vrapčićima. Natpis o izgradnji džamije rađen je u stihovima na turskom jeziku i uklesan je u kamenoj ploči, veličine 35 × 65 cm, uzidanoj nad glavnim ulazom u džamiju.
Opis
urediOd svih mostarskih džamija i mesdžida samo su tri presvođene kupolama, dok su sve ostale prekrivene viševodnim, drvenim krovnim konstrukcijama. Te tri džamije jesu Karađoz-begova, Nesuh-age Vučjakovića i Koski Mehmed-pašina.[2]
Džamija spada u red jednoprostornih potkupolnih džamija s otvorenim trijemom, natkrivenim s tri kupolice i kamenom munarom, prislonjenom uz centralni kubus objekta. Centralni prostor džamije omeđen je kamenim zidovima (tenelija) debljine 1,1 m i čini pravilan kubus vanjskih dimenzija 12,6 × 12,6 × 12,5 m. Presvođen je kupolom s tjemenom na visini 15,25 m. Velika i prilično udubljena kupola prečnika 10 m oslanja se na kružni (spolja osmougaon) tambur. Prijelaz iz kvadratne osnove središnjeg dijela u kružni tambur riješen je pomoću ugaonih stalaktita (kamene stalaktitima ukrašene konzole), polukalotastih trompi (po tri u svakom uglu) s prelomljenim čeonim lukovima i osam sfernih trouglova.
Munara je prigrađena uz desni vanjski zid. Visina kamene munare bez alema iznosi 29,90 m. Četrnaestostrana munara ima 78 kamenih stepenica, a šupljina prostora munare iznosi 1,30 m. Postoje dva ulaza na munaru, od kojih je prvi postavljen u desnom uglu molitvenog prostora i služi ujedno i kao prolaz za mahvil, a drugi je postavljen iznad prvog, u visini mahvila. Šerefe ove munare nije dekorirano.
Slikana dekoracija
urediNakon istraživanja dekoracije i kaligrafije došlo se od sljedećih zaključaka: dezeni centara glavne kupole sa cjevkastim oblicima pripadaju klasičnom osmanskom periodu iz 16. stoljeća. Između obručastih dezena i centra dekoracije kupole postoji pet dekorativnih polja u obliku Sunca, iz kojih se dalje niz kube razvija osam polja. Na kraju dekoracija u obliku sunca najbližem obručastom dezenu izrađeni su dezeni lale. Između prozora na kubetu naslikano je osam stabala: stablo šipka, limuna, masline, kruške, hurmine palme, trešnje, vinove loze i naranče. Približno 95% ovog drveća bilo je rasuto sa zidova. Uz motive stabla s obje su strane po dvije ruže i četiri karanfila u kompoziciji s vazama – oko cijele kupole postoji 16 vaza ruža i 16 karanfila. Nadstrešno iznad pandantifa jesu motivi lale u naopako ravnom obliku iz klasičnog osmanskog perioda.
Zidna slikana dekoracija, koja je većinom bila oronula, potpuno je rekonstruirana na novoj podlozi. Oslikanost ove džamije generalno je podređena prirodnim bojama s bež podlogom.
Medresa
urediNakšibendijski red derviša pojavio se u Bosni i Hercegovini u 15. stoljeću.[3] Medresa-hanikah radila je do 1924, kada je zvanično prestala s radom. U jednoj sobi medrese 1916. bile su smještene prostorije Muslimanskog sportskog kluba. Od zatvaranja do 1950. u njenoj zgradi stanovale su neke porodice iz Gacka. Srušena je 1951, a na njenom mjestu izgrađen je mali park.
Šadrvan
urediOd pet mostarskih šadrvana sačuvan je ovaj te šadrvan uz Karađoz-begovu medresu. Jezgra šadrvana jest dvanaestostrani kameni bazen jednostavne izrade s proširenjem u profiliranoj bazi, oko koje je kanal za odvod vode. Jezgra se sastoji iz malog bazena, iz kojeg voda izbija i prelijeva se preko oboda u veliki bazen, iz kojeg se propušta kroz šest slavina. Oba bazena izrađena su od velikih kamenih ploča i prekrivena željeznom mrežom, izrađenom u obliku kupole. Nad jezgrom je kamenom pločom pokriven paviljon s krovom u obliku šestostrane piramide. Krov se oslanja na šest četverostranih i od kamena zidanih stupova povezanih segmentnim lukovima.
Na stubovima koji su okrenuti prema ulaznim vratima uzidane su dvije ploče s isklesanim natpisima, iz kojih se vidi da je šadrvan sagrađen 1195. h. g. (1781). Ovaj hronogram uklesan je na dvije kamene ploče, oivičene tordiranom vrpcom. Natpis je rađen u rimovanoj prozi na arapskom jeziku, pisan krupnim i lijepim nesh pismom.
Turbe
urediTurbe Šejha Ishaka prvobitno je bilo u Malom carinskom haremu, a prilikom ekshumacije groblja 1965. godine, zbog izgradnje željezničke stanice, preneseno je u dvorište Koski Mehmed-pašine džamije, gdje je i danas. Turbe je kvadratne osnove vanjskih dimenzija 4 × 4 m. Kameni zidovi nose četverostrešnu drvenu krovnu konstrukciju prekrivenu pločom. Jedini su otvori ulaz i dva prozorska okna. Ulaz je urađen u vidu kamenog profiliranog portala sa završetkom u vidu prelomljenog luka, ispod kojeg je nalazi kamena ploča s tarihom. O dervišu Šejhu Ishaku nema pouzdanih historijskih podataka. Natpis u prozi na bosanskom jeziku nalazi se na kamenoj ploči na turbetu, pisan lijepim i krupnim nesh pismom. U natpisu je navedena godina smrti: 1150 (1737).
Galerija
uredi-
-
Kupola sa medaljonom u njenom središtu i dekoracijom u osmanlijskom stilu po uzoru na istanbulske džamije -
Natpis na ulazu u džamiju na turskom i bosanskom jeziku
Reference
uredi- ^ "Koski Mehmed-pašina džamija u Mostaru". Komisija za nacionalne spomenike. Arhivirano s originala, 7. 4. 2017. Pristupljeno 4. 5. 2017.
- ^ Alija Bejtić. "Spomenici osmanlijske arhitekture u Bosni i Hercegovini". Muzej grada Sarajeva. Pristupljeno 13. 9. 2016.
- ^ "Nusref Redžić: Islamska umjetnost". Izdavački zavod Jugoslavija – Beograd, 1967. Pristupljeno 13. 9. 2016.
Literatura
uredi- Alija Bejtić, Prilozi za orijentalnu filologiju i istoriju jugoslovenskih naroda pod turskom vladavinom, III-IV, 1952–1953, Veselin Masleša,
- Ibrahim Krzović, Arhitektura Bosne i Hercegovine 1878–1918, Umjetnička galerija Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1987.
- Andrej Andrejević (1984). ISLAMSKA MONUMENTALNA UMETNOST XVI VEKA U JUGOSLAVIJI Kupolne dzamije. Beograd: Filozofski fakultet u Beogradu, Institut za istoriju umetnosti.
- Amir Pašić, Prilog proučavanju islamskog stambenog graditeljstva u Jugoslaviji na primjeru Mostara – koliko je stara stambena arhitektura Mostara autohtona pojava, doktorska disertacija, Zagreb, 1989.
Vanjski linkovi
uredi
