Perspektiva (vizualno)

Perspektiva u optici označava pojavu prividnog smanjenja likova i predmeta razmjerno njihovoj udaljenosti od gledalaca.

Linearna perspektiva u crtežu Henricusa Hondiusa (1597.-1651.)

Pojam perspektiva se koristi u nebrojene svrhe, te u mnogim umjetničkim i naučnim granama. Najčešće se koristi u Likovnoj umjetnosti , Filmskoj industriji, književnosti, Filozofiji, Retorici i dr.

Vrste perspektiva

U likovnoj umjetnosti perspektiva označava način prikazivanja volumena i prostora na plohi slike, stvaranje utiska o dubini prostora. Postoji više načina prikazivanja perspektive kroz historiju:

Okomita perspektiva

Okomita perspektiva na romaničkoj iluminaciji iz 10. vijeka

Okomita (ikonografska) perspektiva je način prikazivanja prostora po kojemu se 3D prostor prikazuje na 2D plohi tako da se ono što je u stvarnosti drugo (iza prvog), slaže po visini, drugo iznad prvog, okomito, odnosno vertikalno. Umjesto nizanja planova preklapanjem u dubinu (kako i stoje u stvarnosti), prostorni planovi se redaju okomito jedan iznad drugoga, tako da se nigdje ne preklapaju. Okomita perspektiva se pojavljuje u starom Drevni Egipatskom slikarstvu, na asirskim reljefima ili arhajskim grčkim vazama, u evropskom romaničkom slikarstvu, i jedna je od karakteristika dječijeg crteža. Svi oblici prikazani ovom perspektivom poštuju zakon plohe, tj. najširom stranom su prikazani na plohi, jer tako najbolje opisuju svoj oblik. U prikazu okomitom perspektivom, uvijek je onaj lik koji je iznad drugog zapravo dalji. Tako se egipatski reljefi trebaju čitati od dole prema gore i to sa desna na lijevo, pa s lijeva na desno, pa opet naopako … tj. cik-cak, upravo suprotno od načina na koji čitamo strip. U romaničkom slikarstvu 11. i 12. vijeka, iza plošno oslikanih likova i prizora, pozadina je obično podijeljena na više vodoravnih pojasa koji su različite boje i predstavljaju pejzaž.

Obrnuta perspektiva

Obrnuta perspektiva je način prikazivanja volumena u kojemu se predmeti i likovi na slici ne smanjuju razmjerno s udaljenošću, niti se usporedne crte približavaju – nego se, obratno, usporedne crte razmiču, a veličina predmeta, umjesto da se smanjuje, povećava se prema dubini prostora. Ova perspektiva je karakteristična gotičkom slikarstvu 13. i 14. vijeka.

Linearna perspektiva

Drvorez Albrechta Dürera koja pokazuje kako pravilno crtati predmete u linearnoj perspektivi

Linearna (geometrijska ili pravilna) perspektiva se temelji na prirodnom zakonu da se udaljavanjem od promatrača likovi smanjuju razmjerno udaljenosti pravocrtno, linearno – i svi nestaju u jednoj te istoj točki – nedogledu (vanishing point, punto di fuga). To su otkrili renesansni umjetnici oko 1420. god. I postala je osobinom renesansne umjetnosti 15. i 16. vijeka. Ova perspektiva se naziva i matematička i iluzionistička jer stvara autentičan utisak 3D prostora (primjeri: Masaccio "Sveto trojstvo", Piero della Francesca "Bičevanje Krista" itd.).

Ova perspektiva se koristila i u kiparstvu (reljef) i arhitekturi (lažne niše).

Atmosferska perspektiva

Detalj slike "Atenska škola" od Rafaela gdje su lukovi u linearnoj, ali i atmosferskoj perspektivi

Atmosferska (vazdušna) perspektiva je, poput geometrijske, prirodna pojava koja predstavlja promjenu tonova i boja zbog udaljavanja oblika od gledišta gledalaca. Dakle, što su predmeti dalji oni su bljeđi, mekši i gube se sa daljinom u plavetnilo; a što su bliži to su oštriji, jačih lokalnih boja. Atmosferska perspektiva jedna je od temeljnih oznaka baroknog slikarstva 17. i 18. vijeka, ali otkrili su je već slikari visoke renesanse – Leonardo da Vinci i Rafael.

Koloristička perspektiva

Koloristička perspektiva se temelji na činjenici da nam se neke boje, u sudjelovanju sa drugim bojama, čine prostorno "bližima", a druge "udaljenijima". To se temelji na iskustvu sa atmosferskom perspektivom gdje je plava boja u daljini jer plava ima vrlo nisku frekvenciju i plavi zraci putuju najdalje, a tople boje gube svoj intenzitet kako se udaljavaju. Umjetnici 20. vijeka, prvenstveno fovisti, uzeli su to kao zakon prostornosti i prikazivali bliže oblike toplim bojama, a dalje hladnijim bojama.

Poliperspektiva

U modernoj i savremenoj umjetnosti česta je primjena različitih perspektiva – tj. poliperspektiva (Pablo Picasso, Henri Matisse itd.).

Vanjski linkovi

• Harold Olejarz's Drawing in One-Point Perspective Arhivirano 24. 10. 2011. na Wayback Machine Crtanje perspektive s jednom tačkom nedogleda.