Renesansa
Renesansa je intelektualni i umjetnički procvat koji je počeo u Italiji u 14. vijeku,[1] kulminirao je tamo u 16. vijeku, a imao je veliki uticaj i u drugim dijelovima Evrope. Renesansa je francuska riječ za preporod i odnosi se na oživljavanje vrijednosti klasičnih svjetova, a interes za latinske klasike počeo je još u 12. vijeku. Koncept je korišten još u 15. vijeku, a razvio ga je u 16. vijeku umjetnik i pisac Giorgio Vasari. On je smatrao da je razvoj umjetnosti bila u opadanju tokom srednjeg vijeka, ali ju je na pravi put postavio Giotto, umjetnik koji je raskinuo s ikonografskom tradicijom koristeći sjenčenje za stvaranje dubine u svojim slikama, i da je umjetnost dostigla svoje najveće visine s Michelangelom. Ideal renesansnog čovjeka (ital. uomo universale) je nastao iz koncepta po kojem je čovjek neograničen u svojim kapacitetima za razvoj bilo u fizičkom, društvenom ili umjetničkom smislu.[2]
Renesansa je era koja je naglašavala studije, učenje, i poboljšanje samoga sebe. Njeni mislioci, pisci i umjetnici bili su ponosni sa "ponovnim otkrivanjem" klasične književnosti Grka i Rimljana koja je bila ignorisana ili zaboravljena u Srednjem vijeku. Ali, nadareni pojedinci iz vremena renesanse su stvorili originalne radove u književnosti, umjetnosti i arhitekturi položivši temelje modernoj nauci.[3]
U renesansi se ruše okviri skolastike i izgrađuje se nova filozofska slika svijeta. Tada se rađa smisao za ljepotu prirode, a također se budi interes za čovjeka i nauku. U tom periodu društvene okolnosti su burne, ruši se feudalizam, a rađa se kapitalizam.
To je i period novih otkrića- 1492. godine Kristofor Kolumbo otkriva "Novi Svijet", a Ferdinand Magellan putuje oko svijeta. Početke renesanse nalazimo u djelima Dantea i Bokaccia koja su pisana na narodnom jeziku.
Uzroci nastanka Renesanse
urediNakon pada Zapadnog Rimskog Carstva u 5. vijeku Evropa je bila siromašna i zaostala. Kina, Bizantijsko Carstvo i Abasidski halifat uživali su bogatstvo, stabilnost, i civiliziran način života nepoznat do tada u Evropi. Međutim, od 11. vijeka počinje vrijeme razvoja i širenja, i do 15. vijeka dolazi do još većih i temeljnijih promjena u evropskom društvu. Ekonomske promjene, nove ideje, tehnološki razvoj i ratovi vođeni sa velikim armijama promijenili su evropsko društvo.[4] Od obnavljanja interesa za antičku grčku i rimsku kulturu dolazi i samo ime renesansa što na francuskom jeziku znači "preporod". U stvarnosti, mnogi korijeni renesanse potječu iz srednjeg vijeka.[5] Interes za antičku grčku i rimsku kulturu došao je od srednjovijekovnih studenata i naučnika koji su otkrili arapske prijevode klasičnih djela u muslimanskoj Španiji (El-Andaluz) koje su kasnije odnijeli na sjever.[6]
Padom Carigrada pod kontrolu Osmanlijskog Carstva 1453. godine došlo je do talasa emigranata grčkih učenjaka koji su u Italiju donijeli dragocijene rukopise na starogrčkom jeziku, od kojih su mnogi pali u zaborav na Zapadu.[7] Čak su i neki važni izumi bili porijeklom iz Srednjeg vijeka. Magnetni kompas koji je navodio renesansne istraživače u Aziju i Ameriku je bio otkriven već u 12. vijeku. U 15. vijeku došlo je do jedne od najvećih potraga u historiji gdje su širom Evrope i Bliskog istoka željni istraživači opljačkali prašnjave police manastira i starih javnih zgrada. Kao rezultat ove pretrage, preživjeli spisi klasičnih autora poput Platona, Sofokla, Cicerona i Plutarha došli su u ruke renesansnih interesenata. Istraživači, koje su finansirali prinčevi, trgovci i drugi bogati pojedinci, do 1500. godine pronašli su skoro sve drevne spise sačuvane do danas. Moćni i bogati kolekcionari ovih rukopisa izgradili su biblioteke da smjeste svoje rastuće zbirke koje su privlačile one koji su bili zainteresovani da nauče o velikim ljudima, idejama i umjetnosti iz vremena antike. Ovo izučavanje klasičnih spisa je bilo poznato kao "Novo učenje" i oblikovat će razvoj renesanse.[5] Oživljavanjem neoplatonizma renesansni humanisti nisu odbacili hrišćanstvo. Naprotiv, mnoga najveća renesansna djela bila su posvećena tome, a Crkva je bila pokrovitelj mnogih renesansnih umjetničkih djela. Međutim, suptilan pomak se dogodio u načinu kako su intelektualci prilazili religiji koja se ogledala u mnogim drugim oblastima kulturnog života.[8]
Osobine Renesanse
urediHumanizam
uredi
Na neki način humanizam nije bio filozofija, nego način učenja. Za razliku od srednjovijekovnog skolastičkog režima koji je bio posvećen rješavanju kontradikcije između autora, humanisti su proučavali drevne tekstove u originalu i procijenjivali ih kroz kombinaciju obrazloženja i empirijskih dokaza. Humanističko obrazovanje se temeljilo na programu "Studia Humanitatis", a to je proučavanje pet humanističkih disciplina: poezije, gramatike, historije, moralne filozofije i govorništva (retorike). Historičari uglavnom definišu humanizam kao pokret da se obnovi, protumači i asimiliraju jezik, književnost, učenja i vrijednosti antičke Grčke i Rima". Iznad svega, humanisti zastupaju ideju "genije čovjeka i njegove jedinstvene i izuzetne sposobnosti ljudskog uma." [9] Među prvim humanistima bio je Italijan Francesco Petrarca entuzijastični i neumorni sakupljač koji je popularisao klasičnu književnost. Rođen 1304. godine, bio je podržan od strane velikog broja pokrovitelja. Ovo mu je omogućilo da posveti svoj život proučavanju antike. Najčuveniji od svih humanista bio je Desiderius Erasmus rođen 1406. godine u Holandiji. On je dominirao intelektualnim svijetom sve do svoje smrti 1536. godine. Bio je jedan od prvih najprodavanijih evropskih pisaca, a njegov rad je bio omiljen kod rastuće čitalačke publike tog vremena. Njegovo poznato djelo "Pohvala ludosti" bilo je veoma popularno i bilo je štampano u 42 izdanja. U to vrijeme samo je Biblija bila prodata u više primjeraka.[5]
Humanistički naučnici su oblikovali intelektualni krajolik tokom cijelokupnog ranog modernog doba. Politički filozofi kao što su Niccolò Machiavelli i Thomas More oživljeli su ideje grčkih i rimskih mislilaca i primjenjuju ih u kritikama savremene vlasti. Pico della Mirandola napisao je ono što se često smatra manifestom renesanse, živahnu odbranu razmišljanja pod nazivom "Govor o dostojanstvu čovjeka" (lat "De hominis dignitate"). Matteo Palmieri (1406-1475), još jedan humanista koji je najpoznatiji po svom djelu "Della vita civile" ("O građanskom životu", štampanom 1528. godine) u kojem se zalagao za građanski humanizam. Značajan je i njegov utjecaj u rafiniranju toskanskog dijalekta na isti nivo kao i latinski jezik. Palmierijeva pisana djela se ugledaju na rimske filozofe i teoretičare, pogotovo Cicerona koji je kao i Palmieri živio aktivan javni život kao građanin i službenik, poput teoretičara i filozofa Kvintiliana. Možda najjezgrovitiji izraz njegove perspektive humanizma izražena je u poetskom djelu "La città di vita" iz 1465. godine, ali raniji rad "Della vita civile" ("O građanskom životu") je šira. Sastoji se niza dijaloga postavljenih u seoskoj kući u okolini Firence tokom kuge 1430. godine, gdje Palmieri obrazlaže osobine idealnog građanina. Dijalozi uključuju ideje o tome kako se djeca razvijaju mentalno i fizički i kako se građani mogu ponašati moralno. Tu je i tema o tome kako se ponašanjem građana i države mogu osigurati poštenje u javnom životu i važna rasprava o razlici između onoga što je pragmatično korisno i ono što je iskreno. Humanisti su vjerovali da je važno da se pređe u zagrobni život savršenog uma i tijela. Ovo uvjerenje o prelasku se može ostvariti obrazovanjem. Svrha humanizma bilo je stvaranje univerzalnog čovjeka koji kao kombinacija intelektualnih i fizičkih kvaliteta bi bio u stanju djelovati časno u gotovo svakoj situaciji.[10]
Ova ideologija se nazivala "uomo universale" i bila je drevni grčko-rimski ideal. Obrazovanje tokom renesanse se uglavnom sastojalo od drevne književnosti i historije. Smatralo se da su klasici sadržavali moralna uputstva i veliko razumijevanje ljudskog ponašanja.
Nauka
uredi |
 |
| Galileo Galilei | Johannes Kepler |
Od velikog značaja za razvoj naučnog istraživanja je bilo postepeno udaljavanje od astrologije i magije, vjerovanja koja su bila uobičajena tokom Srednjeg vijeka.[5] Ponovno otkrivanje drevnih tekstova i izuma štampe demokratizovalo je učenje i omogućilo je brže širenje ideja. U prvom periodu italijanske renesanse, humanisti su prednost davali humanističkim studijama nad prirodnom filozofijom ili primijenjenom matematikom. Njihovo poštovanje za klasične izvore još više je učvrstilo Aristotelove i Ptolomejeve stavove o svemiru.
Iako su spisi Nicholasa Cusanusa iz 1450. godine predviđali Kopernikov heliocentrični pogled na svijet, oni su bili više napisani u filozofskom obliku. Nauka i umjetnost su bili veoma izmiješani u vrijeme rane renesanse, sa umjetnicima kao što je Leonardo da Vinci, koji je za opservacijske crteže anatomije i prirode koristio matematiku. On je uspostavio kontrolne eksperimente protoka vode, medicinske aorte, i sistematskog proučavanje kretanja i aerodinamike. On je osmislio načela metoda istraživanja koja su navela Fritjofa Capru da ga uvrsti kao "oca moderne nauke".[11] Otkriće tzv. Novog svijeta od strane Christophora Columbusa predstavljao je izazov za klasični pogled na svijet. Također je ustanovljeno da i radovi Ptolomeja iz geografije i Galena iz medicine nisu uvijek odgovarali svakodnevnim zapažanjima: na ovaj način je stvoreno odgovarajuće okruženje za provjeravanje naučne doktrine. Dok su se pristalice protestantske reformacije i protivreformacije sukobili, sjeverna renesansa je pokazala odlučujući pomak od udsredsređivanja sa aristotelske prirodne filozofije na hemiju i biološke nauke (botaniku, anatomiju i medicinu). [12] Spremnost da se preipituju ranije smatrane istine i traže novi odgovori dovelo je do perioda velikih naučnih dostignuća.
Neki su vidjeli ovo kao "naučnu revoluciju" i najavu početka modernog doba.[13] Drugi kao ubrzanje stalnog procesa koji se proteže od antike pa sve do današnjih dana.[14] Unatoč ovim mišljenjima, postoji opšta saglasnost da su za vrijeme renesanse ostvarene značajne promjene u načinu na koji se gledalo na univerzum i u metodama kojima su se tražili načini da se objasne prirodne pojave. Ovaj proces se obično smatra da je započeo 1543. godine, kada su prvi put štampane knjige "De humani corporis Fabrica" ("Rad o ljudskom tijelu") Andreasa Vesaliusa koji je dao novo povjerenje ulozi disekcije, posmatranja i mehanicističkog pregleda anatomije, kao i knjige "De revolutionibus" Nikole Kopernika. [15] Poznata teza iz kopernikove knjige je da se Zemlja okreće oko Sunca. Značajna naučna dostignuća su u to vrijeme ostvarili Galileo Galilei, Tycho Brahe i Johannes Kepler.[16]
Umjetnost
urediSlikarstvo i skulptura
uredi
Jedan od vidova renesansne kulture u kojoj su se desile najveće promjene u odnosu na Srednji vijek je bila umjetnost. Tokom Srednjeg vijeka umjetnost je odražavala veliki interes za religiju, gdje su na slikama bili nacrtani Isus, Djevica Marija i sveci ili crteži scena iz Biblije. Međutim, tokom renesanse umjetnost se manje bavi religioznim temama. Veliki dio umjetničkih djela bavio se ovozemaljskim temama, portretima običnih ljudi, prirodnih pejzaža i scena iz svakodnevnog života. Religiozne teme nisu potpuno nestale kao što nam potvrđuju remek djela poput "Posljednje večere" Leonarda da Vincija iz 1497. godine ili skulptura "Davida" od Michelangela Buonarrotija iz 1504. godine. Ova umjetnička promjena ka sekularnosti se djelimično desila zbog toga što su pokrovitelji umjetnika često bili plemstvo, poslovni ljudi i utjecajne civilne vođe, za razliku od Srednjeg vijeka gdje je glavni pokrovitelj umjetnika bila crkva. Ovi pokrovitelji umjetnika su bili zainteresovani da ovjekovjeće sebe i svoje porodice na slikama i u kamenu. Još jedan važan činilac u ovoj umjetničkoj promjeni ka sekularnosti je taj da je renesansna umjetnost bila pod utjecajem humanizma i njegovog interesa za antiku, grčke i rimske mitove. Mnoge renesansne slike i skulpture su se bavile temama iz klasike poput "Rođenje Venere" Sandra Botticellija. Druga važna razlika renesansne umjetnosti u odnosu na srednjovijekovnu umjetnost je bila ta što su glavni vidovi umjetnosti bile slike i skulpture, mada je arhitektura ostala i dalje važna. To je zato što je samo crkva mogla platiti izgradnju velikog arhitektonskog objekta.
Treća razlika je bila ta da su renesansni umjetnici davali važnost realizmu. Oni su pokušavali da predstave ljudske figure što uvjerljivije, a da bi ovo postigli slikari i skulptori proučavali su anatomiju i svijet oko njih. Zbog svoje bliskosti sa posmatranjem prirodnog svijeta ovaj renesansni realizam je poznat i kao naturalizam. Jedan od pionira renesansnog realizma je bio firentinac Giotto di Bondone, neumorni istražitelj slikarskih tehnika. Novine koje je uveo u slikarstvo su tuga, zadovoljstvo i dosada na licima ljudi u njegovim slikama, kao i svakodnevna odjeća ljudi koje je viđao oko sebe. Među skulptorima rane renesanse Donato de Betto di Bardi, bolje poznat pod nadimkom Donatello bio je najvažniji u promovisanju naturalizma. Pod patronatom Cosima de Medicija bio je jedan od prvih renesansnih umjetnika koji su radili u bronzi radije nego u kamenu. Prvi veliki naturalistički slikar (u periodu slikarstva rane renesanse) poslije Giottoa bio je Italijan Giovanni di Simone bolje poznat pod nadimkom Masaccio. Njegova slikarska djela u Pisi i Firenci tokom kasnih 1420-ih služili su kao model velikom dijelu kasnije renesansne umjetnosti. Na realistični detalj koji se mogao naći u djelima Giotta, Masaccio je dodao trodimenzionalni kvalitet. Njegove slike imale su dubinu sa objektima i ljudima iz "prednjeg dijela" slike koji izgledaju bliže i detaljnije nego oni u pozadini. Ovaj trodimenzionalni efekat je poznat kao perspektiva. On je naučio perspektivu od firentinskog slikara i arhitekte Filippa Brunelleschija. Brunelleschi je zauzvrat bio zainteresovan za perspektivu dok je pripremao arhitektonske nacrte građevina. Na ovu temu on je naučio dosta iz djela "Deset knjiga o arhitekturi" rimskog arhitekte Vitruvija. Zatim je studirao geometriju, što mu je omogućilo da radi na matematičkim principima perspektive.
Još jedan važan napredak u renesansnom slikarstvu bio je razvoj uljanog slikarstva čiji pioniri su bili nizozemski slikari iz ranog 15. vijeka Jan van Eyck i Hubert van Eyck. Prije pronalaska ove slikarske tehnike evropski slikari koristili su tehniku fresko slikarstva ili temperu.
Ova nova tehnika u slikarstvu omogućavala je slikarima da imaju više vremena za crtanje pošto su se uljane boje sporije sušila nego tempera. Prema riječima Roberta Erganga:
ovo im je omogućavalo da ostvare ljepotu boja i bolji kvalitet cjelokupnog djela nego što je to bio slučaj sa temperom.
Svo ovo istraživanje i razvoj iz 13. i 14. vijeka bilo je osnova u Italiji za veliki uspon umjetničke aktivnosti poznat kao "Visoka Renesansa". Ovaj kratki period koji je pokrivao zadnje decenije 15. vijeka i prvih nekoliko decenija 16. vijeka uključivali su radove mnogih velikih renesansnih umjetnika od kojih su najveći bili Leonardo da Vinci i Michelangelo Buonarroti. Za čovjeka koji je naveo slikar kao svoje zanimanje, Leonardo da Vinci je ostavio mali broj slika. On je bio daleko svestraniji umjetnik koji je bio istovremeno inžinjer, matematičar, izumitelj, arhitekta i pisac. Čak šta više, bio je naučnik čije zanimanje za biologiju, fiziku i hemiju je zapisano u 120 bilježnica. Bio je čak i muzičar koji je svirao lutnju. Ove multidisciplinarne studije (a naročito one iz anatomije) su imale svrhu da učine njegovo slikarstvo boljim. Čvrsto je vjerovao da izučavanjem djela drugih slikara bi proizvelo samo prosječno umjetničko djelo, a onaj slikar koji proučava prirodu će napraviti remek djela.
Drugi velikan iz vremena Visoke Renesanse, Michelangelo Buonarroti je bio majstor perspektive, anatomije i pokreta. To najbolje dokazuje njegovo slikarsko remek djelo plafon Sikstinske kapele u Vatikanu u Rimu. Za 4 godine od 1508 - 1512 sam je naslikao blizu 350 likova koji su imali uloge u glavnim scenama iz Starog zavjeta. Svi likovi su naslikani anatomski precizno u raznim pozama i s licima koja pokazuju razne emocije.
U isto vrijeme umjetnici iz Sjeverne Evrope stvarali su značajna umjetnička djela. Njemački slikar i gravurista Albrecht Dürer, koji je često nazivan i Leonardom Njemačke zbog svog širokog polja interesovanja, unaprijedio je studije perspektive i ljudske anatomije. Njegov najvažniji doprinos nije bio u slikarstvu nego u gravuri. Razvio je nekoliko novih tehnika koje su unaprijedile kvalitet bakarnih gravura i drvoreza. Koristeći njegove tehnike štampari su bili u stanju da naprave dobre kopije crteža za knjige. Još jedan Nijemac koji je radio u vrijeme italijanske visoke renesanse je bio Hans Holbein Mlađi. Proveo je jedno vrijeme u Italiji gdje je naučio kompoziciju i perspektivu. Zatim je bio u Švicarskoj gdje je sreo Erasmusa za koga je ilustrirao njegovu knjigu "Pohvala ludosti." Godine 1526. preselio se u Englesku gdje je ostao do kraja svog života. Najpoznatiji je po svojim slikama Erasmusa u svom studiju i engleskog kralja Henrija VIII kod kojeg je bio dvorski slikar. Iz ovog vremena veoma je značajan nizozemski slikar Pieter Brueghel Stariji. Bio je jedan od prvih renesansnih umjetnika koji je slikao prirodne pejzaže i scene iz svakodnevnog života.[5]
Književnost i pozorište
urediBogato umjetničko naslijeđe Renesanse je poznato i po bogatom književnom stvaralaštvu. Bio je to period koji je započeo sa italijanskim poetom Danteom Alighieriem, a završio sa engleskim pozorišnim piscem Williamom Shakespearom. Kao i u umjetnosti humanizam je utjecao na renesansnu književnost idejom kao i njenom usredsređenošću na klasične mitove i antičke spise koji su nadahnuli nove oblike poezije i proze na poznate teme. Najvažnija karakteristika pri pisanju knjiga i poema je bila široka upotreba italijanskog, francuskog i engleskog jezika. Iako je latinski jezik ostao međunarodni jezik u Evropi koji su govorili i pisali visoko obrazovani ljudi, renesansni pisci su sve više pisali na svojim maternjim jezicima.
Firentinac Dante Alighieri je bio prvi pisac koji je pisao na maternjem jeziku. Na ovu temu napisao je i knjigu "O skladnosti maternjeg jezika" (ital. De vulgari eloquentia) gdje je zastupao tezu da je italijanski jezik dobar za pisanje književnih djela. Dante je napisao prvo značajno zapadnoevropsko djelo na maternjem jeziku pod nazivom "Božanstvena komedija." Njegov vodič pri opisivanju devet krugova pakla je bio rimski poeta Vergilije.
Nakon Dantea, Petrarka je sljedeći važan istraživač pisanja na maternjem jeziku. Iako je dosta njegovih djela napisano na latinskom jeziku, on je napisao čuvenu seriju od 366 ljubavnih poema na italijanskom jeziku. Djelo je napisano u sonetnom obliku koji su imali po 14 redova. Soneti su bili podijeljeni u dva glavna dijela, gdje je prvi dio imao osam redova, a drugi dio šest redova. Drugi sonetni oblik razvijen u Engleskoj bio je poznat kao "šekspirijanski" i imao je tri dijela sa četiri reda u svakom, za kojim je slijedio zaključak u dva reda. Privlačnost "petrarkijanskih" soneta učinila ih je omiljenim kod mnoštva čitalačke publike, a književni oblik je postao toliko popularan za vrijeme Renesanse tako da su svi renesansni pisci bili pod izazovom da napišu barem jedan sonetni ciklus. Sonetni oblik je nadživio Renesansu ostajući popularan oblik stiha više od 500 godina.
Treći veliki pisac na maternjem jeziku je bio firentinac Giovanni Bocaccio. Njegovo najznačajnije djelo Dekameron je napisano od 1348. do 1353. godine i predstavlja jedno od velikih djela zapadne književnosti. Ostalo je popularno sve do danas, a mnogi pisci su koristili ovo djelo i pojedinačne priče iz njega kao uzor za njihove poeme, novele, kratke priče, pozorišna djela, pa čak i filmove. Jedan od onih pisaca koji su bili pod utjecajem Bocaccioa je bio engleski poeta Geoffrey Chaucer najpoznatiji po svom djelu "Kenterberijske priče." Djelo je imalo sličnu strukturu kao i "Decameron" od Bocaccioa, ali je engleski pisac koristio stih u svojim pričama, dok je italijanski pisac koristio prozu. Geoffrey Chaucer je bio visoko cijenjen od strane kasnijih engleskih renesansnih pisaca.
U Francuskoj veliki pionir pisanja književnih djela na maternjem jeziku je bio humanista François Rabelais. Njegovim pisanjem serije knjiga o divu Gargantui i njegovom sinu Pantagruelu započeo je novi književni oblik - francuska novela. Iako su u njegovim knjigama ismijavani svi vidovi francuskog i evropskog društva, njihovi glavni ciljevi su bili katolička crkva i srednjevijekovni načini razmišljanja. Ovom pristupu u književnosti mnoge škole iz Sjeverne Evrope se još uvijek pridržavaju.
Ovoj grupi renesansnih pisaca mogu se pridružiti Miguel de Cervantes i Lope de Vega iz Španije. Cervantes je značajan po romanu "Don Quijote." u kojem stari španski aristokrata Don Quijote u pratnji svog sluge Sancha Panze doživljavaju mnoge avanture i nailaze na mnoge likove. Preko ovih likova u romanu pisac ukazuje na slabosti španskog i renesansnog društva. Lope de Vega je pisao poeme, novele i pozorišne komade. Njegova poezija obuhvata niz od "petrarkijanskih" ljubavnih soneta pa sve do historijskih epova. Međutim, ostao je upamćen po pozorišnim komadima. U isto vrijeme kad i Miguel de Cervantes i Lope de Vega, pozorišni pisci u Engleskoj stvaraju značajne renesansne drame. Pozorište je bilo veoma popularno kod svih staleža u drugoj polovini 16. vijeka za vrijeme vladavine kraljice Elizabete I. Ova elizabetanska publika koja je cijenila pozorišnu umjetnost bila je zabavljana djelima napisanim od strane mnogobrojnih pozorišnih pisaca od kojih su najveći bili Christopher Marlowe i William Shakespeare. [5]
Muzika
urediKao i u vizuelnim umjetnostima i u muzici je došlo do nalaženja novih stvaralačkih pristupa u pravljenju muzike. Novi komplikovaniji muzički oblici se pojavljuju u Francuskoj, Holandiji, Belgiji i Sjevernoj Njemačkoj na samom početku Renesanse. Ova muzička djela su imala dvije ili više melodija sviranih istovremeno i isprepletenih u harmonijsku cjelinu. Ovo melodijsko ispreplitanje je poznato pod nazivom polifonija. Da bi se izvodila ova muzika izumljeni su novi muzički instrumenti poput violine i čembala. Slično kao i u vizuelnim umjetnostima muzičari su pronašli dobrotvore među bogatom i moćnom vlastelom, a sama muzika je postala manje religioznom. Sakralna djela su bila još uvijek veoma važna, a mnogo od te muzike je bilo svirano za vrijeme crkvenih službi kao himne i mise. Međutim, mnoga sakralna djela su imala sekularne elemente u sebi ili su bila zasnovana na narodnim melodijama.
Jedan od najslavnijih renesansnih kompozitora je bio Italijan Giovanni Pierluigi da Palestrina koji je napisao preko 500 muzičkih djela, od kojih je većina bila crkvena muzika. Bio je omiljen kompozitor čije muzičke modele su oponašali mnogi budući studenti muzike. Njegova mnogobrojna muzička djela pokazuju veliku raznovrsnost upotrebe muzičkih tehnika postajući sve komplikovanija što će kasnije dovesti do nastanka barokne muzike koja će preovladavati tokom 17. vijeka. Savremenik Palestrine bio je Vincenzo Galilei otac veoma utjecajnog naučnika Galilea Galileia. Iako je bio kompozitor pjesama i ostale muzike, Galilei je bio najbolje poznat po svom pisanju o muzičkoj teoriji. U svom muzičkom istraživanju zalagao se protiv višeglasnog pjevanja pravdajući to nerazumijevanjem teksta tokom ove ustaljene renesansne prakse pjevanja. Zastupao je solo pjevanje što će postati sve ćešća praksa do kraja Renesanse što će u narednom vijeku dovesti do razvoja opere koja je naglašavala solo pjevanje.[5]
Religija
uredi_workshop_-_Martin_Luther_(Uffizi).jpg)
Tokom Renesanse vjerske vođe su imale veliki uticaj na vlasti i u drugim vidovima javnog i privatnog života. Mnoge pape i druge važne crkvene vođe dolazile su iz uglednih vladajućih porodica u italijanskim gradovima-državama i iz drugih evropskih zemalja. To je bilo vrijeme velikog prosperiteta Katoličke crkve, a mnoge njene vjerske vođe počele su da se bogate i žive raskošno. Crkva je prikupljala porez, tzv. "desetinu", otežavajući finansijski teret građana koji su već plaćali nekoliko drugih oblika poreza. Imovina Crkve ili plemstva uglavnom nisu bila predmet oporezivanja, povećavajući teret na siromašnije ljude.[17] Rimske pape su u to vrijeme često djelovali više kao sekularni vladari nego kao duhovne vođe. Najneslavniji primjer je Papa Aleksandar VI (poznatiji kao Rodrigo de Borgia) koji je vladao od 1492. - 1503. godine. Bio je okrivljen za zloupotrebu položaja, korupciju i za pomaganje političkih ambicija njegovog vanbračnog sina Cesarea Borgiju koristeći crkveni novac u tu svrhu.
Kritike na račun Katoličke crkve bile su predvođene od strane tzv. "sjevernih" humanista: Desideriusa Erasmusa, Holanđanina Guillomea Budea i Engleza Thomasa Morea. Oni su se zalagali za povratak jednostavnosti rane Crkve i povratku ka učenjima rane hrišćanske Crkve. Dok su se oni zalagali za promjenu Crkve iznutra, drugi su se zalagali za radikalnija rješenja. Njemački humanista i profesor teologije Martin Luther je direktno izazvao autoritet Katoličke crkve sa svojih "Devedeset i pet teza" U njima je detaljno opisao zloupotrebe, korupciju i slabljenje vjere. Četiri godine poslije njegovog sukoba sa Katoličkom crkvom bio je izbačen iz redova ove vjerske organizacije tj. ekskomuniciran. Međutim, do tada je njegovo djelovanje dovelo do Reformacije koja će dovesti do uspona Protestantizma. Istovremeno će Francuski humanista Jean Calvin i Engleski kralj Henry VIII raskinuti sa Katoličkom crkvom. Posljednji vijek trajanja Renesanse biće u znaku sve žešćeg vjerskog progona i Stogodišnjeg rata između Katolika i Protestanata zbog njihovih različitih vjerskih pogleda.[5]
Privreda za vrijeme Renesanse
urediRenesansa je bilo doba procvata trgovine i Evropa u cjelini je bila bogata. Bogatstvo je doticalo iz svih vrsta biznisa ostvareno putem trgovine, proizvodnje i bankarstva. Veličina nekih renesansnih biznisa, od kojih su veliki broj bile međunarodne korporacije, a količina novca dovela je do razvoja novčarskih praksi koje su još uvijek u upotrebi do danas. Evropsko društvo u to vrijeme je bilo podijeljeno na: plemstvo, poslovnu klasu i kmetove. U Zapadnoj Evropi kmetstvo je bilo na zalasku do početka Renesanse, a do njenog kraja potpuno je i nestalo. U Istočnoj Evropi i Rusiji se zadržalo u narednih nekoliko vijekova. Najveći dio bogatstva renesansne Evrope bio je u rukama poslovne klase koja je otvoreno uživala u luksuznim stvarima koje je mogla da priušti da kupi. Ovo je bilo u velikoj suprotnosti sa tradicionalnim hrišćanskim učenjima gdje je vrlinom smatrano samoodricanje i siromaštvo. Ovaj renesansni materijalizam je imao veliku podršku od strane brojnih humanista, dok su malobrojni kritikovali ovu društvenu pojavu.
Jedna od glavnih poslovnih aktivnosti koja je donosila zaradu je bila trgovina. Među proizvodima kojima se najviše trgovalo bile su sirovine za izradu: odjeće, brodova, vina, pive, sapuna, baruta i staklarije. Unatoč rastućoj industriji, Renesansa nije bilo vrijeme industrijske revolucije. Većina evropskih proizvoda je još uvijek bila ručne izrade napravljena od strane pojedinačnih radnika ili malih grupa radnika. Nekoliko industrijskih grana tokom Renesanse je proizvodilo veliki broj proizvoda, ali ova masovna proizvodnja je još uvijek bila ručne izrade.
Uspješni trgovci su postajali sve moćniji kako su se njihovi biznisi širili, trgujući prvo po evropskim područjima da bi zatim proširili svoje aktivnosti na Bliski istok, Aziju i konačno novootkrivenu Ameriku. Međutim, malo trgovaca je bilo politički moćno poput onih u gradu-državi na sjeveru Italije - Veneciji. Grad koji je bio na strateškom mjestu na obali Jadranskog mora izgradio je ogromnu trgovačku imperiju na Mediteranu trgujući robom koja je dolazila sa Bliskog istoka pa čak i iz Kine. Trgovina je promijenila i podržala njenu političku organizaciju koja će biti poznata pod imenom Mletačka republika.
Trgovina u Sjevernoj Evropi je također bila u procvatu tokom Renesanse. Za razliku od juga gdje su luksuzni proizvodi poput začina i svile donosili najveću zaradu, na sjeveru je to bila hrana, a posebno brašno i riba. Najveći dio trgovinske aktivnosti je bio usredsređen na Baltičkom moru preko kojeg je brašno sa bogatih poljoprivrednih područja sjeveroistočne Evrope prevoženo za Englesku i ostatak Zapadne Evrope. Baltičko more je bilo bogato ribom, a sušena haringa je bila posebno na cijeni jer se nije lahko kvarila pa se mogla prevoziti na velike daljine i bila je jeftina. Da bi zaštitili i kontrolisali ovu unosnu trgovinu od pirata gradovi sjeverne Njemačke su u 13. vijeku organizovali trgovinski savez pod nazivom Hanza. Na svom vrhuncu ovaj savez je brojao blizu 100 gradova predvođenih Hamburgom, Lübeckom i Danzigom (današnji Gdanjsk). Dok je Venecija držala trgovinski monopol na Mediteranu, dotle je Hanza radila to isto na Baltičkom moru.[5]
Promjene u privredi i uspon bankarstva za vrijeme Renesanse
uredi
Za vrijeme Renesanse došlo je do specijalizacije radne snage zavisno od privredne grane u kojoj je sve više radnika obavljalo samo jednu vrstu posla. U ovom periodu je također došlo do nastanka korporacija koje je veoma prisutno i danas. Jedna od prvih korporacija je bila "English Muscovy Company" osnovana 1533. godine za trgovinu sa Rusijom. Kao i moderne korporacije i renesansne korporacije su prodavale dionice da bi sakupile novac za svoje djelatnosti. Vjerovatno najvažniji novčarski instrument za vrijeme Renesanse je bilo "dvostruko knjigovodstvo." Bilo je prvo korišteno u Genovi u 14. vijeku, da bi se proširilo cijelom Italijom, a zatim po Sjevernoj Evropi. Do danas ova novčarska praksa ostala je osnovno sredstvo svakod uspješnog biznisa. Za vrijeme Renesanse nastala je i moderna banka. Banke su u to vrijeme bile centri za razmjenu novčanih kovanica i bile su potrebne zbog velikih trgovačkih centara poput Venecije i Hanza udruženja koja su donosila strane valute. Ovi centri za razmjenu novčanih kovanica su postali istinsko bankarstvo koje prepoznajemo danas nakon što su počeli primati novac na čuvanje i davati pozajmice radi ostvarenja zarade putem uzimanja kamate.
Tokom rane Renesanse najvažniji bankari su bili tzv. "Lombardski bankari" iz sjeverne Italije sa sjedištem u Firenci. Imali su 80 velikh bankarskih institucija, dok je sama "Medici firma" imala 16 banaka tokom 15. vijeka. Na svom vrhuncu Firenca je bila bogatija od najvećih kraljevstava renesansne Evrope. Njen zlatni florin je postao međunarodna novčana kovanica koja je vrijedila u cijeloj Evropi i na Bliskom istoku. Zlatni florin je finansirao ne samo renesansne biznise, nego i aktivnosti Katoličke crkve kao i ratove između raznih evropskih zemalja.
U 15. vijeku je nastala i prva neitalijanska "Španska banka" u Barceloni 1401. godine. Najuspješnije neitalijansko bankarsko udruženje su bili "Fuggeri" sa sjedištem u Augsburgu u južnoj Bavariji. Bogatstvo ove bankarske porodice je naglo poraslo tokom kasnog 15. i ranog 16. vijeka pod vođstvom Jakoba Fuggera poznatog pod nadimkom "bogati." Bio je jedan od najbogatijih ljudi za vrijeme Renesanse, a bio je i filantrop koji je dijelio svoje ogromno bogatstvo sa siromašnima. Najveći dio njihovog bogatstva dolazilo je iz njihovih poslovnih odnosa sa vladarskom dinastijom Habsburga. Međutim, njihovo bogatstvo nije dolazilo samo iz bankarstva nego i iz rudarstva, trgovine i proizvodnje. Aktivnosti ovih bankarskih udruženja su pomogla prelazak evropskih feudalnih kraljevstava u moderne narode.[5]
Otkriće "novih kontinenata" i njihov utjecaj na evropsku Renesansu
urediU 15. vijeku takmičenje između renesansnih država proširilo se van Evrope otvaranjem morskih puteva ka Aziji i Americi. Tokom ovog vremenskog perioda poznatog kao "Velika geografska otkrića" renesansni istraživači su postavili temelje evropskim imperijama koje će dominirati svijetom u narednih nekoliko vijekova.[5] Otkrićem i istraživanjem "novih kontinenata" zamijenjen je astronomski sistem Grčkog naučnika Ptolomeja sa sistemom Nikole Kopernika.[18]
Španski i portugalski, a kasnije i engleski i francuski istraživači su na novootkrivenim kontinentima pronašli velika nalazišta zlata, srebra i začina koje su u velikim količinama brodovima prevozili nazad u Evropu. Iako se vrijeme "Velikih geografskih otkrića" pokazalo katastrofalnim po domaće stanovništvo pri čemu su milioni Afrikanaca pretvoreni u roblje, ono je bilo izuzetno dobro za Evropu. Sva ova bogatstva koja su dolazila na evropski kontinent su imala veliki učinak na Renesansu gdje su bogato plemstvo, Crkva i vladari mogli platiti umjetnicima da stvaraju nova umjetnička djela. Najpoznatiji primjer je grad Sevilla u Španiji u kojoj je 20. januara 1503. godine otvoreno trgovačko predstavništvo i luka (španski, "Casa de Contratación") koje je imalo monopolsko pravo na trgovinu sa "Novim svijetom." Svo zlato i srebro koje je dolazilo sa novootkrivenih kontinenata je učinilo ovaj grad najvećim i najbogatijim u Španiji i jednim od najbogatijih u Evropi, a imalo je veliki pozitivan utjecaj na privredu tadašnje Španije.[19]
Poznate ličnosti iz vremena renesanse:
Engleska
uredi- William Shakespeare
- Christopher Marlowe
- Edmund Spenser
- Sir Thomas More
- Francis Bacon
- Sir Philip Sidney
- John Milton
- Inigo Jones
- Thomas Tallis
- John Taverner
- William Byrd
Francuska
uredi- François Rabelais
- Pierre de Ronsard
- Joachim du Bellay
- Michel de Montaigne
- Jean Clouet
- Jean Mouton
- Josquin des Prez
Njemačka
uredi- Jan van Eyck
- Hieronymus Bosch
- Johannes Ockeghem
- Jacob Obrecht
Italija
urediU astronomiji, renesansa nauke se završava sa radovima Johannesa Keplera (1571–1630) i Galileo Galilei-ja (1564–1642)
Također pogledajte
urediReference
uredi- ^ Carter, Tim; Butt, John (22. 12. 2005). The Cambridge History of Seventeenth-Century Music (jezik: engleski). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-79273-8.
- ^ Oxford Encyclopedia of World History, prvo izdanje iz 1988. godine od strane Oxford University Press Inc., New York. Str. 561, ISBN 0-19-860223-5
- ^ The Enlightenment, John M. Dunn, Prvo izdanje iz 1999. godine od strane Lucent Books Inc. in San Diego, California, Str. 13-14, ISBN 1-56006-242-8
- ^ "Masters of Art, The Art of the Renaissance", drugo izdanje 1999. godine, štampano od strane "Peter Bedrick Books" in Chicago USA, ISBN 0-87226-526-9, str. 6
- ^ a b c d e f g h i j k "The Renaissance" James A. Corick, izdato od strane "Lucent Books Inc." San Diego USA, ISBN 1-56006-311-4, str. 10-24
- ^ "Historija Maura u Španiji". gutenberg.org. Pristupljeno 24. 3. 2015.
- ^ "Renesansa". open.ac.uk. Pristupljeno 18. 3. 2015.
- ^ "Renesansa 2". open.ac.uk. Pristupljeno 21. 3. 2015.
- ^ Gianozzo Manetti, iz djela "Dignity and Excellence of Man", citirano od strane Clare, J. u "Italijanskoj Renesansi".
- ^ (2001). "Historija Eevropskog društva. Osnove zapadne civilizacije" (2. tom), Hause S., Maltby W., str. 245–246, izdavač "Thomson Learning, Inc." Belmont, CA
- ^ Capra Fritjof, "The Science of Leonardo; Inside the Mind of the Great Genius of the Renaissance", izdavač Doubleday iz New Yorka, izdanje iz 2007. godine
- ^ Allen Debus, "Man and Nature in the Renaissance", izdavač Cambridge: Cambridge University Press, 1978. godine.
- ^ Butterfield, Herbert, "The Origins of Modern Science from 1300–1800, strana vii
- ^ Shapin, Steven. "The Scientific Revolution", izdavač: University of Chicago Press, 1996. godine, strana 1.
- ^ Brotton, J., "Science and Philosophy", The Renaissance: A Very Short Introduction, izdavač Oxford University Press, 2006. godine, ISBN 0-19-280163-5.
- ^ "Scientific Revolution" iz članka Encarta sa en wiki.
- ^ "Religija u vrijeme Renesanse". st.cr.k12.ia.us. Arhivirano s originala, 14. 4. 2015. Pristupljeno 15. 4. 2015.
- ^ "Svjetska historija". history-world.org. Arhivirano s originala, 7. 5. 2015. Pristupljeno 29. 4. 2015.
- ^ "Historija danas". historytoday.com. Pristupljeno 30. 4. 2015.
