Prizrenska liga
Prizrenska liga (albanski: Lidhja Shqiptare e Prizrenit), također Liga za odbranu prava albanskog naroda (albanski: Lidhja për mbrojtjen e të drejtave te kombit Shqiptar)[1] je bilo političko udruženje albanskih intelektualaca, osnovano 10. juna 1878. u Prizrenu u Kosovskom vilajetu (danas na Kosovu) sa ciljem da se osnuju autonomna područja sa većinskim albanskim stanovništvom na području tadašnjeg Osmanskog Carstva.[2]
Historijske prilike
uredi
Potpisivanjem Sanstefanskog mira nakon zavšetka Rusko-turskog rata 1878, područja sa albanskom većinom, bila su podijeljena na susjedne slavenske zemlje: Kraljevinu Srbiju (gradovi Niš, Pirot, Leskovac i Vranje), Kneževinu Crnu Goru (područja oko gradova Gusinje i Plav), te područja Epira, koje je trebalo pripasti Kraljevini Grčkoj. Osnivanjem Prizrenske lige, pokušalo se spriječiti dalje osvajanje vlasti na ovim teritorijama. Proglasom ilegalnog Centralnog komiteta za odbranu i prava albanskog naroda, saveza prominentnih Albanaca u Istanbulu 30. maja 1878. istaknuto je:
Mi ne zahtijevamo ništa više, nego da sa našim susjedima Crnom Gorom, Srbijom, Grčkom i Bugarskom živimo u miru. Mi ne zahtijevamo i ne želimo ništa od njih: ali smo čvrsto odlučni da zadržimo ono što nam pripada. Albansku zemlju treba ostaviti Albancima.
Osnivanje
uredi
Sa ciljem organizovanja otpora na zauzetim područjima susjednih zemalja, Središnji komitet je sazvao sastanak 10. juna 1878. u prizrenskoj Bajrakli-džamiji.[1][2] Na tom sastanku je organizovana tzv. Albanska liga (Prizrenska liga), čiji su vanjskopolitički ciljevi bili spriječavanje zauzimanja područja pod albanskom većinom, vraćanje područja pod osmanskom okupacijom, te slanje delegacije na Berlinski kongres i stvaranje autonomije na područjima Osmanskog Carstva na dijelovima naseljenim Albancima. Za područja zauzeta od strane Kraljevine Srbije se odustalo od vraćanja, a vojne jedinice Prizrenske lige branile su područja koja su pripala Kneževini Crnoj Gori, kao i područja obećana Kraljevini Grčkoj sa gradovima Janina i Preveza u regionu Epira.
Koncepti
urediNa sastanku je došlo do različitih ideja o načinu rješavanja albanskog pitanja:
- delegati iz sjeverne Albanije, Makedonije i sa Kosova bili su za političko rešenje albanskog pitanja još uvek u sklopu Osmanske Carevine, ali uz poseban privilegovan položaj, na bazi samouprave i oslobođenja od dažbina sultanu.
- Istanbulska frakcija bila je radikalnija, zahtjevajući samostalnost Albanije i odricanje pokornosti sultanu. Po njihovom mišljenju trebalo je uspostaviti samostalnu Albaniju iz četiri oblasti:
- južna Albanija i Epir;
- sjeverna i srednja Albanija (Skadar, Tirana i Elbasan);
- Makedonija (Skoplje, Debar, Gostivar, Prilep, Veles, Bitolj, Ohrid);
- Kosovo s dijelovima južne Srbije i Makedonije (Peć, Đakovica, Prizren, Novi Pazar, Kosovska Mitrovica, Sjenica, Priština, Gnjilane, Preševo, Kumanovo).[1]
Program
urediFormiran je Glavni odbor Lige od blizu 60 članova, i potom na javnom zboru u Prizrenu 17. juna 1878. obnarodovan osnovni politički program:
- Albanci neće dopustiti da se "njihove zemlje" daju Srbiji, Crnoj Gori ili Grčkoj, ili ma kojoj drugoj državi i drugom narodu;
- sve zemlje koje su Srbija i Crna Gora u ovim ratovima otrgle od Turske, a u kojima su živeli Albanci, da se povrate ovima;
- da se na ovom poradi i u Evropi, na Berlinskom kongresu i kod dvorova;
- da se svim silama poradi da ce Albancima vrati samostalnost, koja im je prije pedeset i više godina oduzeta, to jest da im se više ne šalju činovnici iz Carigrada i da ih ne postavlja više sultan i Porta, već da ih oni sami između sebe biraju, i
- da sultan ne traži više od njih regruta i poreze.[1]
Peticija je upućena sultanu i Berlinskom kongresu, a pozvani su i Srbi iz Prizrena da i oni stave svoj potpis i pečat na peticiju Berlinskom kongresu, što su ovi i morali učiniti, pa je taj antisrpski dokumenat, kojim ce začinje Velika Albanija, potpisalo preko trideset viđenijih prizrenskih Srba.[1]
Suština i značaj Lige
urediO razlozima osnivanja i karakteru Prizrenske lige postoje veoma protivrječna mišljenja.[3] Albanska historiografija smatra Prizrensku ligu izrazom općealbanskog nacionalnog pokreta. S druge strane, mnogi smatraju da je Prizrenska liga jedan oblik manipulacije albanskim narodom u vođenju balkanske politike, jer je uglavnom bila instrument osmanlijske politike i politike evropskih sila.[1] Pripadnike ove grupe Albanaca, odabrane zbog svoje naglašene lojalnosti Osmanskom Carstvu, su vlasti Osmanskog Carstva naoružale i platile im putne troškove povodom okupljanja u Prizrenu.[1] Prizrenska liga je bila u suštini zasnovana na ideji Velike Albanije, zanemarujući prava Srba i Grka.[1] Zapadnoevropski historičari polaze od teze da Prizrenska liga nije imala za cilj stvaranje vlastite nacionalne države, nego odbranu i želju za zadržavanjem postojećeg beznacionalnog stanja.[4][5] Agresivni protivsrpski program Prizrenske lige, trajno je opteretio odnose između Srba i Albanaca.[1] U cilju ostvarivanja interesa Osmanskog Carstva, cilj lige je bio sprječavanje da oblasti Carstva u kojima je bilo nastanjeno bošnjačko i albansko (uglavnom muslimansko ali i katoličko) stanovništvo, pripadnu Srbiji ili Crnoj Gori. Ovaj cilj je Prizrenska liga trebalo da postigne borbom za Osmansko Carstvo, autonomiju i ujedinjenje svih teritorija na kojima u Osmanskom Carstvu žive Albanci (nezavisno od toga da li su u većini ili nisu). Ova politička stremljenja, potpomognuta su odbranom protiv jačanja srpska nacionalizma i težnje Srbije za izlazak na Jadransko more.
Članovi
uredi
Značajniji pripadnici Prizrenske lige bil su: Abdyl Frashëri, Sulejman Vokshi, Pashko Vasa, Idriz Seferi, Isa Boletini i kao vojni predstavnik Ali-paša Gusinjski. Frashëri je postao predsjednik Lige, presjedavajući vanjske komisije, koja je bila zadužena za vanjskopolitičko zastupanje albanskih interesa. Sulejman Vokshi je preuzeo financijsku komisiju, a Pashko Vasa je bio zamjenik Frashërija u inostranstvu.
Berlinski kongres
urediPrizrenska liga je upustila memorandum Berlinskom kongresu kojim se od velikih sila traži priznanje nacionalnog identiteta Albanaca i autonomije područja sa većinskim albanskim stanovništvom unutar Osmanskog Carstva.[6] Uz akciju kroz memorandume, Prizrenska liga je poslala i izaslanstvo pod vođstvom Abdyla Frashërija i Mehmet Ali Pashë Vrionija u Beč, Berlin, Pariz, London i Rim. Cilj izaslanstva bio je da objašnjava i brani stavove memoranduma Prizrenske lige.[6] Međutim, Berlinski kongres je ignorirao memorandum, a njemački kancelar Otto von Bismarck je čak zauzeo stav da albanska nacija ne postoji. Albanskoj delegaciji nije dozvoljeno da sudjeluje na Berlinskom kongresu. Teritorije naseljene Albancima su tretirane kao dio Osmanskog Carstva, a Albanci kao njegovi građani.[7]
Oružana borba
uredi.jpg)
Već u augustu 1878. došlo je do sukoba u Đakovici između Albanaca i ubistva jednog od članova granične komisije Osmanskog Carstava, koja je imala zadatak odrediti granicu između Kneževine Crne Gore i Osmanskog Carstva. Kneževina Crna Gora je zahtijevala 1879. povlačenje osmanskih trupa, mada granica nije konačno utvrđena. Nakon povlačenja Osmanlija, to su područje oko grada Gusinja zauzele jedinice Ali-paše Gusinjskog. Nakon borbi i poraza u zimu 1879/80. u bitci na Novšićima i Morinama,[6] Crna Gora je morala odustati od teritorija oko gradova Plav i Gusinje. Umjesto ovog područja Crnoj je Gori obećana teritorija oko rijeke Cijevne, ali je nakon povlačenja Osmanlija i ona zauzeta od Albanaca. Nakon toga što se u tom području nalazilo oko 10.000 Albanaca velike sile su tražile od osmanlijske vlade predaju područja oko rijeke Cijevne, ili odustajanje od grada Ulcinja na crnogorskoj obali Jadranskog mora. Velika Britanije je predložila Crnoj Gori, kao kompenzaciju grad Ulcinj. Uplovljavanjem vojnih brodova velikih sila u bizini Ulcinja, Osmanlije su predale Ulcinj, u novembru ga vojno zauzele, istjeravši pripadnike Lige. Crnogorska je vojska 26. novembra ušla u Ulcinj.[6]
Nakon pripajanja Crnoj Gori, veliki broj Albanaca je prognan iz Podgorice, Spuža, Žabljaka, Bara, Nikšića i Ulcinja.[7] Albanci su za najveću nepravdu Berlinskog kongresa smatrali "legaliziranje srpsko-crnogorskog nasilja i okupaciju albanske zemlje".[7]
Raspuštanje lige
urediPrizrenska liga je imala pod kontrolom oko 30.000 naoružanih članova, koji su nakon debakla na Berlinskom kongresu, pokrenuli otvorenu pobunu protiv Osmanskog Carstva. Nakon toga izbija rat Lige protiv Osmanlija i jedinice Lige zauzimaju gradove Vučitrn, Peć, Kosovsku Mitrovicu, Prizren i Đakovicu. Vođe Lige odbacuju osmansku vlast i traže otcjepljenje od Osmanskog Carstva. Osmansko carstvo je poslalo generala Derviš-pašu sa vojskom da razbije ustanak, i on je borbama do aprila 1881. porazio jedinice Lige, a većina vođa je uhapšena, ubijena ili deportirana.[6] Abdyl Frashëri je osuđen na smrt, ali je kasnije pomilovan i deportovan u Istanbul. Do kraja 1882. internirano je u Malu Aziju oko 3.000 Albanaca, s ciljem da se potpuno iskorijeni mreža organizacija Prizrenske lige. Međutim, smirenje je bilo privremeno, jer ponovo izbijaju nemiri po pašinom povratku u Istanbul. Lokalne bune niču 1883. i 1884.
Političke posljedice
urediAktivnosti Prizrenske lige su, uz odredbe Sanstefanskog ugovora i Berlinskog kongresa, zbog svog izrazito proosmanskog, muslimanskog i antislovenskog usmjerenja, presudno utjecale na zaoštravanje srpsko-crnogorsko-albanskih odnosa. Čitav razdoblje od 1878. do kraja 1912. će biti u znaku stalnih sukoba između Albanaca i srpsko-crnogorskim stanovništvom. Iako je Prizrenska liga poslije aprila 1881. prestala postojati, Albanci su imali važnu ulogu u Mladoturskom pokretu. Međutim, kada su se Mladoturci učvrstili na vlasti, nisu ispunili očekivanja Albanaca u vezi autonomije vilajeta Osmanskog carstva naseljenih Albancima, već su uveli strogi centralizam i turski kao jedini jezik administracije. Ovo je izazvalo nezadovoljstvo i kasnije pobune Albanaca protiv Osmanskih vlasti u Kosovskom i Skadarskom vilajetu.
Također pogledajte
uredi
Reference
uredi- ^ a b c d e f g h i "Dimitrije Bogdanović, Knjiga o Kosovu". Arhivirano s originala, 10. 11. 2023. Pristupljeno 21. 12. 2015.
- ^ a b Dušan Bataković: The Kosovo Chronicles. (Kapitel "The Albanian League") Arhivirano 11. 1. 2014. na Wayback Machine. Beograd, 1992.
- ^ "Dimitrije Bogdanović, Knjiga o Kosovu". Arhivirano s originala, 26. 5. 2010. Pristupljeno 22. 12. 2015.
- ^ Zuzana Finger: Die albanische Nationsbildung. Objavljeno u Österreichische Osthefte 45 (2003.) (de)
- ^ Norbert Mappes-Niediek Die Ethno Falle - Der Balkan-Konflikt und was Europa daraus lernen kann; Ch.Links Verlag, Berlin 2005. ISBN 3-86153-367-7 (de)
- ^ a b c d e Srbija, Crna Gora i Kosovo Pregled 1878-1914.
- ^ a b c "Istjerivanje Albanaca i kolonizacija Kosova I (Istorijski institut u Prištini)". Arhivirano s originala, 20. 9. 2008. Pristupljeno 23. 12. 2015.