Švicarska

Švicarska konfederacija 5 drugih zvaničnih imena Schweizerische Eidgenossenschaft (njemački); Confédération suisse (francuski); Confederazione Svizzera (italijanski); Confederaziun svizra (retoromanski); Confoederatio Helvetica (latinski); ;
Zastava	Grb
	Uzrečica: Unus pro omnibus, omnes pro uno ; (bs: jedan za sve, svi za jednog)
	Himna: Švicarski psalm ;
	Položaj Švicarske na karti Položaj Švicarske
Glavni grad	Nema (de jure) Bern (de facto); 46°57′N 7°27′E / 46.950°N 7.450°E
Najveći grad	Zürich
Službeni jezik	njemački, francuski, italijanski, retoromanski
Državno uređenje	federacija
• Federalno vijeće	Viola Amherd (Predsjednica); Karin Keller-Sutter (Potpredsjednica); Guy Parmelin; Ignazio Cassis; Albert Rösti; Elisabeth Baume-Schneider; Beat Jans;
• Kancelar	Viktor Rossi
Zakonodavstvo
Nezavisnost
• Priznato	1. august 1291. (ujedinjavanjem kantona Uri, Schwyz i Unterwalden
Površina
• Ukupno	41.285 km2 (136.)
• Vode (%)	4.2
Stanovništvo
• Ukupno	8.555.541 (procjena 2019) (94.)
• Gustoća	182/km2
BDP (PKM)	Procjena 2018
• Ukupno	$548 milijardi
• po stanovniku	$64.649
Gini (2018)	29.7
HDI (2018)	0.946 (visok)
Valuta	Franak (CHF)
Vremenska zona	CET (UTC+1); (ljeti: CEST (UTC+2))
Topografija
• Najviša tačka	Dufourspitze (Monte Rosa); 4 634 m
• Najveće jezero	Ženevsko jezero; 581 km2
• Najveća rijeka	Rajna; 375 km
Pozivni broj	+41
Internetska domena	.ch

Švicarska ili Švajcarska, zvanično Švicarska konfederacija, jest suverena država u srednjoj Evropi. Iako se zvanično naziva konfederacijom, iz historijskih razloga, moderna Švicarska je savezna republika koja se sastoji od 26 kantona, sa Bernom, gdje se nalazi savezna vlada i koji se naziva i savezni grad (njemački: Bundesstadt; francuski: Ville féderale; italijanski: Capitale federale).

Graniči na zapadu s Francuskom, na sjeveru s Njemačkom, na istoku s Austrijom i Lihtenštajnom i na jugu s Italijom. Pored glavnog grada Berna i najvećeg grada u državi Züricha, ostali veći gradovi su: Ženeva, Lausanne, Lugano, Basel i drugi.

S površinom od 41.285 km² ubraja se u relativno male države (136. po površini na svijetu). Iako Alpe obuhvataju veći dio države, većinski dio, od otprilike 8 miliona stanovnika živi na platou između najvećih gradova, između ostalih i dva globalna i ekonomska centra Züricha i Ženeve.

S obzirom na to da se nalazi između Njemačke i romanskog dijela Evrope (Francuska i Italija), Švicarska obuhvata četiri lingvističke zajednice: njemačku, francusku, italijansku i retoromansku. Iako većinu stanovništva čini pripadnici njemačkog govornog područja, švicarski nacionalni identitet ukorijenjen je u zajedničkoj historijskoj pozadini, zajedničkoj vrijednosti kako federalizma tako i direktne demokratije. Zbog svoje jezične raznolikosti, Švicarska je poznata po različitim izvornim nazivima: Schweiz (njemački), Suisse (francuski), Svizzera (italijanski) i Svizra (retoromanski).

Švicarska je jedna od najrazvijenijih država na svijetu, s najvišim nominalnim bogatstvom po odrasloj osobi i osma po vrijednosti bruto domaćeg proizvoda po glavi stanovnika prema izvorima MMF-u. Švicarska se nalazi na samom svjetskom vrhu, prema nekim od kriterija nacionalnog učinka, uključujući transparentnost vlade, građanske slobode, kvalitet života, ekonomsku konkurentnost i ljudski razvoj. Zürich, Ženeva i Bazel rangirani su među prvih deset gradova u svijetu po kvaliteti života prema Merceru za 2018. godini.

Historija

Od 1848. Švicarska konfederacija bila je federalna država s relativno autonomnim kantonima, od kojih neki imaju historiju konfederacije koja seže više od 700 godina, stavljajući ih među svjetski najstarijih sačuvanih republika. Švicarska dolazi pod rimsku vlast u 1. stoljeću p. n. e. U srednjem vijeku, istočni dio postao je dio Vojvodstva Švapske u Svetom Rimskom Carstvu, dok je zapadni dio je bio dio Burgundije. Stara Švicarska konfederacija u kasnom srednjem vijeku osniva nezavisnost od Habsburgovaca i Vojvodstva Burgundije, te u italijanskim ratovima stekla teritorij južno od Alpa. Švicarska reformacija podijeljena na Konfederacije rezultirala je na dugotrajnu historiju unutarnjih nemira između Trinaest kantona u novom vijeku. U svjetlu francuske revolucije, Švicarska je pala na francusku invaziju u 1798. Napoleonov Zakon o posredovanju u 1803. obnovio je status Švicarskoj kao konfederacija, a nakon završetka Napoleonove vlasti, Švicarska konfederacija prošla je razdoblje previranja, kulminirala u kratkom građanskom ratu u 1847. i stvaranje federalnog ustava u 1848. Historija Švicarskoj od 1848. godine u velikoj je mjeri uspjeha. Industrijalizacija pretvara tradicionalno poljoprivredno gospodarstvo, a švicarska neutralnost tokom dvaju svjetskih ratova i uspjeh u bankarstvu, uspon Švicarske u svom statusu kao jedan od svjetskih većina stabilnih ekonomija. Švicarska je potpisala sporazum o slobodnoj trgovini s Evropskom ekonomskom zajednicom u 1972, te je učestvovala u procesu evropskih integracija putem bilateralnih ugovora, ali prije svega se opirao puni ulazak u Evropsku uniju (EU), iako je teritorij Švicarske okružen zemljama članicama EU.

Administrativna podjela

Karta Švicarske sa označenim kantonima i glavnim gradovima

Švicarska se od 1979. sastoji od 26 kantona. S površinom od svega 37 km² kanton Basel-grad najmanji je kanton dok je Graubünden sa 7.105 km² najveći kanton. S nešto iznad 16.000 stanovnika kanton Appenzell Innerrhoden ima najmanje stanovnika dok je njemu nasuprot kanton Zürich. Velika je raznolikost po gustini naseljenosti pojedinih kantona pa je tako Kanton Basel-grad sa 5.072 stanovnika po km² najgušće naseljeni a Graubünden sa 26 stanovnika po km² najrjeđe naseljeni švicarski kanton.

Skr.	Kanton	Od	Glavni grad	Stanovništvo¹	Površina²	Gustoća³	Br. općina¹	Službeni jezici
ZH	Zürich	1351.	Zürich	1.307.567	1.729	701	171	njemački
BE	Bern	1353.	Bern	962.982	5.959	158	399	njemački, francuski
LU	Luzern	1332.	Luzern	363.475	1.493	233	107	njemački
UR	Uri	1291.	Altdorf	34.989	1.077	33	20	njemački
SZ	Schwyz	1291.	Schwyz	141.024	908	143	30	njemački
OW	Obwalden	1291.	Sarnen	33.997	491	66	7	njemački
NW	Nidwalden	1291.	Stans	40.287	276	138	11	njemački
GL	Glarus	1352.	Glarus	38.237	685	51	28	njemački
ZG	Zug	1352.	Zug	109.141	239	416	11	njemački
FR	Fribourg	1481.	Fribourg	263.241	1.671	141	242	francuski, njemački
SO	Solothurn	1481.	Solothurn	250.240	791	308	126	njemački
BS	Basel-grad	1501.	Basel	185.227	37	5.072	3	njemački
BL	Basel-provincija	1501.	Liestal	269.145	518	502	86	njemački
SH	Schaffhausen	1501.	Schaffhausen	74.527	298	246	27	njemački
AR	Appenzell Ausserrhoden	1513.	Herisau (admin.) / Trogen (sud.)	52.654	243	220	20	njemački
AI	Appenzell Innerrhoden	1513.	Appenzell	15.471	173	87	6	njemački
SG	St. Gallen	1803.	St. Gallen	465.937	2.026	222	86	njemački
GR	Graubünden	1803.	Chur	188.762	7.105	26	190	njemački, retoromanski, italijanski
AG	Aargau	1803.	Aarau	581.562	1.404	388	229	njemački
TG	Thurgau	1803.	Frauenfeld	238.316	991	229	80	njemački
TI	Ticino	1803.	Bellinzona	328.580	2.812	110	176	italijanski
VD	Vaud	1803.	Lausanne	672.039	3.212	188	375	francuski
VS	Valais	1815.	Sion	298.580	5,224	53	143	francuski, njemački
NE	Neuchâtel	1815.	Neuchâtel	169.782	803	206	53	francuski
GE	Ženeva	1815.	Ženeva	438.177	282	1.442	45	francuski
JU	Jura	1979.	Delémont	69.555	838	82	64	francuski
CH	Švicarska		Bern	7.593.494	41.285	174	2.631	njemački, francuski, italijanski, retoromanski

Politika

Političko uređenje Švicarske bazira na jakom konfederalizmu. Svaki kanton ima svoj ustav i sve kompetencije koje nisu dodijeljene federalnoj vladi pripadaju kantonima (policija, porez itd.). Osim toga su politička prava građana veoma dalekosežna. Tako građani npr. imaju pravo na referendum ili inicijativu ako im se neka od odluka općinskog, kantonalnog ili saveznog parlamenta ne dopada.

Građani na direktnim izborima najprije biraju zastupnike oba doma saveznog parlamenta (Nationalrat i Ständerat), a novoizabrani članovi na zasjedanju oba doma parlamenta (Nationalversammlung) zatim biraju i sedmoročlanu saveznu vladu (Bundesrat).

Geografija

Matterhorn

Švicarska se nalazi u srednjoj Evropi i prostire se između Ženevskog i Bodenskog jezera. Graniči s Njemačkom, Austrijom, Italijom, Lihtenštajnom i Francuskom. Ukupna površina iznosi 41.285 km², a zemlja ima preko 7.500.000 stanovnika. Glavni grad je Bern, a ostali veći gradovi su Zürich, Ženeva, Lausanne i Basel.

Švicarska je pretežno alpska zemlja čija je prosječna nadmorska visina 500–800 m. Njeni najveći vrhovi prelaze i preko 4.500 m. Najviši vrhovi su Monta Rosa (4.635 m) i Matterhorn 4478 m. Klima je umjereno-kontinentalna, dok je na planinama planinska te alpska. Tokom zime puše vjetar zvani fen (Föhn), koji puše s Alpa u pravcu dolina.

Rijeke

Mapa jezera i rijeka u Švicarskoj

Rijeke su poredane po dužini a dati su i neki opći podaci o njima. U orografskom smislu rijeke Švicarske otiču u četiri različita mora:

Sjeverno more preko Rajne,
Sredozemno more preko Rone,
Jadransko more preko rijeka Po i Adige i
Crno more preko Dunava.

Rijeka	Dužina u km	Površina sliva u km²	Prosječni protok u m³/s
Rajna	375	36.472	1.037
Aare	288,2	17.755	560
Aare ob. Reuss	273	11.729	315
Rona	264	10.427	340
Reuss	158	3.425	140
Orbe/Zihl	118	2.672	55,5
Linth/Limmat	140	2416	101
Inn	104	2.150	53,3
Saane	128	1.892	53,8
Thur	125	1.724	47
Hinterrhein	57,3	1.693	59,6
Ticino	91	1.616	67,9
Vorderrhein	67,5	1.514	53,8
Doubs	74	1.310	33,1
Kander	44	1.126	42,6

Privreda

Švicarska je razvijena industrijska i poljoprivredna zemlja. Najviše ljudi zaposleno je u uslužnim djelatnostima te u poljoprivredi. Razvijena je industrija čelika, metala, aluminija, mašinska, preciznih instrumenata, elektrotehnika, hemijska, farmaceutska, tekstilna, kože, prehrambena, keramička, betonskog materijala i dr. Zemljište nije naročito pogodno za razvitak poljoprivreda mada ostaje važan faktor u Švicarskoj. Razvijeno je stočarstvo, a naročito se uzgajaju mliječne krave te svinje. Također je razvijen zimski turizam.

Saobraćaj

Švicarska je vrlo važna tranzitna država za ljude i robu koji putuju ka unutrašnjosti Evropske unije. Švicarska je zbog svog geografskog položaja od velikog značaja u međunarodnom saobraćaju s posebno dobro razvijenom prometnom infrastrukturom.

Ukupna dužina željezničke mreže u Švicarskoj iznosi više od 5.000 km, što je jedna od najgušćih željezničkih mreža na svijetu, a ukupna dužina prometnica veća je od 70.000 km, od čega su otprilike 1.600 km autoceste. Već danas je švicarska autocesta jedna od najrazvijenijih na svijetu. Većina stanovnika živi manje od 10 km od najbližeg izlaza na autocestu. Švicarska je dobro razvila promet.

Najvažnija cesta u Švicarskoj jest željeznička pruga koja povezuje sjevernu Švicarsku i Italiju (autocesta A2, Basel – Lucern – Belincona – Lugano – Italija; kao i autocesta A1, Ženeva – Lausanne – Bern – Zürich – Sankt Gallen – Austrija), koji povezuje zapadnu Švicarsku i Francusku s istokom Evrope (Austrija).

Rijeka Rajna teče kroz Švicarsku, važni vodeni put koji povezuje Švicarsku s Atlantskim okeanom. Jedina švicarska luka nalazi se u Bazelu, Rajna.

Aerodromi za međunarodni putnički promet u Švicarskoj su u Zürichu, Bazelu i Ženevi. Aerodrom Zurich postala je glavna prometna vrata Švicarske, s više od 20 miliona putnika godišnje. Mnoge zrakoplovne kompanije lete za Zürich, poput American Airlinesa, Lufthansa ili Iberia. Ostali međunarodni aerodromi Švicarske su Aerodrom Basel i Aerodrom Ženeva.

Stanovništvo

Jezici u Švicarskoj

Najslabije je naseljeno područje Alpa (25–50 stanovnika na km²). Glavnina stanovništva okupljena je na prostoru Švicarske visoravni; tu se nalaze najvažniji gradovi s glavnim granama industrije i najveći dio poljoprivredne površine. Glavni je grad Bern (141.300 stanovnika, šire područje grada Berna 282.400 stanovnika, prema podacima iz 1980), a najveći Zürich (374.200 stanovnika, šire područje grada Züricha, 707.300 stanovnika, 1975); ostali su istaknuti gradski centri Basel, Ženeva, Lausanne i Luzern.

Švicarska ima četiri službena jezika: njemački (63,7%) kojim se govori u sjevernoj, istočnoj i srednjoj Švicarskoj (Deutschschweiz); francuski (20,4%) u zapadnoj Švicarskoj (Romandie); italijanski (6,5%) na jugu zemlje (Tessin). Retoromanski je jezik kojim se služi malobrojna manjina (0,5%) u jugistočnom kantonu Graubünden i priznat je kao službeni jezik, ali se savezni zakoni i službeni dokumenti ne moraju donositi na ovom jeziku.^[3]

U Švicarskoj boravi preko 21% stranih državljana u odnosu na ukupan broj stanovništva ove zemlje. Većinom su iz zemalja EU ili EFTA-e. Italijani predstavljaju najveću grupu stranih državljana u Švicarskoj, dok državljani zemalja zapadnog Balkana (Albanije, Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Srbije, Slovenije, Crne Gore, Makedonije i Kosova) predstavljaju preko 21% udjela u broju stranih državljana u Švicarskoj konfederaciji.^[4]

Od 12 švicarskih univerziteta najstariji je onaj u Baselu (osnovan 1460).

Zemlja ima blizu 8.000.000 stanovnika (procjena iz 2009).

U 2018, švicarsko stanovništvo je neznatno premašilo 8,5 miliona. Zajedničko s drugim razvijenim zemljama, švicarska populacija naglo se povećala tokom industrijskog doba, između 1800. i 1990. rast se u međuvremenu stabilizira, a kao i većina Evrope, Švicarska se suočava sa starenjem stanovništva. Švicarska ima jednu od najstarijih populacija na svijetu, s prosječnom dobi od 42,5 godina. Od 2019. stranci čine 25,2% stanovništva, jedan od najvećih razmjera u razvijenom svijetu. Većina njih (64%) bili su iz Evropske unije ili EFTA-e. Italijani su najveći pojedinačni stranaci, s 15,6% ukupnog inozemnog stanovništva, iza njih su Nijemci (15,2%), doseljenici iz Portugala (12,7%), iz Francuske (5,6%), Srbije (5,3%), Turske (3,8%), Španije (3,7%) i Austrije (2%). Imigranti iz Šri Lanke, većina od njih bivši Tamilski izbjeglica, bili najbrojnija skupina među ljudima azijskog porijekla (6,3%).

Religija

Švicarska nema službene državne religije, iako je većina kantona (osim Ženevi i Neuchâtel) lako prepoznati službene crkve, koji su Rimokatoličke crkve ili reformirane crkve. Kršćanstvo je dominantna religija u Švicarskoj (otprilike 68% od rezidentnog stanovništva u 2016. i 75% švicarskih građana, podijeljeno između Rimokatoličke crkve (37,2% stanovništva), Reformirane crkve Švicarske (25,0%), protestantske crkve (2,2%), pravoslavne crkve (oko 2%), druge crkve (1,3%). Imigracijom se uspostavio i islam (5,1%), 24% švicarskih stalnih stanovnika nisu povezani s bilo kojom crkvom (ateizam, agnosticizam i drugi)

Kultura

Švicarska se nalazi na raskrižju nekoliko velikih evropskih kultura. Tri glavna jezika – njemački, francuski i italijanski – nacionalni jezici u Švicarskoj su romanski, izrečene od male manjine. Švicarsku kulturu karakterizira raznovrsnost, što se odražava u širokom rasponu od tradicionalnih običaja. Dvadeset šest kantona čine veliku kulturnu raznolikost. Ne poričući regionalne razlike, Alpe su odigrali važnu ulogu u oblikovanju historije i kulture Švicarske. Regija Gotthard Pass postala je jezgra Švicarske konfederacije u ranom 14. stoljeću. Danas svi planinskih područja u Švicarskoj imaju snažnu kulturu. Ostale švicarske kulturne ikone su švicarske čokolade, švicarski sir, satovi, kravljih zvona, bankarstvo i noževi švicarske vojske.

Sport

Svingen

Pretežno planinski krajobrazi presudno su utjecali na izbor omiljenih sportskih i rekreacijskih aktivnosti. Tako je krajem 19. i početkom 20. stoljeća skijanje bio jedan od omiljenih sportova Švicarske. Razvojem turizma i izgradnjom skijališta švicarski se odnos prema zimskim sportovima još više učvrstio. Skijanje, skijaško trčanje i, u posljednje vrijeme, snowboarding neki su od najdražih zimskih sportova u Švicarskoj.^{[potreban citat]} Na planine također utječu ljetne slobodno vrijeme i sportovi, poput planinarenje i planinarenje.

Tipične švicarske atletske discipline su schwingen (vrsta hrvanja na piljevini) i hornusen (sportska disciplina slična kriketu i baseball). Omiljeni sportski tim su nogomet, odbojka, rukomet i florbal (zatvoreni hokej). Također je popularan hokej na ledu, čiji je švicarski prvoligaš jedan od najjačih na svijetu.

Zbog svoje političke i vojne neutralnosti, mnoge međunarodne sportske organizacije imaju sjedište u Švicarskoj. To uključuje: MOO, UEFA, FIFA i FIBA. Uz Finsku i Švedsku, Švicarska je osnovala i Međunarodnu hokejašku federaciju.

Krajem 20. i početkom 21. stoljeća švicarski teniseri Roger Federer i Martina Hingis pobijedili su na brojnim velikim teniskim turnirima i postali jedni od najboljih tenisera svih vremena. U isto vrijeme, Švicarac Stephane Lambiel jedan je od najboljih svjetskih klizača. Grad St. Moritz dva puta je bio domaćin zimskih olimpijskih igara 1928. i 1948. Švicarska je bila domaćin Svjetskog prvenstva 1954. i s Austrijom domaćin Evropskog nogometnog prvenstva 2008.

Gastronomija

Na švicarsku kuhinju utječu njemačka, francuska i italijanska kuhinja, pored originalnih švicarskih recepata. Švicarska je planinska zemlja i zato se tradicionalna hrana temelji na krompiru i siru.

Vrste namirnica koje se najčešće odnose na Švicarsku su čokolade i sirevi. Švicarska je postojbina oko 450 vrsta sireva. Najpoznatije vrste su ementaler, grijer, vaherin, tilsiter i apenceler. Sirevi su glavni sastojak nacionalnih jela od fondue i raketa.

Ostali poznati švicarski recepti uključuju: resti (pečeni pire krompir), musli (mješavina žitarica, suhog voća i orašastih plodova), servule (vrsta kuhane kobasice), bazalni hljeb i keksi, španski vjetar (meringue) itd.

Švicarska se smatra stabilnom apsintom.

Galerija

Švicarske čokolade
Švicarski sir
Švicarski noževi
Švicarski sat

Reference

^ ^a ^b "Switzerland". International Monetary Fund. Pristupljeno 21. 4. 2010.
^ "Human Development Report 2010" (PDF). United Nations. 2010. Arhivirano s originala (PDF), 8. 11. 2010. Pristupljeno 4. 11. 2010.
^ Swiss Federal Statistical Office. "Languages and religions - Data, indicators". 2007-10-09.
^ Foreign resident population by nationality, 2006, Source: Foreign population structure and migration statistics (PETRA), Swiss Federal Statistical Office.

Vanjski linkovi

Commons logo

Commons ima datoteke na temu: Švicarska

Federalna vlast Arhivirano 3. 1. 2005. na Wayback Machine
Švicarski parlament
Federal Ustavni sud Švicarske
Statistička agencija
Culturelinks.ch Arhivirano 25. 11. 2004. na Wayback Machine
Prezentacija Švicarske konfederacije
Historijski rječnik Švicarske
Vijesti iz Švicarske Arhivirano 10. 5. 2018. na Wayback Machine

[imf2-1] "Switzerland". International Monetary Fund. Pristupljeno 21. 4. 2010.

[HDI-2] "Human Development Report 2010" (PDF). United Nations. 2010. Arhivirano s originala (PDF), 8. 11. 2010. Pristupljeno 4. 11. 2010.

[3] Swiss Federal Statistical Office. "Languages and religions - Data, indicators". 2007-10-09.

[4] Foreign resident population by nationality, 2006, Source: Foreign population structure and migration statistics (PETRA), Swiss Federal Statistical Office.

[1]

[2]

[3]

[4]