Wikipedia

Albanija

država u jugoistočnoj Evropi

Albanija (albanski: Shqipëri ili Shqipëria), zvanično Republika Albanija (albanski: Republika e Shqipërisë), država je u Jugoistočnoj Evropi odnosno na Balkanskom poluostrvu. Graniči sa Crnom Gorom i Kosovom na sjeveru, Makedonijom na istoku i Grčkom na jugu. Na zapadu prirodnu granicu čine obale Jadranskog i Jonskog mora, zbog čega se ona ubraja u sredozemne države. Zemlja je članica Ujedinjenih nacija, NATO saveza, CEFTE, ekonomske kooperacije crnomorskih država, Organizacije islamske konferencije, Regionalnog vijeća za saradnju u Jugoistočnoj Evropi (SEECP), OSCE-a te kandidat za pristupanje Evropskoj uniji. Glavni i najveći grad Albanije je Tirana.

Republika Albanija
Republika e Shqipërise
Zastava Albanije Grb Albanije
Zastava Grb
Himna: "Himni i Flamurit"
Položaj Albanije na karti
Položaj Albanije
Glavni grad Tirana
41°19′N 19°49′E / 41.317°N 19.817°E / 41.317; 19.817
Službeni jezik albanski
Državno uređenje Unitarna parlamentarna ustavna republika
Bajram Begaj[1]
Edi Rama
Zakonodavstvo
Nezavisnost od Osmanlijskog carstva 
• Priznato
 28. novembar 1912. 
Površina
• Ukupno
 28.748 km2 (143.)
• Vode (%)
 4,7
Stanovništvo
• Ukupno (2017.)
 Povećanje 2.876.591 [2] (130.)
98/km2 (63.)
BDP (PKM) 2018.
• Ukupno
 $38,315 milijardi US$[3] 
$13.330[3] 
Gini (2013.) 34,5[4] 
HDI (2018.) Povećanje 0,785[5] (visok) (85.)
Valuta Lek (ALL)
Vremenska zona CET (UTC+1)
• Ljeti (DST)
 CEST (UTC+2)
Pozivni broj +355
Internetska domena .al

Geografija

uredi
Glavni članak: Geografija Albanije
Veći gradovi, planine i jezera u Albaniji

Sa površinom 28.748 km2, Albanija je nešto manja od Belgije, a sa 2,82 miliona stanovnika ima približno kao tri četvrtine stanovništva Bosne i Hercegovine.

Albanija ima 362 km[6] dugu obalu Jadranskog i Jonskog mora, sa brojnim pjeskovitim i kamenitim plažama. Među poznatijim turističkim mjestima su Velipoja, Shëngjin, Drač i Vlora na Jadranskoj obali te Dhërmi, Himara i Saranda na Jonskoj obali. Na najužem mjestu Jadranskog mora, Otrantskim vratima, albanska obala je udaljena od Italije samo 73 km, a mjesto Ksamil udaljeno je samo 2 km od grčkog ostrva Krfa.

Prirodna podjela

uredi
 
Jutro na vještačkom jezeru Koman na sjeveru Albanije
 
Kamenita plaža kod mjesta Saranda
 
Zgrade u rubnom dijelu Tirane. Glavni grad Albanije je zabilježio udvostručenje broja stanovnika u posljednjih 20 godina.

Oko polovine površine Albanije zauzima brdovito područje sa nadmorskim visinama iznad 600 m. Manji dio od toga su područja visokih planina.[7] Od jezera Skutari na sjeveru pa sve do grada Vlora na jugu proteže se duž obale vrlo uski pojas aluvijalnog tla koji je ponegdje širok samo par kilometara. Taj pojas se u centralnom dijelu Albanije širi u veliku Muzakijsku niziju (Myzeqeja). Na obali se nalaze brojne lagune i močvarna, vlažna područja. Pošto samo doline, brežuljkasto područje, dijelovi primorskih ravnica i neke visoravni omogućavaju gušću naseljenost stanovništa, u takvim regijama je ona relativno visoka, dok su drugi dijelovi zemlje relativno slabo naseljeni.

Na sjeveru Albanije nalaze se Prokletije (Albanske Alpe), koje pripadaju planinskom lancu Dinaridi. Najviši vrh Albanije sa 2.764 m nadmorske visine je Korab, koji se nalazi sjeveroistočno od Peshkopia i čini granicu sa Makedonijom. Osim njega također je poznata i planina Jezerca. Ona je sa 2.694 m n.v. najviša planina koja se u potpunosti nalazi u Albaniji.

Hidrografija

uredi

Sve veće rijeke Albanije ulijevaju se u Jadransko more. Sa 282 km, Drim je najduža rijeka ove zemlje. Crni Drim otiče iz Ohridskog jezera. Kod sjeveroalbanskog grada Kukësa spaja se sa Bijeli Drimom koji izvire na Kosovu. Rijeka Drim teče prema zapadu kroz više većih vještačkih jezera i kod Skadra se ulijeva u Jadransko more. Druge veće rijeke u Albaniji su Mat, Shkumbin, Seman sa Devollom i Vjosom koje više ili manje direktno teku u zapadnom pravcu prema Jadranskom moru, pri čemu prolaze kroz brojne planinske lance. Preko kratke rijeke Bojane (albanski: Bunë) odlijeva se Skadarsko jezero prema moru a jednim dijelom ona čini i granicu prema Crnoj Gori.

Klima

uredi

U Albaniji preovladava suptropsko-sredozemna klima sa prosječnim godišnjim temperaturama od 16 °C i prosječnom količinom padavina nešto manjom od 1200 mm.

U Tirani, naprimjer, dva ljetna mjeseca su izuzetno sušna. Sjeverni i istočni brdsko-planinski krajevi imaju prilično jake zime. U tim područjima, često i ljeto bude relativno hladno. Zimi su mnoga mjesta u planinskim područjima odsječena od svijeta zbog velike količine snijega i sniježnih nanosa. Na jugu na obalama Jonskog mora klima je znatno blaža, što je primjetno i zimi koje su tamo obično vrlo blage. U priobalnim područjima zimske količine padavina su dosta veće.[8] U obalnom gradu Saranda godišnje bude gotovo 300 sunčanih dana.

Gradovi

uredi
Glavni članak: Spisak gradova u Albaniji

Nešto više od polovine stanovnika Albanije (54%) živi u gradovima.[2] Najveći gradovi u zemlji nalaze se u zapadnim priobalnim nizijama. U većim gradovima posljednjih godina je zabilježen snažan porast broja stanovnika, dok manja mjesta pokazuju smanjenje stanovništva. Naročito se Tirana proširila u okolna područja te danas sa svojim predgrađima i gradom Drač čini metropolsku regiju.

Historija

uredi
Glavni članak: Historija Albanije
 
Rasprostranjenost Ilira na Balkanu prije oko 3000 godina

Na području današnje Albanije u antičko doba su živjeli Iliri, indoevropski narod koji se pojavio otprilike oko 1000. p. n. e.. Njihov glavni grad bio je Skadar u sjevernozapadnoj Albaniji koji i danas postoji. Rimljani osvajaju područje 9. godine n. e. a teritorija moderne Albanije je podjeljena između rimskih provincija Makedonije, Dalmacije i Epirusa.

Tokom većeg dijela srednjeg vijeka, Albanija pripada Bizantu. Albanci se prvi put spominju 1043. godine kao Albanic. Godine 1204. zbog pomoći u ratovanju protiv Mletaka, Bizant uspostavlja nezavisnu albansku kneževinu Epirus.

Godine 1478. godine, teritoriju današnje albanske države osvaja Osmanlijsko carstvo, ali tek nakon što je slomljen otpor Albanaca pod vodstvom čuvenog Skenderbega. U Osmanlijskom carstvu, Albanci postepeno prelaze na islam. Albanska islamska zajednica je bila podjeljena među sunitima i bektašima.

U drugoj polovini 19. vijeka počinje albanski nacionalni pokret. Godine 1878. osnovan je Prizrenski savez sa ciljem da se napravi nezavisna Albanska država. U to doba napravljena je moderna abeceda albanskog jezika.

Albanija 1912. godine dobija svoju nezavisnost od Osmanlijskog carstva. Godine 1928. Ahmed-beg Zogu, sin vođe jednog albanskog plemena, uspijeva nagovoriti parlament da pretvori Albaniju u kraljevinu, a da on postane kralj. Kralj Zogu vlada Albanijom do 1939. godine, kad je osvaja fašistička Italija.

Nakon Drugog svjetskog rata, Albanija postaje komunistička država. Njom vlada Enver Hoxha koji prvo pokušava preuzeti jugoslavenski komunizam, pa onda sovjetski i konačno kineski. Nakon kraja kineske izolacije prema zapadu, Hoxha prekida odnose između Albanije i Kine te upostavlja politiku izolacije Albanije. Ova politika uzrokuje propast albanske privrede.

Enver Hoxha umire 1985. godine a reforme prema demokratiji počinju 1991. godine nakon pada komunizma širom svijeta. Novi, demokratski ustav usvojen je 1998. godine.

Također pogledati: Kastrioti

Simboli

uredi

Zastava

uredi

Zastava Albanije (alb. Flamuri i Shqipërisë) je crvena zastava s crnim dvoglavim orlom u sredini, koja predstavlja suverenu državu Albaniju na Balkanu.

Vodi porijeklo od sličnog grba (pečata) Gjergja Kastriotija Skenderbega, vođe pobune protiv Osmanskog Carstva iz 15. vijeka koja je rezultirala kratkom nezavisnošću Albanije od 1443. do 1478. U čast Skenderbega, koji se je protiv Osmanlija borio 25 godina i za to vrijeme vodio 25 bitaka, dvoglavi orao je ukrašen sa 25 perki.

U godini 1911. Dede Gjon Luli je na vrhu brda Deçic u sjevernoalbanskim Alpama proglasio nezavisnost Albanaca, dok je sa svojom vojskom - Malisorima - učestvovao u ratu na dva fronta, protiv Srba i Turaka. To je bilo prvi put poslije 500 godina da je ponovo uzdignuta nacionalna zastava Albanaca. U novembru 1912. godine u Vlori po drugi put biva proglašena albanska nezavisnost. Sadašnja zastava službeno je usvojena 7. aprila 1992, ali su i prijašnje albanske države – Kraljevina Albanija i poslijeratna komunistička država – koristile gotovo istu zastavu; prva je imala "Skenderbegovu kacigu" iznad orla, a druga crvenu petokraku zvijezdu sa žutim okvirom.

Ista zastava biva privatno korištena od strane Albanaca na Kosovu, Makedoniji i Crnoj Gori kao nacionalni simbol.

Zastava Albanije možda je inspirisala zastavu izmišljene zemlje Sildavije u crtanim filmovima Tintin.

Grb

uredi

Grb Albanije (albanski: Stema e Shqipërisë) je adaptacija albanske zastave. Načinjen je po uzoru na grb (pečat) Skenderbega. Amblem iznad glave dvoglavog orla predstavlja Skenderbegovu kacigu.

Grb ima proporcije 1:1.5.

Himna

uredi

Himni i Flamurit (bosanski: Himna Zastavi) jest nacionalna himna Albanije. Riječi za himnu je napisao albanski pjesnik Aleksander Stavre Drenova. Himna je prvi put objavljena 1912 godine u albanskim novinama "Liri e Shqipërisë" koje su izdavane u Bugarskoj. Muziku za tekst je komponovao rumunski kompozitor Ciprian Porumbescu.

Politika

uredi
Glavni članak: Politika Albanije

Albanija je parlamentarna demokratska republika, a vladu predvodi premijer. Zastupljen je višestranački sistem. Vlada ima ulogu izvršne vlasti. Zakonodavnu vlast imaju i vlada i parlament (albanski: Kuvendi i Republikës së Shqipërisë). Od 1991. i uvođenja pluralizma dominantne su Demokratska i postkomunistička Socijalistička stranka.

← 2009.Parlamentarni izbori 2013.2017. →
 %
50
40
30
20
10
0
41,4%
(+0,6%)
31,8%
(−8,4%)
10,4%
(+5,6%)
3,0%
(+0,9%)
2,6%
(+1,7%)
0,9%
(−0,2%)
0,5%
(n. k.)
9,4%
(−0,7%)
2009.

2013.

Raspodjela zastupnika u
albanskoj skupštini
65
16
1
1
4
3
50
65 16 1 1 4 3 50 
Od ukupno 140 mandata na pojedine partije otpada:
      PS: 65
      LSI: 16
      PBDNJ: 1
      PKD: 1
      PDIU: 4
      PR: 3
      PDSh: 50

Predsjednik

uredi
Glavni članak: Predsjednik Albanije

Izvršnu vlast, tj. predsjednika države bira parlament na period od pet godina.

Skupština

uredi
Glavni članak: Skupština Albanije

Zakonodavac je Skupština Albanije, čijih se 140 zastupnika bira za mandat od četiri godine.

Vlada

uredi
Glavni članci: Vlada Albanije i Premijer Albanije

Vlada Albanije, na čelu s premijerom, također odgovara parlamentu za svoj rad.

Ustav

uredi

Albanije je 2000. osnovala Ustavni sud po uzoru na Njemačku, koji se u nedavnim političkim krizama pokazao kao stabilizirajući faktor. Aktualni Ustav usvojen je 28. novembra 1998. nakon referenduma.

Izbori

uredi

Na ranijim demokratskim izborima, naročito onim prije 2007, dešavale su se razne nepravilnosti, koje su međunarodni posmatrači vrlo negativno ocijenili. Tek su parlamentarni izbori 2013. bili prvi koji su prošli bez većih neregularnosti te na kojima su stranke gubitnice priznale izborni poraz, što se ranije nikad nije desilo, a za organizaciju tih izbora Albanija je pohvaljena na međunarodnom nivou. Na parlamentarnim izborima održanim 3. jula 2005. pobijedila je tada opozicijska Demokratska stranka Albanije (PDSh), na čijem je čelu bio bivši predsjednik Sali Berisha, ali nisu uspjeli osvojiti apsolutnu većinu u parlamentu. Zbog brojnih prigovora i neophodnih ponavljanja brojanja u tri izborna okruga, zvanični rezultat izbora potvrđen je i objavljen tek početkom septembra 2005. Berisha je tada postao premijer Albanije. Međutim, na lokalnim izborima 18. februara 2007. Berishina Demokratska stranka zabilježila je poraz.

Na općinskim izborima 2011. Berisha i Demokratska stranka ponovno su ostvarili pobjedu. Između ostalih, njegova stranka dobila je većinu u općinskom vijeću i mjesto gradonačelnika Tirane, gdje je od 2000. vladao Edi Rama. Prije parlamentarnih izbora 2013. u aprilu je LSI (Socijalistički pokret za integraciju) napustio koaliciju s Demokratama formiranu 2009. te se pridružio Socijalistima. Na tim izborima pobjedu je odnijela koalicija pod vodstvom Socijalista sa glavnim kandidatom Edijem Ramom, koji je postao Berishin nasljednik na mjestu premijera.

Političke stranke

uredi

Politika u Albaniji obilježena je djelovanjem dvije velike stranke: Demokratske stranke Albanije (PD) i Socijalističke stranke Albanije (PS). PD je nastala 1990. iz protivkomunističkih studentskih pokreta, dok je PS stanka nasljednica Stranke rada Albanije, koja je zemljom vladala gotovo 50 godina tokom socijalističke diktature njenog predsjednika Envera Hoxhe. Danas, da bi neka stranka došla do apsolutne većine u parlamentu, po pravilu bira koalicijskog partnera, pri čemu pojedine manje stranke političkog centra već bile uključene u demokratske i socijalističke vlade.

Političke stranke, uz izuzetak Kršćansko-demokratske stranke, ne zastupaju niti jednu religiju. Demokrate imaju pretežnu većinu u gegijskom dijelu sjeverne Albanije, dok Socijalisti imaju više pristalica uglavnom u toskijskom jugu. Grčka i makedonska manjina formirale su zajedničku Ujedinjenu stranku za ljudska prava (PBDNJ). Druge manje stranke su nastale pretežno izdvajanjem raznih struja iz dvije najveće stranke.

Vojska

uredi
 
Patrolni brod Iliria Albanske obalne straže

Albanska vojska se gotovo raspala nakon pobune i nemira u zemlji 1997. godine. Zbog tih događaja, vlada je 2001. započela desetogodišnji program reformi, kako bi vojsku dovela na tehnološki viši nivo te je profesionalno usavršila. Nova albanska vojska sastoji se iz 14.500 aktivnih vojnika i 5.000 u rezervnom sastavu. Novost je i da je Albanija ukinula obavezu služenja vojnog roka te danas raspolaže isključivo sa profesionalnim vojnicima.[9] Izdaci za odbranu 2011. bili su u visini 1,52% BDP-a.[10]

Administrativna podjela

uredi
Glavni članak: Administrativna podjela Albanije

Albanija je podijeljena u 12 okruga (qark na albanskom). Regije su dalje podijeljene u 36 oblasti („rrethe“ na Albanskom). Glavni grad, Tirana, ima specijalan status.

Broj Okrug Distrikt Glavni grad Mapa okruga
1 Berat Berat, Kuçovë, Skrapar Berat  
2 Dibr Bulqizë, Dibër, Mat Peshkopi
3 Drač Durrës, Krujë Drač
4 Elbasan Elbasan, Gramsh, Librazhd, Peqin Elbasan
5 Fier Fier, Lushnjë, Mallakastër Fier
6 Gjirokastër Đirokastër, Përmet, Tepelenë Gjirokastër
7 Korča Devoll, Kolonjë, Korçë, Pogradec Korča
8 Kukës Has, Kukës, Tropojë Kukës
9 Lješ Kurbin, Lezhë, Mirditë Lješ
10 Skadar Malësi e Madhe, Pukë, Shkodër Skadar
11 Tirana Kavajë, Tiranë Tirana
12 Vlore Delvinë, Sarandë, Vlorë Vlorë

Privreda

uredi
Glavni članak: Privreda Albanije
Struktura bruto domaćeg proizvoda[11]
Sektor Udio sektora u BDP-u Udio zaposlenih
poljoprivreda 21,4 % 58 %
industrija 19,4 % 15 %
uslužni sektor 59,2 % 27 %
 
Tipične tezge na pijaci (bazaru) u gradu Korça

Već cijeli niz godina Albanija se nalazi u jednom teškom procesu privredne transformacije sa ranije centralno-planske socijalističke u modernu, otvorenu tržišnu ekonomiju. Nakon teške krize 1990tih, privreda je postepeno bilježila oporavak: mnoga država preduzeća su privatizirana, izgrađeni pravni okviri poslovanja, stopa inflacije stabilizirana, smanjena je stopa nezaposlenosti a bruto nacionalni proizvod i prosječni mjesečni dohoci radnika povećani. Sektor turizma je zabilježio snažan porast prihoda. Infrastruktura je značajno poboljšana. Nacionalna ekonomija raste iz godine u godinu, a tokom finansijske krize 2007. Albanija je, za razliku od većine drugih evropskih država, čak zabilježila i rast privrede.[12] Broj građana koji žive ispod granice siromaštva je smanjen, a od 2008. uvedena je proporcionalna (jedinstvena) stopa poreza od 10%, koja je među najnižim u Evropi.

Ipak, u Albaniji još uvijek postoje brojni strukturalni problemi. Stopa nezaposlenosti je još uvijek relativno visoka, tako naprimjer u periodu juli-septembar 2010. iznosila je 13,5%. Iz ove stope izuzete su osobe koje rade u poljoprivredi, jer se ne smatraju nezaposlenim. Prema podacima Svjetske banke 2008. godine bilo je 12,4% albanskog stanovništva koji su se smatrali siromašnim.[13] U 2006. prosječna mjesečna primanja iznosila su 28.322 leka (približno 225 eura).[14]

Jedan od većih problema u zemlji je i slaba infrastruktura. Iako su glavne saobraćajne veze znatno obnovljene i izgrađene, veći dio transportnih puteva u planinskim krajevima je i dalje u veoma lošem stanju. U tim područjima opskrba vodom je također ograničena na nekoliko sati dnevno, a česti su i prekidi napajanjem električnom energijom. Zbog ovih problema u ruralnim područjima, mnogi stanovnici su napustili sela i odselili bilo u gradove ili čak u inostranstvo.

U 2010. bruto domaći proizvod iznosio je oko 11,955 milijardi US$, po tekućim cijenama. Sve do 2008. BDP je rastao izuzetno brzo u pojedinim periodima daleko iznad 5% (po realnim cijenama).[15] Rast privrede u tim godinama zasivao se na velikoj aktivnosti u oblasti građevinarstva, ali i sitnih preduzeća i uslužnih djelatnosti. Međutim, zbog izražene energetske krize, poljoprivreda, rudarstvo i industrija su zabilježili smanjenje proizvodnje, te su vrlo sporo napredovale.

Trgovina

uredi

U 2011. izvoz je iznosio 1,954 milijardu US$ dok je uvoz iste godine iznosio 5,076 milijarde US dolara. Iz ovog proizilazi trgovački deficit od 3,122 milijarde US dolara odnosno 24,3% BDP-a.

Najvažniji izvozni partneri Albanije u 2010. bili su Italija (48,8 %), Kina (8,4 %), Turska (6,7 %), Grčka (5,6%), Španija (5,4%) i Indija (4,9%). Najviše se uvozila roba iz Italije (34,8 %), Grčke (12,9 %), Kine (6,2%), Turske (6,0%) i Njemačke (4,6%). Iz Albanije se najviše izvozi hrana, hrom, tekstilni proizvodi, sirova nafta, asfalt i pamuk. U uvozu također dominiraju prehrambeni proizvodi, mašine, hemikalije, tekstil i druga potrošna roba.[11]

Budžet

uredi

Budžet Albanije 2009. obuhvatio je izdatke u vrijednosti od oko 4,1 milijarde US dolara, dok su budžetski prihodi iznosili oko 3,36 milijarde US dolara. Iz toga proizilazi budžetski deficit u visini oko 6,3% BDP-a.[11] Javni dug u 2009. iznosio je 6,44 milijarde US dolara odnosno 54,9 % BDP-a.[11]

Plan budžeta za 2012. godinu predviđao je izdatke u visini od 28,7% BDP-a te prihode u visini od 25,7% BDP-a. Prema tome, budžetski deficit je iznosio oko 3% BDP-a.[16] Te godine udio javnih izdataka u budžetu (u %) bio je raspoređen, između ostalih, u sljedeće oblasti:[7]

  • zdravstvo: 9,71 %
  • obrazovanje: 11,70 %
  • odbrana: 3,31 %

Međunarodne integracije

uredi
Glavni članak: Pristupanje Albanije Evropskoj uniji

Albanija je podnijela zahtjev za članstvo u Evropskoj uniji 28. aprila 2009.6. novembra 2009. Vijeće Evropske unije poslalo je Evropskoj komisiji relevantnu dokumentaciju pozivajući da predloži mišljenje o njoj.16. decembra, Evropska Komisija je poslala upitnik Vladi Tirane, a odgovori su dostavljeni 14. aprila 2010. Dana 8. novembra 2010. godine Vijeće je odobrilo ukidanje režima viza cirkuliranje zraka u Šengenskom prostoru albanske državljane; ova se odluka primjenjuje počevši od 15. decembra. 10. oktobra 2012. Evropska komisija preporučila je Albaniji da dobije status kandidata čim provede neke temeljne reforme.

U martu 2015., tokom petog "sastanka dijaloga na visokoj razini", povjerenik za proširenje Johannes Hahn naglasio je albanskim vlastima da prije pregovora mogu započeti određivanje datuma za pristupanje, Vlada mora ponovo otvoriti dijalog uz oporbu i provode se značajne reforme u svih pet prethodno identificiranih kritičnih područja, a to su javna uprava, pravna organizacija i državna služba (vladavina zakona), korupcija, organizirani kriminal, temeljna prava. Ovaj službeni stav u cijelosti je dijelio Evropski parlament u aprilu 2015 Putem rezolucije kao komentara na predstavljanje izvješća Komisije o napretku Albanije u 2014. godini od strane Komisije.

Temeljni korak ka otvaranju pristupnih pregovora bilo je jednoglasno odobravanje Skupštine ustavne reforme pravosudnog sustava održanog 21. juna 2016., koju su politički čelnici Evropske unije smatrali neophodnom za borbu protiv korupcije bijesan u zemlji.

U aprilu 2018. godine, visoki predstavnik Evropske unije i povjerenik za proširenje objavljuju svoje pozitivno mišljenje o otvaranju pregovora o pristupanju, s obzirom na ostvareni napredak. U junu iste godine čelnici 28 zemalja članica odobrili su sporazum o početku pregovora o pristupanju od lipnja 2019.

29. maja 2019. godine, visoki predstavnik i povjerenik za proširenje ponovili su svoje pozitivno mišljenje prilikom otvaranja pregovora o pristupanju, s obzirom na ostvareni napredak, posebno u pogledu "masovne reforme pravosudnog sustava.Međutim, iako su i Sjeverna Makedonija i Albanija ispunile svoja obećanja, Evropsko vijeće nije uputilo zeleno svjetlo za pregovore o pristupanju. Sjeverna Makedonija je u povoljnijem položaju u odnosu na Albaniju. Obećana potvrda pregovora o pristupanju trebala bi se dogoditi u oktobru 2019, no 18.oktobra čelnici zemalja članica Evropske unije nisu se suglasili oko prijedloga da se otpočnu pristupni pregovori sa Sjevernom Makedonijom i Albanijom i nakon duge i burne rasprave protekle noći nisu usvojili nikakve zaključke o proširenju.

Demografija

uredi
Glavni članak: Demografija Albanije
Popis stanovništva
[2][7][11][17][18]
Godina Broj
2012 2.815.749
2011 2.800.138
2001 3.069.275
1989 3.182.400
1979 2.590.600
1969 2.068.200
1960 1.626.300
1950 1.218.900
1945 1.122.000
1930 833.600
1923 814.400
 
Starosna piramida stanovništva 2005.

Prema popisu stanovništva koji je proveden u Albaniji u oktobru 2011, zemlja je imala 2.800.138 stanovnika. To predstavlja smanjenje broja stanovništa za preko 8% u periodu od 2011. godine, što je pravdano velikim iseljavanjem stanovnika. Prvi put u njenoj historiji, manje od polovine stanovnika živjelo je na selu (46,5%).[2] Ministarstvo unutrašnjih poslova Albanije objavilo je u decembru 2015. da je u registru stanovnika upisano više od 4,4 miliona osoba. Međutim, većina tih osoba živi u inostranstvu.[19]

U doba komunističke vlasti u zemlji, ona je stalno vršila procese industrijalizacije i urbanizacije zemlja, ali i pored toga velika većina Albanaca je prije 1990. i dalje živjela na selu. To i danas obilježava mentalitet mnogih ljudi i u gradovima, čak i onih koji nisu doselili u grad, već njihovi roditelji ili, u svakom slučaju, neko od rođaka još i dalje živi na selu. Tradicionalna srednja klasa stanovništva u Albaniji je i dalje rijetka. Moderna građanska kultura postojala je početkom 20. vijeka samo u većim gradovima poput Skadra, Korçe, Drača i Đirokastra. Tek od 1920tih njima se pridružuje nova albanska prijestonica Tirana. Komunisti su odbijali građansku samosvijest ovih gradova te su nakon 1945. značajno uništili građanska kulturna dostignuća.

Vrijeme nakon prekretnice 1990. donijelo je velike demografske promjene. S jedne stane, stotine hiljade Albanaca je bilo legalno ili ilegalno otišlo u Italiju, Grčku, druge zemlje EU ili Sjevernu Ameriku, dok je s druge strane uslijedila velika unutrašnja migracija, "bijeg" sa sela u gradove, u kojem su stanovnici planinskih naselja i sela doselili u gradske centre. Albanska vlada je 2004. objavila podatak da se broj emigranata popeo na jedan milion za manje od 15 godina.[18] Međutim, i pored odseljavanja broj stanovništva u glavnom gradu Tirani i lučkom gradu Draču zabilježio je ogroman porast zbog unutrašnjeg doseljavanja. Tirana je sa 250 hiljada stanovnika 1990. porasla na 600.000 danas. Sela i mali gradovi su gotovo pusti. U brdima i na jugu zemlje postoje brojna sela u kojima niko ne živi.[20]

Iako su Albanci prije 1990. imali najvišu stopu prirodnog prirasta u Evropi (kontracepcijska sredstva su bila zabranjena), danas su sa 1,32 rođena djeteta po jednoj ženi daleko ispod evropskog prosjeka od 1,5 djeteta po ženi. Glavni grad ima čak i niži prosjek od oko 1 djeteta po ženi, što je daleko najniža vrijednost među većim evropskim gradovima. Ova okolnost zajedno sa nezaustavljivim odseljavanjem stanovništva doveli su do brzog starenja albanskog stanovništva, koje, zbog još uvijek velikog udjela mlađe populacije od 15 do 30 godina starosti, nije značajnije izraženo. U međuvremenu prosječna starost stanovništva porasla je na 35,3 godine.[2]

Etničke grupe

uredi

U etničkom smislu, Albanija ima prilično ujednačeno (homogeno) stanovništvo. Albanci, prema podacima s popisa 2011, predstavljaju najveći etničku grupu sa 82,58% stanovništva.

Na istom popisu 13,96% stanovništva nije dalo odgovor u smislu etničke pripadnosti. Ostalih 1,58% stanovništva dalo je nevaljan ili neodređen odgovor. Na osnovu velikog udjela ovako nedorečenih odgovora, čije uzroke treba tražiti u brojnim pozivima na bojkot od strane organizacija etničkih manjina, ovi podaci, prema riječima Dhimitëra Doke,[21] ne predstavljaju jasnu i nedvosmislenu sliku etničke strukture stanovništva Albanije.

Prema odgovorima datim na popisu stanovništva, Grci sa 0,87% stanovništva predstavljaju najveću etničku manjinu a žive pretežno na jugu zemlje. Romi i Vlasi (Arumuni) također žive u Albaniji, obje grupe sa po 0,3% stanovništva zemlje. Međutim njihovi pripadnici žive u cijeloj zemlji, vrlo raspršeno, a veće zajednice su koncentrirane u većim gradovima te u južnim dijelovima zemlje. Poslije njih slijede etnički Makedonci sa 0,2% stanovništva Albanije, koji žive u nekim selima duž državne granice prema Makedoniji. Kao Balkanski Egipćani izjasnilo se 0,12% stanovništva. Ova zajednica uglavnom živi u većim gradovima, a u etničkom smislu su se izdvojili iz Roma. Relativno mala manjina je 0,01% Crnogoraca. Oni žive uglavnom na sjeverozapadu Albanije prema granici sa Crnom Gorom. Pored navedenih, sve ostale etničke grupe u zemlji sačinjavaju ukupno 0,09% stanovništva.

Bošnjaci sa oko 10.000 pripadnika također predstavljaju jednu od manjina u Albaniji. Njih oko 3.000 živi u regiji između Drača i Tirane, tačnije u naseljima Borak i Šijak. Oni su tamo i dalje zadržali svoj nacionalni identitet i jezik.[22] Međutim, na popisu stanovništva 2011. njihov broj nije iskazan zasebno.[2]

Flora i fauna

uredi
 
Suri orao (Aquila chrysaetos, alb. Shqiponja) – simbol Albanije

Albanija se nalazi u području gdje je, između ostalog, prisutan i veliki broj biljnih vrsta. Albanska flora ima 3.221 poznatu vrstu, od čega je 489 endema karakterističnih za Balkansko poluostrvo, dok 40 vrsta raste samo u Albaniji.

U obalnom pojasu rastu palme, narandže i limun. U dubokim riječnim dolinama koji protiču kroz gorje rastu velike šume oraha i badema. U šumama na sjeveru zemlje rastu između ostalih jele, smrče, hrastovi, bukve i javor. Za Albaniju su naročito karakteristične hrastove šume koje čine oko petinu svih šuma u zemlji. Na toplijem jugu države i u priobalnim nizijama rastu borovi, lipe i masline. Sredozemni grmovi (makija) rasprostranjeni su sve do nadmorske visine od 800 m, a osim njih i lovor, eukaliptus i smokva.[23]

U velike površine netaknute okoline, Albanija čini životni prostor velikom broju rijetkih ptica kao i drugim životinjama, koje su u ostalim područjima ovog dijela Evrope već nestale. U zabačenim planinskim područjima žive vukovi, euroazijski ris, lisice, jeleni, divlje koze i divlje svinje. Broj smeđih medvjeda je krajem 1990ih znatno opao.[24] Osim toga u Albaniji živi više od 350 vrsta ptica, između ostalih to su jastrebovi, orlovi i lunje. Vlažna i močvarna područja duž obale i jezera su važne stanice za mnoge ptice selice. U albanskim vodama i moru živi oko 260 ribljih vrsta kao i neke rijetke vrste kornjača poput velike želve (Chelonia mydas) i glavate želve (Caretta caretta).[25]

Međutim, u Albaniji je u posljednjih 25 godina zabilježen pad biološke raznolikosti. Dvije biljne i četiri životinjske vrste su već izumrle. Kod 27 vrsta sisara, 89 vrsta ptica, šest vrsta riba i 4 biljne vrste zabilježen je pad broja jedinki za više od polovine.[25]

Prirodna okolina

uredi

Albanija je dom velikom broju biljnih i životinjskih vrsta, ali se istovremeno bori sa cijelim nizom ekoloških problema, između ostalih nelegalnim lovom i ribolovom, prekomjernim izlovom ribe, nelegalnom sječom šuma i njihovim krčenjem te prekomjernom ispašom pašnjaka. Prema podacima iz 2002, 3,6% površine zemlje je bilo zaštićeno u okvirima rezervata ili nacionalnih parkova dok je 2010. taj postotak narastao na 9,9.[26] Albanija pripada takozvanom "Zelenom pojasu Evrope" te se nalazi u "Plavom srcu Evrope".[27][28]

Nacionalni parkovi

uredi

U Albaniji postoji 14 nacionalnih parkova, koji zauzimaju oko 6,9% površine zemlje, te pomorski nacionalni park Karaburun-Sazan. Najveći po površini su nacionalni park Prespansko jezero, nacionalni park Šebenik-Jablanica i nacionalni park planine Dajtit. Parkovi su mjesta gdje rastu brojne ugrožene biljne vrste i utočište za brojne ugrožene životinjske vrste, a smatraju se mjestima netaknute prirode. Međutim, nedostaje efektivan i praktičan način zaštite tih područja. Pojedini nacionalni parkovi su također i omiljena turistička odredišta.

Kultura

uredi
Glavni članak: Kultura Albanije

Sport

uredi

Najpopularniji sport u zemlji je nogomet. U najvišem rangu nogmetnog takmičenja, Kategoria Superiore, takmiči se 12 klubova. Do danas najviše titula šampiona ostvario je klub iz Tirane KS Dinamo Tirana. Nogometna reprezentacija Albanije ostvarila je najvišu pobjedu u Balkanskom kupu 1946. godine. Također, po prvi put se 2015. kvalificirala na Evropsko prvenstvo u nogometu. Osim nogometa, u zemlji su popularna košarka, odbojka i streljaštvo. Posljednjih godina, automobilske utrke također dobijaju na popularnosti.

Albanija je članica UEFA, FIFA i Međunarodnog olimpijskog komiteta. Tek 2013. u Tirani je održano neko značajnije međunarodno takmičenje i to Evropsko prvenstvo u dizanju tegova.

Filatelija

uredi
Glavni članak: Filatelija u Albaniji

Prva poštanska marka Albanije izašla je 5. maja 1913. godine, gotovo šest mjeseci nakon proglašenja nezavisnosti. Tiskana je jedna marke sa nominalnom vrijednošću od 1 groša, odnosno 1 turske pjastre Marke su bile zapravo službeni okrugli pečat Ministarstva pošte Albanije, sa albanski dvoglavim orlom kao grbom, tekstom MINISTERIA E POST-TELEG E TELEFONËVET u crnoj boji i bez naznačene nominalne vrijednosti. Ukupno je tiskano 2232 komada. Drugo izdanje izašlo je 1. juna, a varijacija te marke 14. oktobra 1913. Radi se ponovo o pečatu, ali bez grba sa nominalnom vrijednošću od jednog groša. Varijanta iz juna je tiskana u karnetima od 45 komada, a na poštanskim šalterima je rezana u približno kvadratične marke, a marke su zbog teksta zarotiranog za 45° lijepljene tako da je zarotirani vrh kvadrata bio dolje. Postoje varijante u crnoj i plavoj boji. Drugo izdanje je perforirano iglom šivaće mašine, a perforacije su obilježavane grafitnom olovkom. Tiraž junske serije bio je 1643 komada, a oktobarske oko 800. Petnaest dana kasnije 16. juna izlazi serija od 8 maraka, koje su marke Osmanlijskog carstva iz 1908, 1909 i 1911. godine, na kojima je ručno utisnut crni pečat u obliku albanskog dvoglavog orla. Nominalna vrijednost je od 2, 5, 10 i 20 para, 1, 2, 2½, 5, 10, 25 i 50 pjastri. Marke su u raznim bojama, a pored orla u donjem dijelu marke je polukružno utisnuto albansko ime Albanije Shqipёria. Tiraž ove serije bio je od 11.375 komada za marku sa nominalnom vrijednošću od 1 pjastre (plave boje), do 16 komada za najvrijedniju marku sa nominalnom vrijednošću od 50 pjastri u naranđastosmeđoj boji. Ova serija je jedna od najvrijednijih albanskih maraka, te vrijednost na tržištu za visoke nominalne vrijedosti, u zavisnosti od kvaliteta, prelazi nekoliko desetina hiljada eura.

  •  
    Marka br. 5 iz serije od 16. juna 1913. godine[a]
  •  
    Marka br. 6 iz serije od 16. juna 1913. godine[a]
  •  
    Marka br. 18 iz serije od 25. oktobra 1913. godine[a]
  •  
    Marka br. 21 iz serije od 25. oktobra 1913. godine[a]
  •  
    Marka br. 29 iz serije od 1. decembra 1913. godine[a]

Sve do uvođenja nove albanske valute albanskog franka, albanske marke su imale nominalne vrijednosti u turskoj pjastri ili u manjim jedinicama parama. U decembru 1913. izlazi serija od 6 maraka sa motivom Skenderbega sa nominalnim vrijednostima od 2, 5, 10, 25, 50 qintara, kao stotog dijela franka i 1 franka. Marke imaju štamparsku grešku jer je ime Skenderbega umjesto Skanderbegu oštampano Skanderbergu. Ova serija je poznata u manjoj količini (oko 50 kompleta) sa pečatom Shkoder i Lezkë u zlatnoj boji. Tiraž je bio 500.000 sa niže vrijednosti, a 100.000 za marku od 1 franka.[29]

Praznici i blagdani

uredi
  • Nova godina (Festat e Vitit të Ri) – 1. i 2. januar
  • "Dan ljeta" (Dita e Verës, paganski praznik) – 14. mart
  • Uskrs / Vaskrs (Dita e Pashkës) – varijabilan datum
  • Praznik rada (Dita Ndërkombëtare e Punëtoreve) – 1. maj
  • Bajram (Kurban i Ramazanski) (Dita e Bajramit) – varijabilni datumi
  • Dan beatifikacije Majke Tereze (Dita e Lumturimit të Nënë Terezës) – 19. oktobar
  • Dan nezavisnosti i dan zastave (Dita e Pavarësisë dhe Festa e Flamurit) – 28. novembar
  • Dan oslobođenja (Dita e Çlirimit) – 29. novembar
  • Nacionalni dan mladosti (Dita Kombëtare e Rinisë) – 8. decembar (povodom pada komunističkog režima)
  • Božić (Krishtlindjet) – 25. decembar

Napomene

uredi
  1. ^ a b c d e Redni broj poštanske marke je po njemačkom katalogu izdavača Michel.

Reference

uredi
  1. ^ "Novi predsjednik Albanije Bajram Begaj položio zakletvu". Dnevni avaz. 24. 7. 2022.
  2. ^ a b c d e f Popis stanovništva i domaćinstava 2011. Arhivirano 3. 8. 2017. na Wayback Machine, podaci INSTAT (Albanski institut za statistiku)
  3. ^ a b "Report for Selected Countries and Subjects". Imf.org, 14. septembar 2006, pristupljeno 15. decembar 2015.
  4. ^ "Income Gini coefficient" Arhivirano 10. 6. 2010. na Wayback Machine. Svjetska banka, UNDP pristupljeno 15. decembar 2015.
  5. ^ "Human Development Report 2015" (PDF). Ujedinjene nacije, 2015, pristupljeno 14. decembra 2015.
  6. ^ Dužina obale Arhivirano 28. 12. 2015. na Wayback Machine, CIA World Factbook, pristupljeno 16. decembar 2015.
  7. ^ a b c Shqipëria në Shifra / Albania in Figures 2012 (PDF). Tirana: Instituti i Statistikës. 2013. Arhivirano s originala (PDF), 24. 9. 2015. Pristupljeno 16. 12. 2015.
  8. ^ Klima u Albaniji i klimatske temperature u Korci, Tirani i Vlori[mrtav link]
  9. ^ Jonilda Koci (21. 8. 2008). "Albania to abolish conscription by 2010" (jezik: engleski). Southeast European Times. Pristupljeno 18. 12. 2012.
  10. ^ "Center for strategic & International Studies; „Trends in European Defense Spending, 2001–2006"" (PDF). str. 13-. Arhivirano s originala (PDF), 18. 4. 2009. Pristupljeno 23. 12. 2015.
  11. ^ a b c d e The World Factbook - Albania Arhivirano 4. 3. 2016. na Wayback Machine, CIA, pristupljeno 19. decembar 2015.
  12. ^ "Albanien trotzt der Wirtschaftskrise". Pristupljeno 11. 8. 2010.
  13. ^ Svjetska banka: United Nations Development Programme in Albania (engl.) Arhivirano 13. 6. 2013. na Wayback Machine
  14. ^ "INSTAT: Tregues sipas qarqeve/Indicators by Prefectures 2005/06, Tirana 2007" (PDF). Arhivirano s originala 11. 2. 2012. Pristupljeno 20. 12. 2015.CS1 održavanje: bot: nepoznat status originalnog URL-a (link)
  15. ^ Procjena Međunarodnog monetarnog fonda: World Economic Outlook Database (BDP 2013 po državama), stanje: oktobar 2013. Pristupljeno 6. januara 2014.
  16. ^ "2012 Economic and Fiscal Programmes of Albania, Bosnia and Herzegovina: EU Commission's overview and country assessments" (PDF) (jezik: engleski). European Commission. 1. 6. 2012. Pristupljeno 15. 9. 2014.
  17. ^ "Instituti i Statistikës: Popisi stanovništva 2001-2008". Arhivirano s originala 14. 10. 2011. Pristupljeno 19. 12. 2015.CS1 održavanje: bot: nepoznat status originalnog URL-a (link)
  18. ^ a b Russell King, Nicola Mai (2008). Out of Albania – From risis migration to social inclusion in Italy. New York: Berghahn Books. ISBN 978-1-84545-544-6.
  19. ^ "Prezantohet projekti për regjistrimin e shqiptarëve që jetojnë jashtë vendit". Ministria e Punëve të Brendshme (jezik: albanski). 11. 12. 2015. Arhivirano s originala, 19. 12. 2015. Pristupljeno 17. 12. 2015.
  20. ^ Abwanderungsraum Albanien - Zuwanderungsziel Tirana; Praxis Kultur- und Sozialgeographie. H. 27. Potsdam: Wilfried Heller. 2003. ISBN 3-935024-68-1.
  21. ^ Dhimitër Doka (2013). Die ethnischen Minderheiten in Albanien im Licht der Volkszählung 2011. Bochum: Deutsch-Albanische Freundschaftsgesellschaft; Albanische Hefte. str. 14–16. ISSN 0930-1437.
  22. ^ Shqipëria, ndërtimorja më e madhe në Evropë, Bota Sot, pristupljeno 20. decembra 2015.
  23. ^ "National Tourism Agency of Albania: Flora and Fauna". Arhivirano s originala 27. 9. 2013. Pristupljeno 27. 9. 2013.CS1 održavanje: bot: nepoznat status originalnog URL-a (link)
  24. ^ Eckehard Pistrick (6. 7. 2010). In der archaischen Bergwelt Albaniens. str. 22.
  25. ^ a b "Mediterranean Association to Save the Sea Turtles". Arhivirano s originala, 3. 4. 2012. Pristupljeno 18. 12. 2015.
  26. ^ "Protecting Biodiversity in Albania through promotion of Natura 2000" (jezik: engleski). WWF. Arhivirano s originala, 5. 3. 2016. Pristupljeno 17. 12. 2015.
  27. ^ Biro za ekološke studije (2007): Karte 8 zum Grünen Band Europas Arhivirano 28. 6. 2014. na Wayback Machine [PDF]
  28. ^ U. Schwarz: Balkan Rivers – The Blue Heart of Europe, Hydromorphological Status and Dam Projects. izvještaj 2012. (PDF)
  29. ^ MICHEL Südeuropa 2001/2002, Schwanberger Verlag München, ISBN 387-858-659-0 (de)

Vanjski linkovi

uredi
 
Logo Commonsa
Albania na Wikimedia Commonsu.
 
Commons logo
Commons ima datoteke na temu: Albanija
 
WikiAtlas ima mape na temu: Albanija
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Albanija&oldid=3639142"