Sredozemno more
Sredozemno more jeste more koje spaja obale Evrope na sjeveru, Azije na istoku i Afrike na jugu, povezano je s Atlantskim okeanom kroz Gibraltarski moreuz, s Indijskim okeanom preko Sueckog kanala i Crvenog mora, a sa Crnim morem preko Bosfora i gotovo potpuno ograđeno kopnom: na sjeveru Južnom Evropom i Anadolijom, na jugu sjevernom Afrikom, a na istoku Levantom u zapadnoj Aziji. Područje Sredozemnog mora sa obalnim pojasom zove se Mediteran ili Sredozemlje.
| Sredozemno more | |
|---|---|
 Sredozemno more | |
| Lokacija | |
| Koordinate | 35°N 18°E / 35°N 18°E |
| Vrsta | More |
| Primarni prilivi | Atlantski okean, Mramorno more, Nil, Ebro, Rona, Chelif, Po |
| Površina | 2.500.000 km2 km2 |
| Prosječna dubina | 1.500 m m |
| Maks. dubina | 5.109 m m |
| Zapremina vode | 3.750.000 km3 km3 |
| Vrijeme zadržavanja | 80-100 godina |
| Ostrva | 3.300+ |
Geološki dokazi pokazuju da je prije oko 5,9 miliona godina Mediteran bio odsječen od Atlantika i da je djelomično ili potpuno isušen u periodu od nekih 600.000 godina tokom Mesinske krize slanosti prije nego što ga je ponovno napunila Zancleanska poplava prije oko 5,3 miliona godina.
Zauzima površinu od oko 2,5 miliona km2[1] što predstavlja 0,7% globalne površine okeana, iako je na zapadu kod Gibraltara, veza sa Atlantskim okeanom široka svega 14 km. Sredozemno more obuhvata veliki broj ostrva, od kojih su neka vulkanskog porjekla. Dva najveća ostrva, i po površini i po broju stanovnika, su Sicilija i Sardinija.
Sredozemno more ima prosječnu dubinu od 1.500 m, a najdublja zabilježena tačka je 5.109 m ±1 m u dubini Kalipso u Jonskom moru. Leži između geografske širine 30° i 46° N i geografske dužine 6° Z i 36° E. Njegova dužina od zapada do istoka, od Gibraltarskog moreuza do Aleksandretskog zaliva, na jugoistočnoj obali Turske, iznosi oko 4.000 kilometara. Dužina sjever-jug uveliko varira između različitih obala i da li se razmatraju samo ravne rute. Također uključujući longitudinalne promjene, najkraći brodski put između multinacionalnog Tršćanskog zaliva i libijske obale zaljeva Sidra iznosi oko 1.900 kilometara. Temperature vode su blage zimi i tople ljeti i daju naziv mediteranskom klimatskom tipu zbog većine padavina koje pada u hladnijim mjesecima. Njegova južna i istočna obala obrubljene su vrućim pustinjama nedaleko od unutrašnjosti, ali neposredna obala sa svih strana Mediterana ima tendenciju da ima jaku morsku umjerenost.
More je bilo važan put za trgovce i putnike u antičko doba, olakšavajući trgovinu i kulturnu razmjenu između naroda u regiji. Historija mediteranskog regiona je ključna za razumijevanje porijekla i razvoja mnogih modernih društava. Rimsko carstvo je stoljećima zadržalo nautičku hegemoniju nad morem i jedina je država koja je ikada kontrolirala cijelu svoju obalu.
Zemlje i područja, čije obale oplakuje Sredozemno more su Španija, Francuska, Monako, Italija, Malta, Slovenija, Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Albanija, Grčka, Turska, Kipar, Sirija, Libanon, Izrael, Palestina, Egipat, Libija, Tunis, Alžir i Maroko, a UNESCO u zemlje Mediterana uvrštava i Portugal, Srbiju, Makedoniju, San Marino, Vatikan i Andoru bez obzira što te zemlje nemaju direktan izlaz na Sredozemno more, nego gravitiraju tom području ili su kulturom, historijom i tradicijom vezani za to područje. Osim toga, Gibraltar i Ceuta, imaju obale na moru. Sliv obuhvata veliki broj drugih zemalja, a Nil je najduža rijeka koja završava u Sredozemnom moru.[2]
Geografija
urediSredozemno more povezuje:
- sa Atlantskim okeanom preko Gibraltarskog moreuza (poznatog u Homerovim spisima kao "Herkulovi stubovi") na zapadu
- do Mramornog i Crnog mora, preko Dardanela i Bosfora, na istoku
163 km dug vještački Sueski kanal na jugoistoku povezuje Sredozemno more sa Crvenim morem bez brodske brave, jer je nivo vode u suštini isti.[3][4]
Najzapadnija tačka Mediterana nalazi se na prelazu iz Alboranskog mora u Gibraltarski moreuz, najistočnija tačka je na obali Iskenderunskog zaliva u jugoistočnoj Turskoj. Najsjevernija tačka Mediterana nalazi se na obali Tršćanskog zaliva u blizini Monfalconea u sjevernoj Italiji, dok je najjužnija na obali zaljeva Sidra u blizini libijskog grada El Agheila.
Velika ostrva na Mediteranu uključuju:
- Kipar, Kreta, Eubeja, Rodos, Lezbos, Hios, Kefalonija, Krf, Limnos, Samos, Naksos i Andros u istočnom Mediteranu
- Sicilija, Cres, Krk, Brač, Hvar, Pag, Korčula i Malta u srednjem Mediteranu
- Sardinija, Korzika i Balearska ostrva: Ibica, Majorka i Menorka u zapadnom Mediteranu
Alpski luk, koji takođe ima veliki meteorološki uticaj na područje Mediterana, dodiruje Mediteran na zapadu u području oko Nice.
Tipična mediteranska klima ima vruća, suha ljeta i blage, kišne zime. Usjevi regije uključuju masline, grožđe, naranče, mandarine, rogače i pluto.
Također pogledajte
urediReference
uredi- ^ Boxer, Baruch. "Mediterranean Sea". Encyclopædia Britannica (jezik: engleski). Pristupljeno 23. 10. 2015.
- ^ "Nile River". education.nationalgeographic.org (jezik: engleski). Pristupljeno 12. 3. 2023.
- ^ Vella, Andrew P. (1985). "Mediterranean Malta" (PDF). Hyphen. 4 (5): 469–472. Arhivirano s originala (PDF), 29. 3. 2017.
- ^ Harald Krachler "Alois Negrelli, der Suezkanalplaner" In: Wiener Zeitung 18 January 1999.
