Španija

Španija, zvanično Kraljevina Španija (španski: Reino de España; galicijski: Reino de España; katalonski: Regne d’Espanya; asturijski: Reinu d’España; baskijski: Espainiako Erresuma; oksitanski: Reialme d’Espanha), jest država na jugozapadu Evrope i parlamentarna nasljedna kraljevina. Najvećim dijelom se nalazi na Pirenejskom (Iberskom) poluostrvu. Administrativno je podijeljena na 17 autonomnih zajednica i dva autonomna grada (španski: ciudades autónomas), Ceuta i Melilla. Glavni i najveći grad Španije je Madrid, a veći gradovi su Barcelona, Valencia, Sevilla, Bilbao i Málaga.

Kraljevina Španija Reino de España (es)
Zastava Grb
Uzrečica: Plus Ultra (lat.)
Himna: "Marcha Real" (bs: "Kraljevski marš")
Položaj Španije na karti Položaj Španije
Glavni grad		Madrid 40°26′N 3°42′W
Najveći grad		Madrid
Službeni jezik		španski regionalno i: aranski baskijski galicijski katalonski asturijski
Etničke grupe		89,9% Španci 10,1% ostali / nepoznato
Državno uređenje		Parlamentarna nasljedna monarhija
• Kralj		Felipe VI
• Premijer		Pedro Sánchez
Zakonodavstvo
Nezavisnost		ujedinjenjem Kastilje i Aragóna
• Priznato		1469.
Površina
• Ukupno		505.370 km2 (52.)
• Vode (%)		1,04
Stanovništvo
• Ukupno (procjena 2019.)		46.934.632 (29.)
• Gustoća		91,95/km2
BDP (PKM)		Procjena 2019.
• Ukupno		$1.941 bilion (16.)
• po stanovniku		$41,592
Gini (2018.)		33.2
HDI (2019)		0,904 (vrlo visok) (26.)
Valuta		euro (€) ranije peseta
Vremenska zona		CET (UTC+1) - ljeti CEST (UTC+2)
Topografija
• Najviša tačka		Teide 3718 m
• Najveće jezero		Lago de Sanabria 3,69 km2
• Najveća rijeka		Tajo 763 km
Pozivni broj		+34
Internetska domena		.es

Članica je Ujedinjenih nacija, Evropske unije, OECD-a i NATO saveza. Ona se ubraja u veoma razvijene zemlje, a prema podacima iz 2012. bila je među dvadeset najvećih zemalja izvoznika i uvoznika u svijetu. Smatra se jednom od vodećih turističkih zemalja u svijetu, prema podacima iz 2016. treća je zemlja po broju stranih turista.

Historija

Glavni članak: Historija Španije

Španija je bila naseljena već u paleolitu, o čemu svjedoči bogata likovna umjetnost u pećinama (Altamira, Castillo, Pindal) te drugi arheološki ostaci. Prastanovnici područja Pirnejskog poluostrva bili su Kelti, Baski i Iberi, a po njima je i poluostrvo dobilo jedno od današnjih imena (Ibersko).

U 11. vijeku p. n. e. na južne obale poluostrva naselili su se Feničani. Njihova najpoznatija kolonija bio je Cádiz (Gades). Naziv današnje Španije izveden je iz rimskog Hispania, a ono od feničanskog ishapan, "zemlja pećinara" (međutim ono za što su Feničani mislili da su pećinari, zapravo su bili kunići). Tokom Drugog punskog rata Rimljani su po prvi put došli na područje Španije, te su relativno brzo zauzeli zapad i jug poluostrva. Međutim, sjever poluostrva dospio je pod vlast Rimljana tek 200 godina kasnije. U kasnoj fazi Zapadnog rimskog carstva Zapadni Goti (Vizigoti) su se naselili u Galiju te tamo osnovali Vizigotsko carstvo, koje je obuhvatalo i dijelove Iberije. Nakon što su doživjeli poraz u ratu sa Franačkom, povukli su se južno i težište svoje teritorije premjestili na Ibersko poluostrvo. Ova posljednja faza Vizigotskog carstva naziva se Toledsko carstvo prema gradu Toledu gdje im je bila prijestolnica.

Kristofor Kolumbo (1451–1506): moreplovac porijeklom iz Genove u službi španske krune (portret naslikao Ridolfo Ghirlandaio)

Početkom 8. vijeka Mauri iz sjeverne Afrike porazili su Vizigotsko carstvo te osvojili cijelo Iberijsko poluostrvo. Uslijedila je njihova viševjekovna vladavina, koja je znatno uticala na historiju zemlje. Ostavština arapske vlasti i danas se osjeti u arhitekturi Španije ali i mnogim riječima španskog jezika. Međutim, Maurima nije uspjelo trajno osvojiti područja sjeverno od Pirineja. Od tamo započela je borba za povrat teritorije od Maura, poznata kao Reconquista. Rekonkvista je trajala više od 750 godina (od 722. do 1492.) te nije bio kontinuiran proces, već su kršćanske vojske postepeno osvajale jedno područje za drugim, dok naposljetku 1492. nisu osvojili Granadu, posljednje uporište Maura na Iberskom poluostrvu. Nakon završetka Rekonkviste, uslijedio je progon i ugnjetavanje nekršćanskih manjina. Izabela I, kraljica Kastilje i njen muž Ferdinand II, poznati kao "katolički kraljevi", nisu željeli trpiti nekatolike u svom kraljevstvu. Stoga su muslimani i jevreji prisilno tjerani na pokrštavanje. Španska inkvizicija osnovana je 1478. sa jedinim ciljem da traži preobraćene "nevjernike" koji su tajno i dalje prakticirali svoju "raniju" vjeru, te da ih kažnjava.

Izabela I i Ferdinand II su 31. marta 1492. izdali Granadski dekret, kojim su 300 hiljada jevreja koji se nisu htjeli pokrstiti protjerali sa Iberskog poluostrva. Ti jevreji poznati su kao Sefardi. Kastiljski kralj Filip III je 1609. protjerao i tzv. "Moriske", potomke Maura koji su u međuvremenu prešli na kršćanstvo. U 15. vijeku kraljevstva Kastilje i Aragóna su se ujedinila. Aragón je u to vrijeme već dugo bio vrlo snažna pomorska sila u Sredozemlju, dok je Kastilja bila konkurencija Portugalu oko prevlasti na obalama Atlantika. Nakon Kolumbovog prvog putovanja 1492. preko Atlantika, Španija postaje kršćanska velesila Zapada. Stupanjem na prijestolje Karla V, unuka "katoličkih kraljeva" i cara Svetog rimskog carstva (poznat i kao Karlo I) vlast u Španiji preuzima dinastija Habsburg. Svi španski kraljevi do 1700. bili su porijeklom iz španskog ogranka ove dinastije, kada je ova dinastija u Španiji izumrla smrću Karla II. Zbog pitanja naslijedstva njegove krune kao posljednjeg habsburškog kralja Španije, izbio je rat za špansko naslijeđe u koji su bile uvučene mnoge evropske države. Kao rezultat tog rata na špansko prijestolje dolazi Filip V iz dinastije Bourbon, čiji je potomak i danas na španskom tronu.

Francisco Franco

Špansko kolonijalno carstvo oko 1600. prostiralo se velikim prostranstvima Južne i Srednje Amerike, južnim dijelovima današnjih SAD i Filipina. Međutim, Španci su postepeno počeli gubiti moć, kada su Englezi i Francuzi počeli osnivati svoje kolonije u Novom svijetu. Ratovi za nezavisnost američkih država, naročito Meksika i južnoameričkih država izbili su početkom 19. vijeka, kada je većina španskih kolonija izborila nezavisnost.

Španija je 1834. imala 14 miliona stanovnika. Kopnena vojska je imala 46 hiljada vojnika, a mornarica 34 galije.

U aprilu 1898. izbio je Špansko-američki rat u kojem su SAD osvojile posljednji veći posjed Španije, što je označilo i kraj njenog kolonijalizma. Španske kolonije u Africi (Maroko, zapadna Sahara i Ekvatorska Gvineja) izborile su svoju nezavisnost u 20. vijeku.

Početkom 20. vijeka Španija je bila najvećim dijelom zaostala poljoprivredna država, gdje su vladali gotovo feudalni odnosi u društvu, a malo industrije što je tada imala bilo je koncentrirano pretežno u Kataloniji i Baskiji. Godine 1923. vlast u zemlji preuzeo je Miguel Primo de Rivera, koji je uveo vojnu diktaturu. Ipak, nije se uspio dugo održati na vlasti te je 1931. ponovno proglašena republika. Drugu špansku republiku od samog nastanka mučili su naslijeđeni politički i socijalni sukobi, te je već 1932. došlo do prvog pokušaja državnog udara desničarskih vojnih snaga pod vodstvom generala Sanjurja. Dvije godine kasnije 1934. desio se niz ljevičarskih i anarhističkih pobuda, od kojih su neke ugušene u krvi. Politička nestabilnost u zemlji se još više pogoršala nakon izbora održanih 17. februara 1936. i pobjede Narodnog fronta sastavljenog od lijevo orijentiranih liberalnih, socijalističkih i komunističkih stranaka. U julu te godine dio vojske pod komandom generalisimusa Francisca Franca izvršio je državni udar, ali je on bio uspješan samo u nekim dijelovima zemlje, a vladine snage su ga ugušile u važnim političkim i industrijskim centrima zemlje (između ostalih u Madridu, Kataloniji i Baskiji). Započeo je Španski građanski rat, u kojem su pučisti imali značajnu pomoć od fašističke Italije i nacističke Njemačke, dok su liberalno-demokratska Francuska i Velika Britanija ostale neutralne, što je pomoglo da Franco sa svojim snaga odnese pobjedu nad republikancima.

Građanski rat završio je 1939. pobjedom nacionalista nad republikancima. Od tada otpočela je epoha frankističke diktature, prvih godina obilježenu nasilnim "čistkama" nepodobnih, dovodeći zemlju u dugotrajnu političku i društvenu letargiju. U Drugom svjetskom ratu Francova Španija zadržala je relativnu neutralnost, mada se više priklanjala Njemačkoj i Italiji. Kao i u drugim evropskim državama, nakon rata došlo je do velikog ekonomskog poslijeratnog rasta i prosperiteta. Godine 1947. Franco je restaurirao monarhiju te je Juana Carlosa kao kralja 1969. imenovao za svog nasljednika. Nakon smrti diktatora, 20. novembra 1975. kralj Jua Carlos započeo je proces demokratizacije zemlje (špan. Transición). Usvajanjem Ustava 1978. uvedena je parlamentarna monarhija. Tokom tranzicije došlo je do masivnog aktiviranja Baskijske separatističke organizacije (ETA) i drugih lijevičarskih pokreta, kao i desničarskih terorističkih grupa. Ponovno je došlo do neuspjelog pokušaja državnog udara 23. februara 1981. (poznat kao "23-F") od strane desničarskih vojnih grupa i dijelova paravojne Civilne garde (Guardia Civil) protiv demokratske vlade.

Španska tranzicija završena je 1982. primopredajom vlasti koju je preuzela socijaldemokratska stranka Felipea Gonzáleza (PSOE). Tokom 1980tih Španija je postala članica NATO saveza i Evropske unije i ponovno je doživjela ekonomski rast. Istovremeno nastavljeni su sporadični sukobi protiv ETA-e, koja nastoji odvojiti Baskiju od Španije, a cijeli period sukoba protiv njih poznat je i kao "prljavi rat" (špan. guerra sucia).

Geografija

Teide, najviši vrh u Španiji

Centar Madrida noću

Pogled iz parka Güell iznad Barcelone

Ciudad de las Artes y de las Ciencias, simbol Valencije

Španija, kao i susjedni Portugal na zapadu te Gibraltar na jugu (koji pripada Ujedinjenom Kraljevstvu), nalazi se na Pirenejskom poluostrvu približno između 36° i 43,5° sjeverne geografske širine te 9° zapadne i 3° istočne geografske dužine (sa izuzetkom Balearskih i Kanarskih ostrva te eksklava Ceute i Melille. Španija približno zauzima šest sedmina površine poluostrva. Na sjeveroistoku, duž planinskog lanca Pireneja, graniči sa Francuskom i malehnom državom Andorom.

Njoj pripadaju Balearska ostrva u Sredozemnom moru, Kanarska ostrva u Atlantiku, kao i gradovi na sjeveroafričkoj obali Ceuta i Melilla (okruženi teritorijom Maroka). U Francuskoj, Španija također posjeduje jednu eksklavu Llívia. Španiji pripadaju i mnoga manja ostrva u blizini marokanske obale: Islas Chafarinas, Peñón de Alhucemas i Isla del Perejil, kao i malo poluostrvo Peñón de Vélez de la Gomera. Ostrvo Isla de Alborán nalazi se oko 50 km sjeverno od marokanske obale. Postoji i druga grupa manjih ostrva i stijena Islas Columbretes, oko 55 km istočno od Castellón de la Plana, na istoj geografskoj širini kao i Mallorca.

Najsjevernija tačka kontinentalne Španije je Estaca de Bares u Galiciji, dok je najzapadnija tačka (ne računajući ostrva) rt Touriñán (također u Galiciji). Najjužnija tačka države je Punta Marroquí kod Tarife, dok je najistočnija na Costa Bravi Rt de Creus. Najveća udaljenost od krajnjeg sjevera do juga iznosi 856 km, dok udaljenost od krajnjeg istoka do zapada iznosi 1020 km. Najzapadnija i najjužnija tačka cjelokupne Španije (uključujući i ostrva) nalazi se na Kanarskim ostrvima (El Hierro) dok je najistočnija na Balerskim ostrvima (Menorca).

Područje države nalazi se na prosječnoj nadmorskoj visini od 660 m, što je među najvišim od svih evropskih država. Prostornu podjelu poluostrva značajno određuju šest velikih planinskih lanaca.

Planine

Od šest najvećih planinskih lanaca u Španiji, pet ih se pruža u pravcu zapad-istok:

• Na sjeveru zemlje su Pireneji s najvišim vrhom od 3.404 metra nadmorske visine, koji čine prirodnu granicu sa ostalim dijelom kontinentalne Evrope.
• Zapadno od Pireneja, paralelno sa sjevernom obalom zemlje pruža se Kantabrijsko gorje, čije najviše uzvišenje je Picos de Europa sa oko 2.600 metara nadmorske visine. Na svom zapadnom kraju postepeno se spušta u Galiciji i sjevernom Portugalu na brojne niže planine i ogranke.
• Također u pravcu zapad-istok približno sredinom poluostrva pruža se Kastiljsko gorje (španski: Sistema Central), koje se dijeli na razne ogranke, a penje se i do 2.600 metara visine. Dalje prema Portugalu se nastavlja na planine Serra da Estrela.
• Dalje južno odvajaju se dosta niže Sierra Morena (do 1.300 m) također u pravcu zapad-istok, spuštajući se na jugu u prostranu dolinu rijeke Guadalquivir.
• Na krajnjem jugu prostiru se Betijski kordiljeri, duž sredozemne obale od Gibraltara do južno od Valencije. Baleari su, u geološkom smislu, njihov sjeveroistočni produžetak. Na Betijskim kordiljerima nalazi se vrh Mulhacén (visok 3.482 m) u Sierra Nevadi, najviša tačka kontinentalne Španije i Pirenejskog poluostrva. Ipak najviši vrh cijele Španije nalazi se na kanarskom ostrvu Teneriffi, Pico del Teide visok 3.718 metara.

Jedino Ibersko gorje, koje se penje do 2.300 metara visine, proteže se u pravcu sjeverozapad-jugoistok, približno istočno od linije Burgos-Valencija.

Rijeke

Između planinskih lanaca protiče pet velikih riječnih sistema, od kojih su četiri pretežno orijentirani u pravcu istok-zapad, ulijevaju se u Atlantski okean a svoj izvor imaju u Iberskom gorju, kao najvećoj vododijelnici na poluostrvu. Riječni vodotoci između Kantabrijskog i Kastiljanskog gorja slijevaju se kroz rijeku Duero. Dalje južno protiču rijeke Tajo i Guadiana, također u pravcu od istoka ka zapadu. Isto vrijedi i za Guadalquivir koja teče južno od Sierra Morene.

Vodotoci iz dolina između Iberskog gorja i Pireneja otječu preko Ebra u Sredozemno more. Ova rijeka izvire u Kantabrijskom gorju i teče od sjeverozapada ka jugoistoku.

Centralna visoravan

Približno u centralnom dijelu Pirenejskog poluostrva nalazi se relativno prostrana visoravan, koja se u literaturi i izvorima naziva Iberska mezeta ili Kastiljska visoravan, često samo kao Mezeta. Na sjeveru i sjeverozapadu ograničena je Kantabrijskim gorjem i njegovim obroncima, na istoku je Ibersko gorje, dok na jugu granicu visoravni predstavlja Sierra Morena. Na jugozapadu visoravan je donekle nešto niža, preko ne tako ravne Ekstremadure. Visoravan je podijeljena Kastiljskim gorjem na dvije polovine (južna i sjeverna mezeta), pri čemu je sjeverno od gorja visoravan nešto veće nadmorske visine od južnog dijela. Najveći gradovi na sjevernoj Mezeti (Valladolid, León, Burgos, Salamanca) nalaze se na nadmorskim visinama od 700 do 900 metara, dok su gradovi južne Mezete (Madrid, Toledo, Ciudad Real) na visini od 500 do 700 metara.

Obale i doline

Značajno niže su brojne doline, iz koje vodotoci pretežno otječu preko Guadalquivira i Ebra. Pošto se brojne planine i gorja protežu gotovo do same morske obale, gotovo u cijeloj Španiji nema izraženih širokih primorskih ravnica ni zaravni.

Klima

Klima Španije se može ugrubo podijeliti na sljedeće zone:

• Atlantska klima na sjevernoj obali Atlantskog okeana: Galicija, Asturija, Kantabrija, Baskija i sjever Navarre. Tamo su dosta blage zime s puno padavina, ali i ljeta su relativno hladna.
• Okeansko-kontinentalna klima u centralnom području poluostrva: Kastilja i León, područje glavnog grada Madrida, regija La Rioja, Navarra, Kastilja-La Mancha, Ekstremadura i Andaluzija. Ovo područje ima dosta hladne zime, snijeg je redovna pojava na sjeveru, dok su ljeta vrlo topla. Padavine su mnogo izraženije u zimskim mjesecima.
• Kontinentalna sredozemna klima u Aragónu, Kataloniji, zaleđu Valencije, regijama Murcia, Kastilja-La Mancha i Andaluzija. Padavine su pretežno u proljetnim i jesenjim mjesecima, ljeta su vruća a zime dosta hladne. Temperaturni raspon u toku dana može dosezati i do 25 °C.
• Sredozemna klima u Kataloniji, na Balearskim ostrvima, regiji Valencije, Murcia i Andaluzije. Padavine su uglavnom u proljeće i jesen, često se javljaju i pljuskovi (najčešće početkom septembra). Prema sjeveru i jugu količina padavina se smanjuje (npr. Barcelona 640 mm, Tortosa 524 mm, Valencia 454 mm, Alicante 336 mm, Almería 196 mm), te se unutar ovog klimatskog područja razlikuju sušni i vlažni dijelovi. Temperature zimi su blage, ljeta vrlo vruća a ponekad i sparna.
• Suptropska klima na Kanarskim ostrvima. Tamo vladaju vrlo blage temperature tokom čitave godine (18 do 24 °C), zime gotovo da i nema, prosječne temperature u Santa Cruz de Tenerife iznose 17,9 °C u januaru a 25,1 °C u augustu. Međutim, količina padavina dosta varira od jednog od drugog područja na ostrvima.
• Planinska klima u višim područjima Pireneja, Kantabrijskom i Iberskom gorju, te Kastiljskim i Betijskim kordiljerima. Tamo vladaju dosta duge i hladne zime te kratka svježa ljeta.

Klimatski dijagrami
Sredozemna obala
Sredozemna klima u Barceloni	Sredozemna klima na Ibizi (Baleari)	Sredozemna klima u Málagi
Centralna Španija	sjeverna obala	Kanarska ostrva
Okeansko-kontinentalna klima u Madridu	Atlantska klima u Santanderu	Suptropska klima u Santa Cruz de Tenerife

Adminstrativna podjela

Glavni članak: Španske autonomne zajednice

Španija se sastoji iz 17 autonomnih zajednica. One su po površini dosta nejednake, naprimjer u Andaluziji, Kataloniji, Zajednici Madrida i Valenciji broj stanovnika se kreće od 5 do 8 miliona, dok u najmanjim zajednicama poput Navare, Kantabrije i La Rioje živi manje od milion stanovnika. (stanje: 1. januar 2009)

Galicija, Baskija i Katalonija imaju viši stepen samouprave od ostalih regija. Najgušće su naseljeni priobalni prostori, posebno Katalonija, Baskija i madridsko područje.

Autonomna zajednica	Stanovnika	Autonomna zajednica	Stanovnika
Andaluzija	8.302.923	Aragón	1.345.473
Katalonija	7.475.420	Ekstremadura	1.102.410
Madrid	6.386.932	Balearska ostrva	1.095.426
Valencia	5.094.675	Asturija	1.085.289
Galicija	2.796.089	Navara	630.578
Kastilja i León	2.563.521	Kantabrija	589.235
Baskija	2.172.175	La Rioja	321.702
Kanarska ostrva	2.103.992	Autonomni grad	Stanovnika
Kastilja-La Mancha	2.081.313	Ceuta	78.674
Regija Murcia	1.446.520	Melilla	73.460

Regionalne podjele

Glavni članak: NUTS:ES

Španija je po NUTS normama Evropske unije regionalno podijeljena na sedam regija nivoa NUTS-1, zatim na 17 područja drugog nivoa NUTS-2, 52 područja trećeg nivoa NUTS-3, te na 8111 općina, koje se grupišu kao LAU-2.

Gradovi

Glavni članak: Spisak gradova u Španiji

Politika

Uređenje

Prema Ustavu usvojenom 6. decembra 1978, Španija je socijalna i demokratska pravna država uređena kao parlamentarna monarhija (član 1. stav 3. Ustava). Titula kralja je nasljedna (član 57. stav 1. Ustava). Trenutni španski kralj je Felipe VI. Kralj je poglavar države i vrhovni komandant vojnih snaga. Kraljevska porodica ima sjedište u Palači Zarzuela u glavnom gradu. Uloga španskog monarha u Ustavu je ograničena samo na funkciju predstavnika države. Između ostalih, uloga kralja je odobravanje izglasanih zakona te imenovanja i razrješenja premijera.

Najviši zakonodavni organ Španije je Parlament, Cortes Generales. Cortes se dijeli na dva zakonodavna doma, Predstavnički dom (špan. Congreso de los Diputados) i Senat (špan. Senado). Broj članova Predstavničkog doma varira od 300 do 400, a biraju se svake četiri godine na direktnim izborima. Senat broji 259 članova, od čega je 208 članova izabrano direktno na izborima, dok 51 člana određuju parlamenti autonomnih zajednica. Senatori su imenovani na mandat od četiri godine.

Premijera zemlje (špan. Presidente del Gobierno, doslovno predsjednik vlade) imenuje Predstavnički dom. Ministre u vladi predlaže premijer, a odobrava kralj. Sjedište vlade je u Palači Moncloa u Madridu.

Stranke

Građanski protesti u Madridu 2011.

U Španiji postoje četiri stranke odnosno koalicije koje su zastupljene u Parlamentu, a aktivne su na području cijele zemlje. To su: desno orijentirana konzervativna Partido Popular (Narodna stranka, PP), socijaldemokratska Partido Socialista Obrero Español (Narodna socijalna radnička stranka, PSOE), lijevo orijentirani pokret Izquierda Unida (Ujedinjena ljevica, IU) i, novoosnovana (2008), antiregionalno-liberalna Unión Progreso y Democracia (Unija napredak i demokratija, UPyD). Osim toga stranka Podemos (bos. "Mi možemo"), također igra sve značajniju ulogu, a osnovana je u martu 2014. kao rezultat građanskih protesta 2011.

Regionalne stranke učestvuju u vlasti pretežno na nivou autonomnih zajednica, a uglavnom su zasnovane na podršci različitih nacionalnih i regionalnih pokreta. Neke od najvažnijih stranaka koje učestvuju u radu parlamenta su katalonska građansko-nacionalistička unija stranaka Convergència i Unió (CiU), zatim katalonski ljevičarski nacionalisti Esquerra Republicana de Catalunya (ERC) i baskijsko-građanski nacionalisti Partido Nacionalista Vasco (PNV). Većina regionalno organiziranih stranaka zalaže se za jaču autonomiju svojih zajednica, a ti zahtjevi su naročito naglašeni u Baskiji i Kataloniji, često pozivajući se na otcjepljenje i proglašenje nezavisnosti od zemlje. Jedna od najvećih regionalnih stranaka je socijaldemokratska Partit dels Socialistes de Catalunya (Socijalistička stranka Katalonije, PSC), koja je u čvrstoj koaliciji sa "sestrinskom" Narodnom socijalnom radničkom strankom (PSOE) te se tako samo formalno ubraja u regionalne stranke.

Policija

Zbog administrativno-političke podjele zemlje, policijski sistem Španije je također složen. On u suštini obuhvata četiri vrste policijskih organa:

• vojno organizirana Guardia Civil (civilna zaštita) koja je paralelno u nadležnostima ministarstava odbrane i unutrašnjih poslova.
• nacionalna policija na nivou cijele zemlje (Cuerpo Nacional de Policía, CNP) u nadležnosti samo ministarstva unutrašnjih poslova.
• policija autonomnih zajednica (Policía Autonómica), donedavno podijeljena na baskijsku (Ertzaintza), katalonsku (Mossos d’Esquadra), navarsku policiju (Policía Foral) i policiju Kanarskih ostrva (Policía Canaria)
• i policije grada i lokalnih zajednica (Guardia Urbana, Policía Local ili Policía Municipal)

Vojska

Fregata španske mornarice "Cristobal Colon" (F-105) klase Álvaro de Bazán

Španske vojne snage (španski: Fuerzas Armadas Españolas) dijele se na:

• Kopnenu vojsku (Ejército de Tierra)
• Mornaricu (Armada Española) sa mornaričkom pješadijom (Infantería de Marina)
• Zračne snage (Ejército del Aire)
• kao i paravojnu organizaciju civilnu zaštitu (Guardia Civil)

Godine 2005. osnovana je vojna jedinica za hitne slučajeve (Unidad Militar de Emergencias), koja između ostalog služi za pomoć u slučaju prirodnih nepogoda i katastrofa.

Osim toga, postoje i neke nezavisne jedinice poput kraljevske garde (Guardia Real) i Španska legija koja je pod direktnom komandom vrhovnog štaba.

Prema podacima iz 2014. Španije je imala 123 hiljade redovnih vojnika i 16 hiljada u rezervnom sastavu. Glavna "uzdanica" kopnenih vojnih snaga su 327 borbenih tenkova. Španska mornarica raspolaže sa 46 brodova, između ostalog ima i jedan nosač aviona, dok zračne snage imaju preko 500 letjelica (uključujući 216 borbenih aviona). Vrhovni komandant španske vojske je kralj. Vojni budžet Španije iznosi 12,8 milijarde eura (1,2% BDP-a). Od 2000. je moguće da muškarci i žene koji pričaju španski jezik a nisu državljani Španije također mogu služiti u vojsci Španije. Od 2001. ukinuto je obavezno služenje vojnog roka.

Privreda

Glavni članak: Privreda Španije

Završna montaža aviona Airbus A400M odvija se u Sevilli.

Model automobila SEAT Ibiza. SEAT je jedan od većih industrijskih poslodavaca u Španiji.

Planom stabilizacije (Plan de Estabilización), demokratskom reformom koja je usvojena nakon smrti generala Franca 1975. i pristupanjem Evropskoj uniji 1986. te uključivanjem zemlje u Evropsku monetarnu i ekonomsku uniju, postavljeni su temelji za dugoročni rast i razvoj španske privrede. Postepeno je došlo do liberalizacije i modernizacije države. Brojne španske firme probile su se na svjetsko tržište a neke postale i vrlo uspješni predvodnici svjetske proizvodnjem, naprimjer Iberia, Seat, Telefónica, Zara i Endesa. Otvaranje Španije svjetskoj trgovini i tržištu privuklo je ogromne direktne međunarodne investicije u zemlju. Međutim, cijena za to bio je snažni proces slabljenja nekih tradicionalnih obrta, naprimjer u Baskiji. Osim toga, prosječni broj zaposlenih po kompaniji u 2011. iznosio je samo 10, što je daleko ispod prosjeka EU koji iznosi 17 (za usporedbu: u Grčkoj je 5, a u Njemačkoj 35). Oko 80% proizvodnih preduzeća u Španiji ima manje od 10 zaposlenika, što utječe na konkurentnost firmi te manje inovativnih procesa u industriji. Ponovna industrijalizacija nakon krize 2009-2013, dovela je do značajnog povećanja industrijske proizvodnje, ali je taj proces u velikoj mjeri usporen, iako je povećana produktivnost a istovremeno smanjen broj radnih mjesta. Godine 2014. po prvi put je zabilježen rast industrijske proizvodnje od 1,1%.

Tri najveće izdavačke kompanije su Grupo Vocento, italijanska RCS MediaGroup i PRISA. Sa 81.880 zaposlenika (stanje: kraj 2006) jedna od najvećih svjetskih radničkih korporacija bila je Mondragón Corporación Cooperativa. Procjenjuje se da siva ekonomija u Španiji ima 21,5% udjela u BDP-u države. Zaduženost javnih budžeta u 2010. iznosila je 9,24% BDP-a, pa je u tome neznatno prekoračena preporučena vrijednost Evropske unije od 9,3%. Rast u prethodnim godinama najvećim dijelom je bio zbog ogromnog rasta tržišta nekretnina, a prosječna zaduženost po osobi u 2005. narasla je na 125% godišnjeg prihoda, što je tri puta više nego u prethodnoj deceniji. "Balon" na tržištu nekretnina je "pukao" tokom finansijske krize 2007. godine. Španske banke vršile su odobravanje kredita gotovo isključivo sa varijabilnim kamatama te na taj način rizik prenosili na klijente, a zbog vrlo strogih propisa u bankarskom sektoru nisu bile povezane sa padom vrijednosti vrijednosnih papira obezbijeđenih kapitalom, pa su banke dugo vremena smatrane relativno zdravim. Međutim, pošto je udio tržišta nekretnina činio trećinu BDP-a, kriza se izuzetno jako osjetila na cijelu špansku ekonomiju. Istovremeno, cijene nekretnina su osjetno pale, u prvom kvartalu 2009. bile su 6,8% niže od istog kvartala prethodne godine, a mnoga domaćinstva bila su prezadužena. Tako je naprimjer za četiri puta porastao broj insolventnih domaćinstava, a prema zvaničnim podacima stopa bankrota iznosi 5%. Prosječna cijena jedne kuće u Španiji iznosi 7,2 ukupna godišnja prihoda jednog domaćinstva. Za usporedbu, u Velikoj Britaniji kuće koštaju u prosjeku 4,6 ukupna godišnja prihoda a u SAD samo 3. Prema tim pokazateljima, špansko tržište je još uvijek precijenjen, pa se može očekivati još veći pad cijena.

U martu 2009. regionalna štedna banka Caja Castilla la Mancha je spašena kreditom Centralne banke Španije od milijardu eura. Moglo bi se očekivati da dobije i dodatnih devet milijardi eura kao pomoć u održavanju likvidnosti, ako vlada odobri garanciju za to. Dana 25. juna 2012. ministar privrede Luis de Guindos je u ime španske vlade podnio zahtjev Evropskoj uniji za finansijsku pomoć za dokapitalizaciju španskih kreditnih organizacija. Okvirno evropski partneri su dali okvirnu ponudu Španiji od 100 milijardi eura. Nakon što je zabilježen oporavak u španskom finansijskom sektoru u januaru 2014. Španija je napustila program Evropskog mehanizma stabilnosti (ESM). Tokom 18-mjesečnog programa mjera pomoći, Španija je dobila ukupno 41,4 milijarde eura za pomoć bankarskom sektoru.

Stopa nezaposlenosti prema standardima EU u novembru 2012. iznosila je 26,6% (preračunato prema sezonskim oscilacijama). Šest godina ranije, 2006. godine, kretala se oko 7,6%, a u novembru 2008. dostigla je 13,4%. Nezaposlenost u Španiji je stoga dostigla najviši nivo svih država u EU. Istovremeno, stopa nezaposlenosti mladih do 25 godina kretala se oko 56,5% (stanje: novembar 2012), što je nakon Grčke najviša u Evropskoj uniji. Krajem 2013. zabilježen je oporavak privrede pa je i stopa nezaposlenosti do januara 2016. opala na 20,5% (ukupno 4,68 miliona nezaposlenih) a u četvrtom kvartalu iste godine pala je na 18,6%.

Turizam

Plaža u Villajoyosi

U 2013. Španiju je posjetilo 60,6 miliona turista, pa je prema tome poslije Francuske i SAD treća u svijetu. Za usporedbu, u 2005. zemlju je posjetilo 55,6 miliona stranih turista. Najvažniji turistički cilj je Katalonija: oko 25,7% turista zabilježeno je u ovoj regiji. Drugi po broju turista su Balearska ostrva, koja je posjetilo 11,1 miliona turista. Nakon njih slijede Kanari sa 10,6 miliona te Andaluzija sa 7,9 miliona turista.

Neka od omiljenih turističkih mjesta su:

• Pireneji
• Baleari
• Kanari
  • Tenerife
• Costa Brava
  • Barcelona
  • Girona (špan. Gerona)
  • Lloret de Mar
  • Roses (špan. Rosas)
• Costa Daurada (špan. Costa Dorada)
  • Salou
• Costa del Sol
• Costa de la Luz
• Costa Blanca
  • Benidorm
  • Dénia
• Sierra Nevada
• Costa Verde

Budžet

Državni budžet 2009. imao je na rashodovnoj strani iznos od 483 milijarde eura, nasuprot čega su stajali prihodi od 366 milijarde eura. Iz toga proizilazi budžetski deficit za 2009. u iznosu od 117 milijardi eura, odnosno 11,1% BDP-a. Zaduženje Španije iste godine iznosilo je 560,6 milijarde eura odnosno 53,2% BDP-a. Nova zaduženja u 2011. iznosila su 8,5% BDP-a. Putem programa štednje u iznosu od 27,3 milijarde eura deficit budžeta u 2012. smanjen je na 5,3% BDP-a.

Izvor: Eurostat

Godina	2005.	2006.	2007.	2008.	2009.	2010.	2011.	2012.	2013.	2014.
Zaduženost	42,3%	38,9%	35,5%	39,4%	52,7%	60,1%	69,5%	85,4%	93,7%	99,3%
Suficit/deficit	1,2%	2,2%	2,0%	−4,4%	−11,0%	−9,4%	−9,5%	−10,4%	−6,9%	−5,9%

Energija

Najvažniji energetski izvor Španije je nafta, iz koje se dobija 47,3% primarne energije. Sveukupno fosilna goriva (nafta, zemni plin i ugalj) sačinjavaju 77,2% ukupne utrošene primarne energije. U 2010. godini 73,9% primarne energije moralo se uvesti u zemlju.

Izvor	1994 (%)	2009 (%)	2010 (%)	2014 (%)
Nafta	53,5	48,8	47,3	42,8
Zemni plin	6,7	23,8	23,5	20,0
Atomska energija	14,8	10,5	12,2	12,6
Obnovljivi izvori	6,5	9,3	11,1	14,6
Ugalj	18,4	8,1	6,4	10,1
Saldo uvezene struje	0,1	-0,5	-0,5	-0,25

Električna energija

Električna enegrija je 2009. sačinjavala 21,5% ukupne utrošene krajnje energije. Naredne 2010. godine u Španiji je proizvedeno 288.563 GWh struje. Od toga najveći udio (23%) dobijen je iz kombiniranih plinsko-parnih elektrana, daljnjih 7% potječe iz termocentrala. Ukupno šest nuklearnih elektrana proizvode 22% struje, dok 16% proizvode vjetroelektrane, a ostalih 16% iz hidroelektrana i 2% iz solarnih postrojenja. U 2010. Španija je sa 43.692 GWh električne energije bila najveći proizvođač električne energije iz vjetroelektrana u Evropi.

Vrsta energije	Udio (%) 2010
Kombinirane plinsko-parne centrale	23
Atomska energija	22
Hidroenergija	16
Energija vjetra	16
Ugalj	7
Sunčeva energija	2
Nafta, zemni plin	1
ostale	13

U kombiniranim plinsko-parnim elektranama struja se pretežno dobija iz prirodnog plina. Pod ostale vrste energije spadaju obnovljivi izvori (2%) i ostale forme energije (energias cogenerativas).

Stanovništvo

U prethodnih deset godina broj stanovnika Španije je značajno porastao, ne samo u poređenju sa drugim evropskim državama, nego i u usporedbi sa prethodnom decenijom. Tako je 1990tih broj stanovnika Španije porastao za oko 1,1 milion, dok je u prvoj deceniji 21. vijeka porastao za oko 7 miliona. Da je naprimjer Bosna i Hercegovina u posljednjih 12 godina imala takav procentualni porast, danas bi imala oko 5,4 miliona stanovnika. Najveći dio porasta stanovništva pripisuje se masovnom useljavanju u Španiju. Tako naprimjer broj useljenika porastao je sa 740 hiljada u 1999. na 5,73 miliona u 2011. Osim toga, zabilježen je i veći broj naturaliziranja stranaca. Stopa plodnosti (stopa fertiliteta) u 2008. iznosila je 1,45 djeteta po ženi, što je ispod prosjeka EU od 1,6 djeteta.

Prosječna očekivana starost Španaca u 2012. procijenjena je na 82,5 godina, što stavlja Španiju na treće mjesto među članicama Evropske unije odmah nakon Italije (82,4) i Francuske (82,1). Prosječna očekivana starost muškaraca iznosila je 79,5 godina, dok kod žena ona iznosi 85,5 godina. Prema podacima iz 2007. oko 16,7% stanovništva zemlje bilo je starije od 65 godina.

Godina	hilj. stanov.	Godina	hilj. stanov.	Godina	hilj. stanov.	Godina	hilj. stanov.	Godina	hilj. stanov.
1998.	39.852	2001.	41.116	2004.	43.197	2007.	45.200	2010.	46.951
1999.	40.202	2002.	41.837	2005.	44.108	2008.	46.063	2011.	47.190
2000.	40.499	2003.	42.717	2006.	44.708	2009.	46.661	2013.	47.130

Jezici

  Galicijski

  Asturleonski

  Španski

  Aragonski

  Katalonski

  Oksitanski

  Baskijski

U Španiji se pretežno priča španskim, katalonskim, galicijskim i baskijskim jezikom. Službeni jezik u cijeloj državi je španski. Pored njega, katalonski je službeni u autonomnim zajednicama Kataloniji, regiji Valencije (gdje se također naziva i valencijskim jezikom) te na Balearima, zatim baskijski jezik koji je pored španskog službeni jezik autonomne Baskije i u dijelovima Navare, te galicijski koji je također pored španskog služben u Galiciji (lenguas co-oficiales). U Aranskoj dolini priča se aranskim narječjem, koji je varijanta gaskonjskog dijalekta oksitanskog jezika, i u tom području on ima status službenog. Također, postoje i neki jezici koje priča još samo mali broj govornika, a koji nemaju status službenog jezika. U takve jezike ubrajaju se asturleonski i aragonski. U dolini Jálama (provincija Cáceres) u blizini portugalske granice, priča se fala jezik, dijalekt galicijsko-portugalskog jezika. U Melilli manjinsko berbersko stanovništvo priča jezik tamazight.

Tokom ljetne sezone odmora, u turističkim mjestima živi i radi veliki broj sezonskih radnika iz Njemačke, Poljske i država Južne Amerike. U turističkim regijama poput Costa Blanca i Costa del Sol, ima veliki broj stalno naseljenih osoba porijeklom iz Engleske, Njemačke i drugih evropskih zemalja.

Od stranih jezika najviše se govori engleski i francuski jezik. Mlađe osobe pretežno koriste engleski kao strani jezik, dok starije osobe češće upotrebljavaju francuski. Širi slojevi stanovništva po pravilu nemaju značajnije poznavanje stranih jezika. Prema istraživanju Eurostata 2011. oko 49% odraslih Španaca (između 25 i 64 godine starosti) prema vlastitom mišljenju ne poznaju nijedan strani jezik. Međutim prema podacima iz iste godine, udio učenika u primarnom obrazovanju koji uče neki strani jezik, uglavnom engleski, iznosi 99% dok u srednjem obrazovanju drugog stepena taj postotak iznosi 97%, od čega njih 22% uči i dva ili više stranih jezika, zbog geografske blizine Francuske, pretežno francuski kao drugi strani jezik. U područjima u blizini sredozemne obale, koje najčešće posjećuju turisti, te na Balearima i Kanarima, djelimično se može čuti i njemački jezik.

U Kataloniji, na univerzitetima i u školama, najvećim dijelom se uči na katalonskom, dok je španski jezik ravnopravno dopušten za upotrebu na nastavi i časovima kao drugi jezik.

Manjine

U nacionalne manjine Španije ubrajaju se Gitanos (španski Romi), koji su se ovdje naselili počev od 16. vijeka. Danas u Španiji živi između oko 600 hiljada Roma. Španski Romi pretežno žive u većim gradovima poput Madrida, Barcelone, Valencije i Seville. Od njih svjetsku slavu postigli su, između ostalih, muzičar Camarón de la Isla i nogometaš José Antonio Reyes. Na španskoj muzičkoj sceni, posebno flamenkom, bavi se veći broj Roma.

Španska dijaspora

Broj španskih državljana koji žive izvan domovine iznosi približno 2,3 miliona (stanje: januar 2016). Od toga, 1.454.424 živi u obje Amerike, dok 775.785 Španaca živi u drugim evropskim zemljama. Oko 22,2% Španaca koji žive u Sjevernoj i Južnoj Americi rođeni su na teritoriji Španije, dok je kod Španaca žive na području evropskih zemalja (izvan domovine) taj procenat oko 52,2%. Ova činjenica je uglavnom zbog toga što su iseljenici, koji su napustili Španiju od sredine 19. vijeka do građanskog rata, imali za cilj zemlje Južne i Srednje Amerike, pretežno Argentinu, Venecuelu, Meksiko, Urugvaj i Kubu, dok su iseljenici od 1959. (od "Plana stabilizacije") do 1972. za cilj imali evropske zemlje kao što su Njemačka, Francuska, Švicarska, Belgija i Ujedinjeno Kraljevstvo. Osim toga, brojni emigranti druge i treće generacije su napustili južnoameričke države i došli u Španiju te dobili špansko državljanstvo, ali su nakon izbijanja krize u Španiji opet se vratili u svoje domovine.

Biljni i životinjski svijet

Iberski vuk (Canis lupus signatus)

Vegetacija Pirenejskog poluostrva dijeli se na tri velika područja:

• Vegetacija "vlažne" Španije: hrast i bukva
• Vegetacija "suhe" Španije: zimzeleni hrastovi (hrast plutnjak, crnika), borovi i kanarske palme
• Vegetacija planinskih područja: crnika, hrast plutnjak, drugi hrastovi, pitomi kesten, livade, alpske travnate livade

Intenzivni uzgoj brojnih kultiviranih biljaka (maslina, narandža i drugih) zahtijeva obilno navodnjavanje.

Životinjski svijet u Španiji izuzetno je bogat vrstama. Zbog relativno male gustoće naseljenosti, u Španiji su preživjele neke vrste koje su u ostatku zapadne Evrope davno istrijebljene ili izumrle. Osim toga, zbog prirodne granice Pirenejskog poluostrva koju čini planinski lanac Pireneja, razvili su se brojni endemi.

Na sjeverozapadu Španije i u centralnom dijelu, a ponegdje u Sierra Moreni živi ukupno 2.500 jedinki vukova. Iberski vuk (Canis lupus signatus) sačinjava najveću i najstabilniju populaciju vukova zapadne Evrope. Također, u Kantabrijskom gorju te u Pirenejima živi oko 200 jedinki mrkih medvjeda. I dok se populacija kantabijskog mrkog medvjeda smatra stabilnom, medvjedi koji žive na Pirenejima dovedeni su do ruba izumiranja. Endemski iberski ris (Lynx pardinus) je vrsta risa koji živi još samo u Španiji i Portugalu, a sa manje od 300 jedinki njegov opstanak je ugrožen. Na sjeveru Španije živi neke od posljednjih zapadnoevropskih populacija evropskih vidri. Neki od karakterističnih sisara Španije, koji još samo opstaju u Africi i Bliskom istoku su obična genetka (Genetta genetta), egipatski mungos (Herpestes ichneumon), iberska divokoza (Capra pyrenaica) i pirenejska divokoza (Rupicapra pyrenaica). Čak tri vrsta zečeva su odomaćene u Španiji. Pored običnog zeca (Lepus europaeus), ovdje žive i endemski iberski zečevi (Lepus granatensis) i kantabrijski zečevi (Lepus castroviejoi). Dosta česti su i jeleni, vjeverice, kunići, divlje svinje, lisice, kune, tvorovi, mufloni i dabrovi.

Infrastruktura

Cestovni saobraćaj

Glavni članak: Spisak autopisti i autovía u Španiji

Španski autoput

U periodu od 2000. do 2008. broj putničkih automobila porastao je za oko 12%. Prema podacima iz 2008. prosječno je bilo 486 vozila na 1000 stanovnika, a zbog finansijske krize u zemlji ova stopa je neznatno opala u 2009. na 479 vozila. Oko 78% stanovništva Španije živi u gradovima. U nekim metropolama poput Madrida i Barcelone putna infrastruktura je znatno opterećena, naročito u periodima odlazaka i dolazaka na posao. U Valenciji naprimjer postoji kompjuterizirani sistem regulacije saobraćaja.

U Španiji postoji vrlo dobro izgrađena i razgranata mreža puteva i autoputeva dužine 663.795 km. Putevi su najvećim dijelom asfaltirani. Mreža puteva obuhvata nacionalne puteve carreteras nacionales i autoputeve (autovías, koji se ne plaćaju) te autopistas (koji naplaćuju putarinu). Na naplatnim stanicama autopista može se plaćati u gotovini ili kreditnim karticama. Osim toga moguća su plaćanja i putem takozvanog Telepeaje (beskontaktnog elektronskog plaćanja), koji funkcionira preko senzora ugrađenog u automobil koji automatski registrira i naplaćuje kada automobil prođe kroz naplatnu stanicu (slično kao i ACC sistem u Bosni i Hercegovini) U mnogim dijelovima zemlje autopiste se pružaju paralelno sa autoviama. U blizini većih urbanih centara većinom su besplatne autovie, dok su mnogi nacionalni autoputevi pretežno sa plaćanjem putarine.

Najveće dozvoljene brzine na putevima u Španiji iznose:

• unutar naseljenih mjesta 50 km/h. Međutim postoje najave da će se uskoro usvojiti zakon o ograničavanju brzine u naseljenom mjestu na 30 km/h tamo gdje postoji samo jedna saobraćajna traka u jednom smjeru.
• na magistralnim putevima 90 km/h
• na magistralnim putevima gdje postoji zaustavna traka širine najmanje 1,5 m ili dodatna traka 100 km/h
• na autoputevima opće ograničenje iznosi 120 km/h. Međutim ova granica je u periodu od marta do 30. juna 2011. spuštena na 110 km/h u okvirima mjera štednje energije usvojenim zbog nemira u arapskom svijetu.

Od ljeta 2005. u Španiji su uvedene kontrole brzine pomoću stacionarnih radarskih uređaja, a kasnije i pomoću mobilnih radara. Od jeseni 2010. započela je kontrola prosječne brzine na dužim dijelovima autoputeva, naročito u tunelima, u svrhu sprječavanja da vozači nailaskom na mjesta gdje znaju da su instalirani radari, jednostavno uspore vožnju, da bi opet ubrzao nakon prolaska radarske kontrole. U zatvorenim naseljenim mjestima od zalaska Sunca do zore obavezna je vožnja s upaljenim oborenim ("kratkim") svjetlima. Iako na autoputevima postoji obaveza davanja prednosti vozilima koja se uključuju, često vozila koja nailaze na saobraćajne trake za uključivanje nemaju "mjesta" za prestrojavanje u lijevu traku i davanje prednosti vozilima da se uključuju na autoput. Zbog velikog broja kružnih tokova, koji predstavljaju prednost "lijeve u odnosu na desnu stranu", razumijevanje o davanju prednosti "desnom" na običnim raskrsnicama obično nije mnogo izražena. Od jula 2004. svi vozači u vozilima moraju imati fluorescentne prsluke za obilježavanje. Oni se moraju oblačiti pri izlasku iz vozila pri saobraćajnim nesrećama ili kod kvaru na vozilu.

Pomorski saobraćaj

Voz velike brzine RENFE klase 730 prelazi preko vijadukta Martin Gil u blizini Zamore

Najveće pomorske luke u Španiji su Algeciras, Barcelona, Valencia, Bilbao, Gijón i Santa Cruz de Tenerife. Između Pirenejskog poluostrva i Balearskih, kao i Kanarskih ostrva postoje brojne brodske i trajektne veze.

U 18. i 19. vijeku za potrebe riječne plovidbe izgrađeni su kanali: Kraljevski kanal Aragóna i Kastiljanski kanal. Danas oni služe samo za transport pitke vode. Za potrebe opskrbe vodom i energetske potrebe u 20. vijeku su napravljene brojne ustave i brane, tako da većina rijeka u unutrašnjosti nisu plovne. Jedini izuzetak je rijeka Guadalquivir između Seville i Atlantskog okeana. Ovaj dio rijeke plovan je i za veće prekookeanske brodove. Brojna vještačka jezera u unutrašnjosti zemlje koriste se za vodene sportove. U okvirima svjetske izložbe Expo 2008. na gradskom području Zaragoze uspostavljen je putnički brodski saobraćaj na rijeci Ebro.

Željeznica

Mreža starijih željezničkih linija (širine kolosijeka 1668 mm, takozvani "iberski kolosijek") državne željezničke korporacije RENFE (Red Nacional de los Ferrocarriles Españoles) dopunjena je mrežom vozova velike brzine koji saobraćaju normalnim kolosijekom pod imenom AVE (Alta Velocidad Española). U 2013. željeznički sistem AVE imao je željezničku mrežu dugu 2.276 km. Nacionalni sistem željeznice naziva se Grandes Líneas, koji ne uključuje sistem vozova velike brzine. Postoje i vozovi koji mogu saobraćati na obje vrste kolosijeka, poput Alvie. Korporacije RENFE upravlja i mrežom lokalnih željeznica u većim metropolskim centrima, takozvanim Cercanías. Sistemi Cercanías postoje u sljedećim gradovima i regijama: Asturiji, Barceloni, Bilbau, Cádizu, Madridu, Málagi, Murciji i Alicanteu, Santanderu, San Sebastiánu, Zaragozi, Sevilli i Valenciji.

Regionalne željezničke kompanije poput SFM, EuskoTren, FGC i FGV, kao i državna FEVE upravljaju mrežama uskotračne željeznice.

Nacionalni vozovi u Španiji na linijama Grandes Líneas dijele se na noćne i dnevne vozove. Dnevni vozovi su: Alaris, Altaria, Arco, Euromed, Talgo, Intercity i Diurno, dok su noćni Trenhotel i Estrella. Ove vrste vozove međusobno se razlikuju po svojim konstrukcijskim osobinama i voze na određenim linijama. Klasifikacija prema brzinama vozova i broju zaustavljanja na linijama ne postoji. Vozne karte se ne prodaju samo za jednu liniju, nego kao jedan proizvod.

Gradovi Barcelona, Bilbao, Madrid, Valencia, Sevilla i Palma de Mallorca imaju u mrežu gradske podzemne željeznice odnosno metroa. Izgradnja podzemne željeznice u Málagi je u toku, a do 2014. u funkciju su puštene dvije linije. Neki gradovi poput Alicantea, Bilbaa, Teneriffe, Madrida i Barcelone imaju i tramvajski gradski saobraćaj.

Aerodromi

Aerodrom Madrid-Barajas: najveći međunarodni aerodrom u Španiji

Oko 40 španskih gradova imaju vlastite aerodrome za civilni zračni saobraćaj. Najveće španske aviokompanije su Iberia, Air Europa i Vueling. Aerodromi u Madrid i Barceloni, prema broju putnika, nalaze se među deset najvećih aerodroma u Evropi. Između madridskog aerodroma i Barcelone postoji "zračni most", puente aéreo: svakodnevno između 7h i 23h u vrlo kratkom vremenskom rasponu uzlijeću i slijeću avioni koji prevoze putnike i robu između tih gradova. U 2007. zabilježeno je ukupno 61 milion putnika na svim španskim aerodromima, dok je 2013. zabilježeno 46 miliona putnika. "Zračni most" između Madrida i Barcelone opslužuje aviokompanija Iberia.

Internet

Prema podacima OECD-a, u 2012. oko 11 miliona građana Španije (tj. oko 25%) imalo je vlastiti pristup internetu. Iste godine, oko 19% građana pristupalo je internetu preko DSL priključaka, a oko 5% putem kablovskog provajdera. Brzine širokopojasnih internetskih veza iznosile su od 10 Mbit/s do 50 MBit/s za DOCSIS3 bazi putem kablovskih provajdera, odnosno 100 MBit/s pri malobrojnim internetskim vezama putem optičkih kablova (oko 1%).

Kultura

Sport

Glavni članak: Sport u Španiji

Iako sportske aktivnosti u Španiji imaju dugu tradiciju koja seže još iz rimskog perioda, u Francovoj eri sportska dešavanja su bila više kao sredstva zabave u smislu kruha i igara. Tek nakon Francove smrti, profesionalni sport i slobodne sportske aktivnosti počele su se razvijati u znatnoj mjeri.

Nogomet u Španiji je, ubjedljivo, najvažniji i najrašireniji sport. Najpoznatiji nogometni klubovi su Real Madrid CF i FC Barcelona, koji spadaju među najuspješnije evropske i svjetske klubove. I ostali nogometni klubovi također su vrlo popularni i uspješni: Valencia CF, Atlético Madrid, Athletic Bilbao, Villarreal CF i Sevilla FC. Reprezentacija Španije tri puta je osvojila Evropsko prvenstvo: 1964. u Španiji, 2008. u Švicarskoj i Austriji te 2012. u Poljskoj i Ukrajini. Osim toga, 2010. godine po prvi put su postali svjetski prvaci.

Osim nogometa, Španija je također poznata i po vrlo dobrim košarkaškim klubovima, kao i rukometu, hokeju, odbojci i vaterpolu, a odnedavno na mnogim univerzitetima sve masovnije se igra i ragbi. Automobilističke i motociklističke utrke su također omiljene. U cestovnim utrkama među najpoznatije svjetske vozače ubrajaju se Španci poput Ángel Nieto, Jorge Martínez zvani “Aspar” i Àlex Crivillé. Danas najpoznatiji aktivni vozači, između ostalih, su i: Dani Pedrosa, Jorge Lorenzo, Álvaro Bautista, Toni Elías, Julián Simón, Marc Márquez i Nicolás Terol, od kojih su mnogi osvojili i titule svjetskih prvaka.

Formula 1 je dugo vremena u Španiji bila "u sjeni", ali se to vrlo brzo promijenilo nakon velikih uspjeha Fernanda Alonsa, koji je u sezonama 2005. i 2006. postao svjetski prvak.

Religija

Katedrala u Santiago de Compostela: cilj hodočasnika na "Putu sv. Jakova"

Oko 92% stanovništva (stanje: 2000) zvanično pripada Rimokatoličkoj crkvi. Međutim, broj osoba koje prakticiraju vjeru stalno se smanjuje. U okvirima studije državnog instituta za istraživanje javnog mijenja Centro de Investigaciones Sociológicas iz 2015. 68% ispitanika izjavilo je da su katolici. Katoličku crkvu u Španiji finansira država na osnovu ugovora između Španije i Svete Stolice, a ne iz direktnog crkvenog poreza članova crkvene zajednice, te stoga napuštanje crkvene zajednice ne donosi finansijsku korist. Od 2007. poreski obveznici sami odlučuju, hoće li 0,7% poreza na dohodak uplaćivati u korist crkve ili će ga usmjeriti u korist institucija kulture. Ako to ne odluče u zakonskom roku, iznos obaveznog poreza će se usmjeriti u druge svrhe. Od 1979. u Španiji postoji direktno državno finansiranje crkve, a koje se planira u potpunosti ukinuti. U periodu od 1988. do 2007. poreski obveznici su mogli odlučivati hoće li tadašnjih 0,5% poreza na dohodak uplaćivati u crkvu ili druge svrhe. Tada ukoliko bi taj iznos bio ispod minimuma, država bi dodavala ostatak sredstava. U 2008. godini 7.195.155 poreskih obveznika (34,31% od ukupnih) uplatilo je svojih 0,7% poreza u crkvene svrhe. Dvije godine ranije, bilo ih je 711.975 manje. Od početka primjene novih zakonskih regulativa u 2007. povećan je prihod od crkvenih poreza sa 173,8 miliona eura na 252,7 miliona.

Španskim katolicima nije uopće moguće zvanično napustiti crkvenu zajednicu, jer špansko pravo ne poznaje akt napuštanja crkve, a država je najvišim zakonskim aktima oslobodila crkvu bilo kakve obaveze da briše podatke svojih članova iz crkvenih knjiga. Do ovakve odluke najviši sudski organ Španije je došao nakon što je "nadbiskup Valencije, koji važi za posebno konzervativnog, odbio davanje oprosta u bilo kom obliku". Nadbiskup je također odbio da se povinuje preporukama španske agencije za zaštitu ličnih podataka (AEPD), te je poduzeo velike pravne napore srušivši 171 slučaj pred najvišim sudskim instancama Španije.

Oko 15,9% stanovništva sebe ne smatra religioznim, dok 9,5% stanovništva se izjašnjavaju kao ateisti. Prema studiji Pew centra za istraživanje, oko 46% Španaca se izjasnilo kao "religiozno" a 19% kao "vrlo religiozno". Među mlađim osobama od 18 do 39 godina, samo je 9% ispitanih izjavilo da su "vrlo religiozni", a u svjetskim okvirima taj postotak je niži samo u Japanu i Francuskoj, dok je postotak "vrlo religioznih" u starosnoj grupi između 39 i 59 godina neznatno viši. Prema jednom reprezentativnom ispitivanju Eurobarometra iz 2005. godine oko 59% osoba u Španiji vjeruje u Boga, dok 21% vjeruje u neku drugu spiritualnu moć. Oko 18% ispitanika izjavilo je da ne vjeruje niti u Boga niti u neku drugu višu silu, dok je 2% ispitanika bilo neodlučno.

Od drugih vjeroispovijesti, 0,5% stanovništva čine muslimani, 0,3% su protestanti, a 0,25% Jehovini svjedoci.

Umjetnost

Španija općenito spada u zapadnoevropski kulturni milje. Gotovo svi aspekti španske kulture i umjetnosti nastali su na podlozi rimskog nasljeđa, dajući joj ulogu najznačajnije "latinske zemlje" Evrope. Španska umjetnost historijski je snažno vezana za katoličku crkvu, koja je igrala glavnu ulogu u formiranju države a kasnije i španskog identiteta. Špansku arhitekturu, slikarstvo i kiparstvo oblikovale su brojne najezde stranih osvajača, kao i blaga sredozemna klima i geografija. Vjekovna kolonizacija na svim kontitentima globalizirala je španski jezik i kulturu, dok je Španija apsorbirala brojne kulturne i komercijalne proizvode iz svoje bivše imperije.

• Književnost: Miguel de Cervantes, Tirso de Molina, Lope de Vega, Pedro Calderón de la Barca, Francisco de Quevedo, Baltasar Gracián, Rosalía do Castro, José Zorrilla, Federico García Lorca, Camilo José Cela
• Muzika: Tomás Luis de Victoria, Antonio de Cabezón, flamenko, Manuel de Falla, Paco de Lucía, Joaquín Rodrigo, Ernesto Halffter
• Film: Luis Buñuel, Carlos Saura, Pedro Almodóvar, Fernando Trueba, Alejandro Amenábar, Juan Antonio Bardem
• Slikarstvo: Francisco de Zurbarán, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Alonso Cano, Francisco Goya, Joaquín Sorolla y Bastida, Pablo Picasso, Salvador Dalí, Antoni Tàpies
• Kiparstvo: Joan Miró, Eduardo Chillida, José Álvarez Cubero, Julio González
• Arhitektura: Antoni Gaudí, Santiago Calatrava, César Manrique, Ricardo Bofill, Juan Bautista de Toledo, Rafael Moneo
• Moda i odjeća: Cristóbal Balenciaga, Manolo Blahnik, Amaya Arzuaga, Custo Dalmau, Paco Rabanne, Mantilla

Praznici

U Španiji je za svaku godinu definirano 14 dana kao praznici. Neki od njih su državni, dok neke određuju autonomne zajednice, i to svaka po jedan praznik iz neke od provincija te jedan dan kao gradski odnosno općinski praznik (po pravilu uglavnom kao svetac "zaštitnik" zajednice). Sve praznike u godini određuju i objavljuju autonomne zajednice za narednu godinu, a oni mogu varirati od jedne do druge godine. Ako praznik pada u nedjelju, ponedjeljak se također računa kao neradni dan, u zavisnosti od oblasti (uprava, školstvo i slično).

Sljedeći dani su u pravilu praznici, ali ponekad u nekim godinama i nekim autonomnim zajednicama mogu biti radni dani ili zamijenjeni drugim praznicima:

• 1. januar - Nova godina (Año Nuevo)
• 6. januar - Sveta tri kralja (Epifanía)
• 19. januar - Dan svetog Josipa (San José)
• mart/april - nedjelja prije Uskrsa u Španiji počinje sveta sedmica (Semana Santa)
• mart/april - zeleni četvrtak (Jueves Santo) (pred Uskrs)
• mart/april - Veliki petak (Viernes Santo) (pred Uskrs)
• mart/april - Uskrs (Domingo de Pascua) (nedjelja)
• 1. maj - Praznik rada (Primero de Mayo)
• 25. juli - Sveti Santiago, zaštitnik Španije
• 15. august - Velika gospa (Fiesta de la Asunción)
• 12. oktobar - Kolumbov dan (Día de la Hispanidad / El Pilar), navodni dan otkrića Amerike
• 1. novembar - Svi Sveti (Todos los Santos)
• 6. decembar - Dan ustava (Día de la Constitución), dan kada je 1978. usvojen Ustav Španije
• 8. decembar - Bezgrješno začeće (Inmaculada Concepción)
• 25. decembar - Božić (Navidad)

Vanjski linkovi

• Zvanični sajt Vlade Španije
• Španija na CIA World Factbook
• Španija na "International Futures"
• Španija na BBC News