Historija Albanije

Historija Albanije počinje od prahistorije balkanskih država oko 3.000. p. n. e, odnosno početkom evidencije Ilira u grčko-rimskoj historiografiji. Teritorija današnje Albanije nije bila u standardnoj političkoj podjeli tokom perioda antike. Umjesto toga, njene sadašnje teritorije odgovaraju dijelovima rimskih provincija Dalmacije (južni Ilirikum), Makedonije (Epir Nova) i Mezije. Ove teritorije su ostale pod rimskom i bizantijskom kontrolom do migracije Slavena u 7. stoljeću. Zatim su integrisane u Bugarsko carstvo u 9. stoljeću.

U srednjem vijeku je formirana teritorijalna jezgra Albanske države kao Kneževina Arber i Srednjevjekovna Kraljevina Albanija. Ovo područje je kasnije bilo dio Srpskog carstva, a u 15. stoljeću je došlo pod vlast Osmanskog Carstva. Tu je bilo pod osmanlijskom kontrolom kao dio pokrajine Rumelije sve do 1912, kada je stvorena prva nezavisna Albanska država. Formiranjem Albanskog nacionalnog preporoda u 19. stoljeću dolazi do uspona albanskog nacionalizma u okviru Osmanskog carstva.

Kratkotrajnu monarhiju poznatu kao Kneževina Albanija (1914–1925) je naslijedila još kraća Prva Albanska republika (1925–1928). Drugu monarhiju, Kraljevinu Albaniju (1928–1939) je naslijedila Druga republika. Nju je okupirala Italija neposredno pred Drugi svjetski rat. Nakon kolapsa Sila Osovine, Albanija je postala Komunistička država, Narodna Socijalistička Republika Albanija, na čelu sa Enverom Hodžom. Njegov politički nasljednik Ramiz Alija je vladao do raspada Istočnog bloka 1990.

Komunistički režim je propao 1990, a bivša Komunistička partija Albanije je doživjela krah na izborima u martu 1992. zbog ekonomskog kolapsa i socijalnih nemira. Nestabilna ekonomska situacija je dovela albansku dijasporu u Italiju, Grčku, Švicarsku, Njemačku i Sjevernu Ameriku tokom 1990-ih. Vrhunac krize je nastao Albanskim građanskim ratom 1997. Poboljšanjem ekonomskih i političkih uslova u prvim godinama 21. stoljeća je omogućilo Albaniji da postane punopravna članica NATO-a 2009. Iste godine je Albanija podnijela zahtjev za članstvo u Evropsku uniju.

Prahistorija

Prvi tragovi ljudskog prisustva u Albaniji datiraju iz srednjeg paleolita i gornjeg paleolita, a pronađeni su u selu Xarrë u blizini Saranda i na planini Dajt u blizini Tirane. Predmeti pronađeni u pećini u blizini Xarrë obuhvataju kremen i fosilizirane životinjske kosti, dok su na planini Dajt pronađene kosti i kamene alatke slične onima iz Aurignačke civilizacije. Paleolitska nalazišta u Albaniji imaju veliku sličnost sa nalazištima koji su pronađeni na Crvenoj stijeni u Crnoj Gori i u sjeverozapadnoj Grčkoj. Nekoliko artefakata iz bronzanog doba iskopanih u centralnoj i južnoj Albaniji pokazuju blisku povezanost sa artefaktima koji su pronađeni u jugozapadnoj Makedoniji i na ostrvu Lefkada u Grčkoj.

Arheolozi su došli do zaključka da su od sredine 3. milenijuma p. n. e. ove regije naseljavali indoevropski narodi koji su govorili pragrčkim jezikom. Jedan dio ove populacije se kasnije preselio u Mikenu oko 1.600. p. n. e. i osnovao Mikensku civilizaciju. Druga grupa stanovništva Iliri, vjerovatno najjužnije ilirsko pleme tog doba, su živjeli na granici Albanije i Crne Gore. Tokom kasnog bronzanog doba i ranog željeznog doba dogodio se veliki broj kretanja stanovništva na teritoriji današnje Albanije. Brigi su se naselili na jugu Albanije i sjeverozapadne Grčke, a Iliri u centralnoj Albaniji. Kretanje ilirskih plemena se poklapa sa početkom željeznog doba na Balkanu tokom ranog 1. milenijuma p. n. e.

Antički period

Iliri

Iliri (starogrčki: Ἰλλυριοί; latinski: Illyrii) su bili grupa plemena koji su naseljavali zapadni Balkan tokom antičkog perioda. Teritorij koji su ova plemena naseljavala je postao poznat kao Ilirija, i odgovara prostoru između Jadranskog mora na zapadu, rijeke Drave na sjeveru, rijeke Morave na istoku i ušća rijeke Vojuše na jugu. Prvi spomen ilirskog naroda dolazi od Periplusa, antičkog grčkog teksta koji je napisan sredinom 4. stoljeća p. n. e.

Teritoriju današnje Albanije su naseljavala ilirska plemena Taulanti i Albani u centralnom dijelu, Partini, Abri i Kavi na sjeveru, Enheleji na istoku i Bulionesi na jugu. Na zapadu su osim ilirskih plemena, živjeli Brigi, Frigijci i grčko pleme Haoni. U 4. stoljeću p. n. e. ilirski kralj Bardilis je ujedinio nekoliko ilirskih plemena kako bi se sukobio sa Makedonijom na jugoistoku, ali doživljava poraz. Njegovi nasljednici Grabos i Bardilis II su bili poraženi od Aleksandra Velikog. Oko 230. p. n. e. Iliri su postali vojna sila tokom vladavine kralja Agrona. Agron je proširio svoju vlast nad ostalim susjednim plemenima zauzevši dijelove Epira, Epidamnus i ostrva Korkira i Faros. Njegovo carstvo se protezalo od Narone u Dalmaciji do rijeke Vojuše i ostrva Korkira.

Nakon Agronove iznenadne smrti 231. p. n. e, naslijedila ga je njegova supruga kraljica Teuta. Prema Polibiju, ona je započela upade u susjedne države, podržavajući gusarske napade na susjede. Nakon zauzimanja Durhaciuma i Phoenice, Teutine snage su se proširile na jug do Jonskog mora pobijedivši kombinovanu Ahajsku i Etolijsku flotu u bici kod Paksosa. Kasnije se, 229. p. n. e, sukobila sa Rimljanima započinjući Ilirske ratove. Ovi ratovi su trajali preko 60 godina i na kraju su rezultirali porazom Ilira i gubljenjem nezavisnosti 168. p. n. e. Nakon poraza, Rimljani su podijelili Iliriju na tri administrativna dijela pod nazivom meris.

Grci

Grci su u 7. stoljeću p. n. e. uspostavili prve kolonije na ilirskoj obali. Najvažnije kolonije na teritoriji današnje Albanije su bile Apolonija, Avlona (današnja Valona), Epidamnos (današnji Drač) i Lisus (današnja Lezhe). Nakon ponovnog otkrića, grčki grad Butrotum (današnji Butrint) je postao dio svjetske kulturne baštine UNESCO-a, a poznat je po tome što ga je Julije Cezar koristio kao odmor za svoje vojnike tokom kampanja u 1. stoljeću p. n. e. U to vrijeme je bio nevažni grad koji je bio u sjeni Apolonije i Epidamnosa.

Rimski period

Teritorija današnje Albanije je bila uključena u Rimsko Carstvo kao dio rimskih provincija Ilirikum (sjeverno od rijeke Drim) i Makedonije (južno od rijeke Drim). Rimska provincija Ilirikum se protezala od rijeke Drim u današnjoj Albaniji do Istre na zapadu i od rijeke Save na sjeveru do Jadranskog mora na jugu. Glavni grad ove provincije je bio Salona (današnji Solin u Hrvatskoj). Rimska provincija Ilirikum je poslije podijeljena na rimske provincije Dalmaciju i Panoniju. Južna Ilirija je postala dio rimske provincije Makedonije. Nakon podjele Rimskog carstva 395, rimska provincija Makedonija je bila podijeljena na dijecezu Daciju i dijecezu Makedoniju. Tako je teritorija današnje Albanije postala dio dijeceze Makedonije.

Hrišćanizacija

Nakon što je u 4. stoljeću hrišćanstvo postalo glavna religija Bizantijskog Carstva, započeo je prelazak stanovništva na novu religiju istiskivajući paganski politeizam. Kada je ustanovljena granica između Istočnog i Zapadnog rimskog carstva na rijeci Drini, teritorija današnje Albanije je došla pod vlast Istočnog Rimskog Carstva. Hrišćani na teritoriji današnje Albanije su bili pod jurisdikcijom Rimskog pape do 732. Te godine je bizantijski car Leon III, nakon što je Rimska crkva zabranila bizantijski ikonoklazam, sve crkve u bizantijskim provincijama stavio pod vlast patrijarha u Konstantinopolju.

Srednji vijek

Rani srednji vijek

Nakon pada pod rimsku vlast 168. p. n. e, teritorija današnje Albanije je postala dio rimske provincije Makedonije. Nakon podjele Rimskog Carstva 395, teritorija današnje Albanije je postala dio Bizantijskog Carstva. U prvim decenijama bizantijske vlasti (do 461.), ova teritorija je pretrpjela razarajuće napade Vizigota, Huna i Ostrogota, da bi u 6. i 7. stoljeću došlo do priliva Slavena.

U principu, osvajači su uništili ili oslabili sve rimske i bizantijske kulturne centre na teritoriji današnje Albanije. Krajem 11. i 12. stoljeća, ovaj region je imao ključnu ulogu tokom Bizantijsko-normanskih ratova; tokom ovih ratova vodila se odlučujuća bitka kod Drača 1081. Krajem 12. stoljeća, bizantijska centralna vlast je oslabila te je na području Arbanona nastala autonomna kneževina kojom su vladali nasljedni kneževi. Nakon sicilijanskog zauzimanja ostrva Krf i albanske obale 1258, teritorija od Drača do Valone i od Butrotuma do Berata je reformisana kao Kraljevina Albanija pod vlašću sicilijanskih vladara. Nakon oporavka, Bizantijsko Carstvo je zauzelo većinu Kraljevine Albanije, ostavljajući samo Valonu i Drač pod normanskom vlašću. Nakon bizantijske pobjede nad normanima, Albanija je postala dio Bizantijskog Carstva do Bizantijskog građanskog rata (1341. - 1347.), kada je pala pod vlast srpskog vladara Stefana Dušana.

Sredinom 9. stoljeća, veći dio istočne Albanije je postao dio Bugarskog Carstva. Teritorija, poznata kao Kutmichevitsa, je u 10. stoljeću postala važan bugarski kulturni centar sa mnogim gradovima kao što su Devol, Glavinitsa (Balš) i Berat. Nakon osvajanja posljednjeg bugarskog uporišta u Albaniji, ovi gradovi su došli pod vlast Bizantijskog Carstva.

Kneževina Arbanon

Kneževinu Arbanon je 1190. osnovao arhon Progon u regionu Kruja. Tokom svog postojanja, Kneževina Arbanon je imala dobre prijateljske odnose sa Bizantijskim Carstvom, a nakon Četvrtog krstaškog rata održavala je bliske odnose sa Kneževinom Epir i Srbijom. Nakon što su križari opustošili Konstantinopolj 1204, Mletačka republika je zauzela Drač steknuvši nominalnu kontrolu nad dijelom Albanije. Do 1204. Kneževina Arbanon je bila autonomna kneževina unutar Bizantijskog Carstva. Titula arhona je primjer bizantijske ovisnosti. Nakon toga, Albanci su prirodno pratili nasljednika Bizantijskog Carstva Kneževinu Epir. Tokom sukoba između Mihajla II Komnena Dukasa i Ivana III Dukasa Vatasa, vladari Kneževine Arbanon Golem i Teodor su bili Mihajlovi saveznici. Kneževina Arbanon je bila korisnik trgovačkog puta Via Egnatia koji je donio bogatstvo i korist razvijenijoj bizantijskoj civilizaciji.

Razvijeni srednji vijek

Tokom slabljenja Bizantijskog i Bugarskog carstva krajem 13. stoljeća, veći dio teritorije današnje Albanije je postao dio Srbije; najprije kao dio Velike Kneževine, a kasnije dio Srpskog carstva. Južnim dijelom upravljala je polunezavisna Kneževina Epir. Prema nekim naučnicima, Kneževina Arbanon je bila prva albanska država tokom srednjeg vijeka. Pored Kneževine Arbanon, na teritoriji Albanije su nastale i Anžujska Kraljevina Albanija i Kneževina Albanija.

Nakon neuspjeha Osmog krstaškog rata, napuljski kralj Karlo I je skrenuo pažnju na Albaniju. Počeo je kontaktirati sa lokalnim albanskim liderima preko katoličkih sveštenika kao pregovarača. Nakon nekoliko posjeta Albaniji, Karlo je sazvao skup u februaru 1272. gdje je proglašen kraljem Albanije zajedničkim pristankom biskupa, grofova, barona, vojnika i građana. Kraljevina se prostirala od Drača do Butrinta. Kada je Karlo pokrenuo ekspediciju na Konstantinopolj 1273, bizantijski car Mihael VIII Paleolog je pokušao da ubijedi albansko plemstvo da pređe na bizantijsku stranu. Međutim, albanski plemići ostali su odani kralju Karlu tokom cijelog sukoba sa Bizantijskim Carstvom. Nakon Anžujskog pada 1282, Kraljevina Napulj je zadržala vlast nad malim područjem Drača. Karlo Topija je 1368. zauzeo Drač i osnovao Kneževinu Albaniju.