Historija Osmanskog Carstva

Osmansko Carstvo je osnovao sultan Osman I 1299. Kada je sultan Mehmed II osvojio Konstantinopolj (današnji Istanbul) 1453, Osmansko Carstvo je preraslo u moćnu imperiju. Carstvo je dostiglo svoj vrhunac tokom vladavine Sulejmana Veličanstvenog u 16. stoljeću, prostirući se od Perzijskog zaliva na istoku do Mađarske na zapadu, i od Egipta na jugu do Kavkaza na sjeveru. Nakon poraza u bici kod Beča 1683, Carstvo je započelo sporo opadanje moći, što je kulminiralo porazom Osmanskog Carstva u Prvom svjetskom ratu. Carstvo se raspalo nakon završetka Prvog svjetskog rata 1918.

Uspon Osmanskog Carstva (1298. - 1453.)

Glavni članci: Uspon Osmanskog Carstva, Osmansko Carstvo i pleme Kaji

Osmansko Carstvo na vrhuncu svoje moći, 1683. godine

Osmansko Carstvo se prostiralo na teritoriji koja obuhvata 38 današnjih država: Alžir, Tunis, Libija, Egipat, Sudan, Jordan, Saudijska Arabija, Jemen, Ujedinjeni Arapski Emirati, Kuvajt, Bahrein, Katar, Oman, Palestina, Liban, Sirija, Irak, Kipar, Azerbejdžan, Armenija, Gruzija, Ukrajina, Moldavija, Rumunija, Bugarska, Grčka, Makedonija, Albanija, Crna Gora, Srbija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Mađarska, Izrael i Turska. Osmanlijske vojne snage su privremeno okupirale teritorije današnjih država Irana, Rusije, Italije, Austrije, Češke, Slovačke, Poljske, Džibutija, Somalije i Malte.

Nestankom Seldžučkog Rumskog sultanata, Anadolija je bila podijeljena na nekoliko nezavisnih država, tzv. Gazi emirata. Do 1300. oslabljeno Bizantijsko Carstvo je izgubilo većinu svojih pokrajina u Anadoliji od strane deset Gazi emirata. Jednim od Gazi emirata je vladao Osman I (1258. - 1326.), osnivač Osmanskog Carstva. Osnivanje Osmanskog Carstva je izraženo kroz srednjevjekovnu priču poznatu kao "Osmanov san" u kojem je mladi Osman usnio da će stvoriti carstvo koje je prikazano kao drvo čiji su se korijeni proširili preko tri kontinenta i čije su grane pokrivale nebo. Prema njegovom snu, iz korijena su išle četiri rijeke (Tigris, Eufrat, Nil i Dunav). Osim toga, stabla u hladu su bila osunčana sa četiri planine (Kavkaz, Taurus, Atlas i Balkan).

U stoljeću nakon smrti Osmana I, Osmansko Carstvo se počelo širiti preko istočnog Mediterana i Balkana. Osmanov sin Orhan je osvojio grad Bursu 1324. stvorivši novu prestolnicu Osmanskog Carstva. Pad Burse je označio kraj Bizantijske vladavine nad sjeverozapadnom Anadolijom. Osmanlijska pobjeda na Kosovu 1389. je označila kraj Srpskog carstva, čime se otvorio put osmanlijskoj ekspanziji prema Evropi. Bitka kod Nikopolja 1396. se smatra posljednjim velikim križarskim pohodom koji nije uspio zaustaviti napredovanje Osmanskog Carstva. Nakon proširenja Osmanskog Carstva na Balkanu, osvajanje Carigrada je postalo ključni cilj. Carstvo je kontrolisalo sve bivše bizantijske zemlje koje okružuju grad, ali je Bizantijsko carstvo osjetilo privremeno olakšanje kada je Timurlenk napao Anadoliju u bici kod Ankare 1402. Tokom ove bitke, sultan Bajazid I je bio zarobljen što je Osmansko Carstvo dovelo do nemira. Carstvo je ušlo u građanski rat (1402. - 1413.) u kojem su se Bajazidovi sinovi borili za nasljedstvo. Ovaj rat je završen pobjedom Mehmeda I koji je postao novi sultan obnavljajući snagu Osmanskog Carstva.

Tokom građanskog rata, dio osmanlijskih teritorija na Balkanu (Solun, Makedonija i Kosovo) su bili privremeno oduzeti, ali ih je ponovo zauzeo sultan Murat II između 1430. i 1440. Dana 10. novembra 1444, sultan Murat II je porazio ugarsku, poljsku i vlašku vojsku koju su predvodili Vladislav III i Janko Hunjadi u bici kod Varne. Četiri godine kasnije, Janko Hunjadi je predvodio nove snage ugarske i vlaške vojske, ali je ponovo poražen od Murata II tokom Druge bitke na Kosovu 1448. Sin Murata II, Mehmed Osvajač, je reorganizovao državu i vojsku demonstrirajući svoju snagu osvajanjem Konstantinopolja 29. maja 1453. u 21. godini.

Procvat Osmanskog Carstva

Glavni članak: Procvat Osmanskog Carstva

Ovaj period Osmanske historije može se podijeliti na dva različita perioda: period teritorijalnog, ekonomskog i kulturnog procvata prije 1566 i period relativne vojne i političke stagnacije.

Širenje i vrhunac (1453. - 1566.)

Osvajanjem Konstantinopolja 1453, sultan Mehmed II je uzdigao Osmansko Carstvo na rang najmoćnijeg carstva u jugoistočnoj Evropi i istočnom Mediteranu. Nakon osvajanja Konstantinopolja, Mehmed II se sastao sa poglavarom Pravoslavne crkve patrijarhom Genadijem II s kojim je potpisao sporazum u kojem je Pravoslavna crkva, u zamjenu da zadrži svoju autonomiju i zemljište, prihvatila Osmanlijsku vlast. Usljed loših odnosa između Bizantijskog carstva i Zapadne Evrope, Lukas Notaras je napisao čuvenu opasku: "Bolje sultanov turban nego kardinalov šešir".

Nakon proglašenja Konstantinopolja (današnji Istanbul) novom prijestolnicom Osmanskog Carstva 1453, Mehmed II je preuzeo titulu Rimskog cara (latinski: Caesar Romanus). Kako bi objedinio ovu titulu, pokrenuo je kampanju osvajanja Rima, glavnog grada nekadašnjeg Rimskog Carstva. Kako bi ispunio ovaj cilj, osvojio je Kraljevinu Bosnu i Mletačku Albaniju, a zatim je izvršio osmansku invaziju na Otranto i Apuliju 28. jula 1480. Nakon njegove smrti 3. maja 1481, odustalo se od daljnjeg širenja na Apeninskom poluostrvu i preostale osmanlijske snage su se povukle na Balkansko poluostrvo.

Tokom 15. i 16. stoljeća, Osmansko Carstvo je ušlo u dugo razdoblje osvajanja i širenja, proširujući svoje granice prema centralnoj Evropi i sjevernoj Africi. Osvajanja su vođena uz pomoć disciplinovane i inovativne osmanlijske vojske kojoj je pomagala jaka osmanlijska mornarica. Mornarica je također i štitila ključne pomorske trgovačke puteve od konkurentnih italijanskih država u Crnom, Jadranskom, Egejskom i Sredozemnom moru, i Portugala u Crvenom moru i Indijskom okeanu. Zbog kontrole glavnih kopnenih trgovačkih puteva između Evrope i Azije, Osmansko Carstvo je ekonomski procvjetalo.

Osmansko Carstvo je dalje napredovalo tokom vladavine posvećenih i efikasnih sultana. Sultan Selim I (1512. - 1520.) je drastično proširio carstvo na istoku i jugu porazivši šaha Ismaila i Safavidsko carstvo u bici kod Čaldirana. Nakon toga je zauzeo Egipat stvorivši pomorsku prisutnost na Crvenom moru. Poslije ove osmanlijske ekspanzije, došlo je do suparništva između Osmanskog i Portugalskog Carstva kako bi postali dominantne sile u toj regiji. Selimov nasljednik, Sulejman Veličanstveni (1520. - 1566.) je dodatno proširio Osmansko Carstvo. Nakon zauzimanja Beograda 1521, Sulejman je osvojio južne i centralne dijelove Kraljevine Ugarske. Nakon pobjede u Mohačkoj bici 1526. uspostavljena je osmanlijska vladavina na području današnje Mađarske i drugih centralnoevropskih teritorija (vidi Osmanlijsko-ugarski ratovi).

On je 1529. opkolio Beč, ali ga nije uspio osvojiti. Slijedeće godine je ponovo napao Beč, ali ga nije uspio osvojiti tokom opsade Kisega 97 kilometara južno od grada. U drugoj verziji događaja, komandant Nikola Jurišić je ponudio uslove za nominalnu predaju. Međutim, Sulejman se povukao zbog dolaska perioda kiše i nije nastavio kako je ranije planirao. Nakon osmanlijskih uspjeha 1543, Habsburški vladar Ferdinand I je službeno priznao osmanlijsku dominaciju u Mađarskoj 1547. Tokom vladavine Sulejmana I, Transilvanija, Vlaška i Moldavija su postale dio Osmanskog Carstva. Na istoku su osmanlije zauzele Bagdad od Safavidskog carstva 1535, stičući kontrolu nad Mezopotamijom i pomorski pristup Perzijskom zalivu. Do kraja Sulejmanove vladavine, broj stanovnika u carstvu je iznosio 15.000.000 ljudi.

Osmansko Carstvo je tokom vladavine Selima I i Sulejmana I postalo dominantna pomorska sila koja je kontrolisala veći dio Mediterana. Podvizi osmanlijskog admirala Hajrudina Barbarose, koji je komandovao mornaricom tokom vladavine Sulejmana I, su doveli do mnogih vojnih pobjeda nad hrišćanskom mornaricom. Važne pomorske pobjede Osmanskog Carstva u ovom periodu su bile bitka kod Preveza (1538.), bitka kod Pontskih ostrva (1552.), bitka kod Djerba (1560.), osvajanje Alžira (1529.) i Tunisa (1534.), opsada Rodosa (1522.), Tripolija (1551.) i Nice (1543.), invazija na Korziku (1553.), Balearska ostrva (1558.), zauzimanje Adena (1548.), Maskata (1552.) i Aceha (1567.).

Sulejmanova politika proširenja širom Mediterana je zaustavljena na Malti 1565. Tokom duge ljetne opsade koja će kasnije biti poznata kao opsada Malte, osmanlijske snage od 50.000 ljudi su se borile protiv vitezova Hospitalaca i Malteškog garnizona od 6.000 ljudi. Tvrdoglavi otpor maltežana je doveo do kraja opsade u septembru. Neuspješna opsada Malte (Osmanlije su uspjeli za zauzmu ostrvo Gozo i luku svetog Elma) je bila drugi i posljednji poraz koji je doživio Sulejman I (umro je godinu dana kasnije). Bitka kod Lepanta 1571. (započeta nakon osmanlijskog zauzimanja Kipra 1570.) je završila osmanlijsku pomorsku prevlast u Sredozemnom moru, uprkos činjenici da je velika osmanlijska flota izgrađena u veoma kratkom vremenu.

Opsada Nice (1543.) i invazija na Korziku (1553.) se desila zajedničkim poduhvatom snaga francuskog kralja Franje I i osmanlijskog sultana Sulejmana I, koji su bili pod komandom osmanlijskih admirala Hajrudina Barbarose i Turgut reisa. Mjesec dana prije početka opsade Nice, Francuska je podržala Osmanlije sa artiljerijskom jedinicom tokom osmanlijske opsade Esztergoma 1543. U tom periodu su Francuska i Osmansko Carstvo, pritisnuti željom Habsburške monarhije da se proširi u južnoj i centralnoj Evropi, postali saveznici. Ovaj vojni savez je kasnije proširen sa Kraljevinom Engleskom i Republikom Holandijom protiv Habsburške Španije, Italije i Habsburške Austrije. Tada je sultan odobrio Francuskoj pravo trgovine unutar carstva bez nameta oporezivanja. Od tada je Osmansko Carstvo bilo važan dio evropske političke sfere.

Kako bi napredovali u 16. stoljeću, osmanlijska pomorska superiornost je zaustavila rastuću moć Zapadne Evrope, posebno Portugala u Perzijskom zalivu, Indijskom okeanu i Molučkim ostrvima. Nakon blokiranja morskih puteva prema istoku i jugu, evropske sile su morale pronaći druge puteve za dopremu svile i začina u Evropu. Na kopnu, Osmansko Carstvo je bilo zaokupljeno ratovima protiv Austrije i Perzije. Istodobni rat na dvije suprotne strane carstva je uticao na resurse i logistiku održavanja linije snabdijevanja i komunikacije na ogromnoj udaljenosti. Na kraju se istodobni rat na istočnoj i zapadnoj strani carstva i prevlast na moru pokazao nemogućim.

Pobune i oživljavanje carstva (1566. - 1683.)

Tokom ovog perioda, efektivna vojna i birokratska struktura je bila prenapregnuta zbog loše vladavine slabih sultana. Ali i pored ovih teškoća, Osmansko Carstvo je ostalo velika ekspanzionistička sila do bitke kod Beča 1683, koja je označila kraj osmanlijske ekspanzije u Evropi. U to vrijeme, evropske države su pokrenule napore za suzbijanje osmanlijske kontrole nad tradicionalnim kopnenim trgovačkim putevima između istočne Azije i zapadne Evrope. Zapadnoevropske države su počele da izbjegavaju osmanlijske trgovačke puteve uspostavljajući sopstvene pomorske puteve prema Aziji zahvaljujući novim otkrićima na moru. Portugalski pronalazak rta dobre nade 1488. je pokrenuo niz osmanlijsko-portugalskih pomorskih ratova u Indijskom okeanu tokom 16. stoljeća. Ekonomski, ogroman priliv španskog srebra iz Novog svijeta je izazvao oštru devalvaciju osmanlijske valute i raširenu inflaciju. To je dovelo do ozbiljnih negativnih posljedica po sve slojeve osmanlijskog društva.

Ekspanzija Ruskog Carstva tokom vladavine Ivana IV (1533. - 1584.) na Volgu i Kaspijski region na račun Krimskog kanata je zaustavilo hodočašće i sjeverne trgovačke puteve. Kako bi se suprostavio ruskom proširenju, Mehmed paša Sokolović je osmislio veliki ambiciozni plan u izgradnji kanala Don-Volga (gradnja počela u junu 1569. ) zajedno sa napadom na Astrahan. Od tada je Osmansko Carstvo počelo da koristi Krimski Kanat kao odbrambeni bedem od Rusije. Krimski kan Devlet I Giraj je 1571, podržan od strane Osmanskog Carstva, spalio Moskvu. Slijedeće godine, invazija je ponovljena, ali su krimske snage zaustavljene u bici kod Molodija. Krimski kanat je, nakon niza napada na istočnu Evropu, postao značajna vojna snaga koja je predstavljala vojnu prijetnju Ruskom carstvu do kraja 17. stoljeća.

U južnoj Evropi, koalicija katoličkih sila, koje je predvodio kralj Španije Filip II, je formirala savez kako bi uništila osmanlijske pomorske snage na Mediteranu. Njihova pobjeda nad osmanlijskom flotom u bici kod Lepanta 1571. je bio zapanjujući udarac osmanlijskoj nepobjedivosti. Međutim, historičari danas ističu simbolički, a ne isključivo vojni značaj bitke, jer je šest mjeseci nakon poraza izgrađena nova osmanlijska flota od 250 jedrilica i osam modernih galija. U razgovoru sa mletačkim ministrom, osmanlijski veliki vezir je izjavio: "Pobjedom kod Kipra mi smo vam odrezali ruku, pobjedom kod Lepanta vi ste nam samo obrijali bradu". Osmanlijski pomorski oporavak je natjerao Veneciju da potpiše mirovni sporazum 1573, nakon čega su osmanlije bili u mogućnosti da prošire i konsolidiraju svoju poziciju u sjevernoj Africi. Međutim, bitka kod Lepanta je imala štetne posljedice za osmanlijsku mornaricu jer nisu mogli pronaći tako iskusne časnike i mornare.

Na bojnom polju, osmanlije su postepeno napredovale u vojnim tehnologijama u odnosu na evropske sile, jer je širenje carstva zaustavljeno rastućim vjerskim i intelektualnim konzervativizmom. Promjene u evropskim vojnim taktikama i naoružanju je izazvalo strah kod spahija da će izgubiti vojnu važnost. Tokom dugog rata protiv Austrije (1593. - 1606.) stvorena je potreba za većim brojem pješadije koja je opremljena vatrenim oružjem. To je rezultiralo popuštanjem politike regrutovanja i značajnim rastom janičarskih korpusa. Ovo rješenje je donijelo probleme oko nediscipline, nedostatak učinkovitosti i otvorene pobune unutar korpusa, s kojima se vlada borila ali ih nikada nije u potpunosti riješila. Razvojem piketa i puške došlo je do povećanja upotrebe vatrenog oružja od strane evropljana, što se pokazalo smrtonosnim protiv nagomilane pješadije koju su koristile osmanlije. Regrutovanje snajperista (sekbana) natjeralo je hajduke na Dželali pobunu (1595. - 1610.) koja je dovela do anarhije u Anadoliji krajem 16. i početkom 17. stoljeća. Kako je broj stanovnika u carstvu dostigao 30.000.000 ljudi, nedostatak zemljišta je predstavljao dodatni pritisak na vladu.

Međutim, 17. stoljeće nije bilo samo doba stagnacije i pada moći, već i ključni period u kome su se Osmansko Carstvo i njene institucije počele prilagođavati novim pritiscima i novoj realnosti. Ženski sultanat (1648. - 1656.) je bio period u kojem je politički uticaj carskog harema bio dominantan, jer su majke mladih sultana vršile vlast u ime svojih sinova. Ovaj period je značajan i po Koprulskoj eri (1656. - 1703.) u kojoj su kontrolu nad carstvom imali mnogi veliki veziri iz porodice Koprulu. Osamdesetogodišnji Mehmed-paša Koprulu je 15. septembra 1566. prihvatio sultanov pečat uz garancije sultanije Turhan Hatidže da mu se niko neće miješati i da ima potpunu slobodu. Žestokom konzervativnom disciplinom, on je uspješno povratio centralnu vlast i vojni zamah carstva. Njegov sin i nasljednik Fazil Ahmed Koprulu je ponovo uspostavio vlast u Transilvaniji, osvojio Kretu 1669. i proširio carstvo do današnje južne Ukrajine zauzimajući utvrđenja Hotin i Podoliju.

Ovaj period obnovljenog samopouzdanja je imao razoran kraj, kada je veliki vezir Kara Mustafa-paša u maju 1683. izvršio drugu osmanlijsku opsadu Beča tokom Velikog turskog rata (1683. - 1687.). Tokom konačnog napada, osmanlijske snage su zbrisane od strane habsburških, njemačkih i poljskih snaga koje je predvodio poljski kralj Ivan III. Nakon poraza od Svete lige kod Beča, Veliki turski rat je okončan potpisivanjem epohalnog sporazuma u Sremskim Karlovcima 26. januara 1699.  Po prvi put, Osmansko Carstvo je predalo kontrolu nad značajnim evropskim teritorijima, uključujući i cijelu Mađarsku. Tada je carstvo dostiglo kraj svoje sposobnosti sprovođenja efikasne, samopouzdane i ekspanzionističke politike i od tog trenutka je bilo prisiljeno da donosi suštinske odbrambene strategije. U ovom periodu su samo dva sultana imali snažnu vojnu i političku kontrolu nad carstvom; energični Murat IV (1612. - 1640.) koji je ponovo zauzeo Jerevan i Bagdad od Safavidskog carstva i Mustafa II (1695. - 1703.) koji je predvodio osmanlijski kontranapad protiv habsburgovaca kako bi poništio katastrofalan poraz kod Sente 1697.

Stagnacija i reforme (1683. - 1827.)

Glavni članak: Stagnacija i reforme Osmanskog Carstva

Tokom ovog perioda najveća prijetnja Osmanskom Carstvu je dopirala od tradicionalnog neprijatelja Habsburške Monarhije, kao i novog neprijatelja rastućeg Ruskog Carstva. Nakon mnogih ratova, osmanlije su Habsburškoj monarhiji ustupile mnoge teritorije na Balkanu. Osmanlijska područja u Africi, poput Egipta i Alžira, su se osamostalile, ali su kasnije došla pod uticaj Velike Britanije i Francuske. U 18. stoljeću je centralna vlast Osmanskog Carstva dala određen stepen autonomije lokalnim guvernerima i vođama.

Osmanskom Carstvu je rusko proširenje predstavljalo veliku i rastuću prijetnju. Zbog toga je švedski kralj Karlo XII postao saveznik Osmanskog Carstva poslije poraza od Rusije u bici kod Poltave 1709. On je nagovorio sultana Ahmeda III da objavi rat Rusiji, koji je završen osmanlijskom pobjedom kod rijeke Prut 1711. Nakon potpisivanja mirovnog sporazuma u Požarevcu 21. jula 1718. nastupio je period mira.

Tokom Tulipanske ere (1718. - 1730.), koja je nazvana zbog ljubavi sultana Ahmeda III prema cvijetu tulipanu i njegovoj upotrebi kao simbola njegove mirne vladavine, politika carstva u Evropi je doživjela pomak. Osmansko Carstvo je započelo gradnju utvrđenja u balkanskim gradovima koji su služili za odbranu od evropskog ekspanzionizma. Tokom ovog perioda cvjetali su kulturni radovi, likovna umjetnost i arhitektura koja je bila pod uticajem baroknog i rokoko stila. Klasičan primjer je fontana sultana Ahmeda III koja se nalazi ispred Topkapi palače. Čuveni francuski slikar Jean-Baptiste van Mour je posjetio Osmansko Carstvo tokom Tulipanske ere i izgradio neka od najpoznatijih umjetničkih djela koja prikazuju scene svakodnevnog života u Osmanskom Carstvu i carskom dvorcu.

Nakon smrti Petra Velikog 1725, njegova supruga Katarina je naslijedila prijestolje ruskog carstva i zajedno sa Austrijom objavila rat Osmanlijskom Carstvu 1735. Mirovnim sporazumom u Beogradu 18. septembra 1739, Osmansko Carstvo je izgubilo Malu Vlašku od Austrije i luku Azov od Rusije. Međutim, nakon sporazuma u Beogradu, Osmansko Carstvo je živjelo u miru jer su Austrija i Rusija bili prisiljeni na odbranu svojih granica zbog uspona Pruske tokom vladavine Fridrika Velikog.

Ovaj dugi period osmanlijskog mira je bio period neuspješnih reformi. U drugom dijelu ovog perioda je došlo do obrazovnih i tehnoloških reformi, uključujući i osnivanje visokoškolskih ustanova, kao što je Tehnički univerzitet u Istanbulu. Osmanlijska nauka i tehnologija je tokom srednjeg vijeka bila visoko cijenjena, zbog rezultata osmanlijskih naučnika u sintezi klasičnog učenja sa islamskom filozofijom i matematikom i poznavanja kineskih dostignuća u tehnologiji kao što su barut i magnetni kompas. Godine 1734. osnovana je artiljerijska škola u kojoj su francuski nastavnici širili zapadne metode artiljerijskog ratovanja, dok su se islamski naučnici uspješno usprotivili temeljima Teodiceje. U ovom periodu se pojavila Gutenbergova štamparska mašina i u početku su je koristili samo Sefardi koji su migrirali iz Španije 1493. Kasnije je Ibrahim Muteferika uvjerio velikog vezira Nevsehirli Damat Ibrahim-pašu i velikog muftiju na efikasnost štamparije i oni su mu dali dozvolu da objavljuje ne-vjerske knjige, uprkos protivljenju nekih kaligrafa i vjerskih vođa. Muteferika je odštampao prvu knjigu 1729, a do 1743. je izdao 17 knjiga i svaka je štampana između 500 i 1.000 primjeraka.

Nakon dugog perioda mira, Rusija je 1768. ponovo započela svoju ekspanzionističku politiku. Pod izgovorom traganja za poljskim revolucionarnim bjeguncima, ruske trupe su ušle u grad Baltu na granici Besarabije i izmasakrirali građane i spalili ga do temelja. To je izazvalo Prvi rusko-turski rat (1768. - 1774.). Kučukkainardžijskim mirom 1774. hrišćanskim građanima u Vlaškoj i Moldaviji data je potpuna vjerska sloboda.

Tokom vladavine Selima III (1789. - 1807.) započeta je vojna reforma i prvi veliki pokušaj modernizacije vojske. Ovi napori su, međutim, bili otežani zbog neslaganja janjičara koji su željeli sačuvati svoje privilegije. Zbog toga su izazvali janjičarsku pobunu koja je sultana Selima III koštala prijestolja i života. Ovu pobunu je njegov nasljednik Mahmud II riješio na efektan i krvav način u kojem je uništio janjičarske korpuse 1826.

Srpska revolucija (1804. - 1815.) je označila početak ere nacionalnog buđenja na Balkanu nazvanog Istočno pitanje. Suverenitet Srbije kao nasljedne monarhije je priznat 1830. Godine 1821. Grci su objavili rat sultanu. Pobuna koja je nastala u Moldaviji kao diverzija je izazvala glavnu revoluciju na Peloponezu, koji je zajedno sa sjevernim dijelom Korintskog zaliva, postigao nezavisnost 1829. Do sredine 19. stoljeća, Osmansko Carstvo je nazvano "bolesnik" Evrope. Nakon ovih uspjeha, tokom 1860.-ih i 1870.-ih nezavisnost su dobile i Vlaška, Moldavija i Crna Gora.

Opadanje moći i modernizacija (1828. - 1908.)

Glavni članak: Pad i modernizacija Osmanskog Carstva

Tokom ovog perioda, Osmansko Carstvo se suočilo sa brojnim izazovima u odbrani carstva od strane invazije i okupacije. Carstvo je prestalo da ulazi samo u konflikte uspostavljajući saveze sa mnogim evropskim državama kao što su Francuska, Holandija, Velika Britanija i Rusija. Na primjer, u Krimskom ratu 1853, Osmansko Carstvo je zajedno sa Velikom Britanijom, Francuskom i Kraljevinom Sardinijom vodilo rat protiv Rusije.

Modernizacija

Tokom perioda Tanzimata (1839. - 1876.), mnoge ustavne reforme su dovele do uspostavljanja moderne vojske, reforme bankarskog sistema, zamjene vjerskih prava sa sekularnim zakonom i izgradnje modernih fabrika. Hatišerifom iz 1856, sultan je obećao jednakost svim osmanlijskim građanima bez obzira na njihovu etničku i vjersku pripadnost. Generalno, reforme tokom perioda tanzimata su imale dalekosežne efekte. Uspostavljene su obrazovne škole u kojima su znanje stekli mnogi budući progresivni lideri i mislioci Republike Turske, Balkana, Bliskog istoka i sjeverne Afrike. Kako bi se izvršila modernizacija, Osmansko Carstvo je 1840. uvelo prvi osmanlijski papirni novac, prvu poštu, sistem finansiranja po francuskom modelu i građanski i krivični zakon.

Nakon toga, došlo je do uspostave medžlis-i Maarifi Umumiye (1841.), koji je bio prototip prvog osmanlijskog parlamenta (1876.); reorganizacije vojske i metode redovne regrutacije (1844.); usvajanja osmanlijske nacionalne himne i osmanlijske nacionalne zastave (1844.); prvog nacionalnog osmanlijskog popisa stanovništva (1844.); uspostavljanja institucije Vijeća javnih instrukcija (1845.) i ministarstva prosvjete (Mekatib-i Umumiye Nezareti; 1847.) koji je kasnije postao Maarif Nezareti (1857.); osnivanja prvog modernog univerziteta i akademije (1848.); osnivanja ministarstva zdravlja (Tıbbiye Nezareti, 1850.); osnivanja ministarstva za trgovinu (1850.); osnivanja Akademije nauka (Encümen-i Daniş, 1851.); osnivanja sudova u evropskom stilu (Medžlis-i Ahkam-ı Adliye, 1853.); osnivanja vrhovnog pravosudnog vijeća (Medžlis-i Ali-yi Tanzimat, 1853.); uspostavljanja modernog grada Istanbula (Şehremaneti, 1854.); uspostavljanja gradskog vijeća za prostorno uređenje (İntizam-ı Şehir Komisyonu, 1855.); ukidanja poreza za nemuslimane (1856.); osnivanja prve telegrafske mreže (1855.); osnivanja prve željeznice (1856.); osnivanja Osmanlijske Centralne banke (Bank-ı Osmanî-i Şahane, 1863.); osnivanja osmanlijske berze (Dersaadet Tahvilat Borsası, 1866.); osnivanja prve štamparije (Serbesti-i Kürşad Nizamnamesi, 1857.) i osnivanja škole ekonomskih i političkih nauka (Mekteb-i Mülkiye, 1859.).

Period Tanzimata je dostigao vrhunac uspostavom novog Ustava pod nazivom Kanun-u Esâsî (Osnovni zakon) 23. novembra 1876. Ovaj Ustav, napisan od strane pripadnika pokreta Mlade Osmanlije, je uspostavio slobodu vjeroispovijesti i ravnopravnost svih građana pred zakonom. Međutim, Prva Ustavna era carstva je bila kratkog vijeka. Grupa reformatora poznata kao Mlade Osmanlije je vjerovala da će ustavna monarhija dati sve odgovore na sve veće socijalne nemire u carstvu. Državnim udarom 1876, oni su prisilili sultana Abdulaziza (1861. - 1876.) da abdicira u korist sultana Murata V. Međutim, Murat V je zbog mentalne nesposobnosti svrgnut u roku od nekoliko mjeseci. Njegov nasljednik Abdul Hamid II (1876. - 1909.) je preuzeo vlast i proglasio ustavnu monarhiju 23. novembra 1876. Nakon samo dvije godine, sultan Abdulhamid II je ukinuo Kanun-u Esâsî.

Krimski rat

Glavni članak: Krimski rat

Krimski rat (1853. - 1856.) je bio dio dugotrajnog takmičenja između velikih evropskih sila za uticaj nad teritorijama opadajućeg Osmanskog Carstva. U ovom ratu Britanija i Francuska su uspješno branile Osmansko Carstvo od Rusije. Većina borbi su vođene na Krimu, dok su manje borbe vođene u Anadoliji, Kavkazu, Baltičkom moru, Tihom okeanu i Bijelom moru. To je bio jedan od prvih "modernih" ratova, jer su uvedene nove tehnologije kao što je prva taktička upotreba željeznice i telegrafa. Kasnijim sporazumom u Parizu 1856. osigurana je osmanlijska kontrola nad Balkanom i crnomorskim slivom. Međutim, to je trajalo do osmanlijskog poraza u Rusko-turskom ratu (1877. - 1878.).

Krimski rat je izazvao egzodus Krimskih Tatara. Od ukupno 300.000 stanovnika Krima, oko 200.000 Krimskih Tatara se u talasu iseljavanja preselilo u Anadoliju. Pred kraj Kavkaskog rata, 90% prognanih Čerkeza sa Kavkaza se nastanilo u Anadoliji. Osim njih, početkom 19. stoljeća je došlo do egzodusa velikog broja muslimanskog stanovništva sa Balkana, Kavkaza, Krima i Krete na teritoriju Anadolije. Nakon pada Osmanskog Carstva 1922, polovina gradskog stanovništva Turske je bila potomak muslimanskih izbjeglica. Krajem 19. stoljeća, Krimski Tatari su imali značajnu ulogu u modernizaciji turskog obrazovanja.

Etnički nacionalizam

Glavni članak: Uspon nacionalizma u Osmanlijskom Carstvu

Nacionalizam je tokom 19. stoljeća, pored mnogih država, pogodio i razne teritorije Osmanskog Carstva. Rastuća nacionalna svijest, zajedno sa sve većim osjećajem etničkog nacionalizma, je uspostavila nacionalističku misao kao jednu od najznačajnijih zapadnih ideja u Osmanlijskom Carstvu. Veliki broj revolucionarnih političkih stranaka i ustanaka su imali dalekosežne posljedice u određivanju osmanlijske politike tokom 19. i početkom 20. stoljeća. Mnoge Osmanlije su smatrale da je politika carstva kriva za ovo stanje, dok su neki smatrali da je izvor etničkih sukoba bio vanjski faktor.

Etnički nacionalizam je toliko ojačao da je paralelno sa Napoleonovom invazijom 1804, došlo do izbijanja Srpske revolucije na Balkanu. Nakon njenog završetka, Srbija je dobila status samoupravne monarhije pod Osmanlijskim sizerenstvom. Ohrabreni srpskim uspjehom, Grci su započeli rat za nezavisnost uspostavivši Prvu Helensku republiku 1821. Ovu novu državu je Porta priznala 1829.

Balkan

Glavni članak: Historija Balkana

Reforme Tanzimata nisu zaustavile rast nacionalizma u Dunavskim kneževinama i Kneževini Srbiji, koje su bile polunezavisne skoro šest decenija. To je dovelo do jednostranog proglašenja nezavisnosti Kneževine Srbije i Velike kneževine Vlaške i Moldavije 1875. Nakon Rusko-turskog rata (1877. - 1878.), ove dvije kneževine i Bugarska su dobile nezavisnost.

Berlinski kongres

Berlinski kongres (13. juni - 13. juli 1878.) je bio sastanak vodećih državnika velikih sila Evrope i Osmanskog Carstva. Nakon Rusko-turskog rata (1877. - 1878.) koji je završen odlučujućom pobjedom Rusije i njenih pravoslavnih saveznika na Balkanu, stvorila se potreba za stabilizacijom i reorganizacijom Balkana i uspostave teritorije novih država. Njemački kancelar Otto von Bismarck je preuzeo obavezu da prilagodi granice kako bi se smanjio rizik od velikog rata. Kao rezultat toga, osmanlijske teritorije na Balkanu su se drastično smanjile. Osnovana je nova nezavisna Kneževina Bugarska unutar Osmanskog Carstva, koja nije mogla zadržati sve svoje ranije teritorije; izgubila je Istočnu Rumeliju i Makedoniju. Rumunija je ostvarila potpunu nezavisnost, ali je morala da preda dio Besarabije Rusiji. Srbija i Crna Gora su konačno stekli potpunu nezavisnost, ali sa manjom teritorijom.

Austro-Ugarska je 1878. jednostrano okupirala osmanlijsku pokrajinu Bosnu i Hercegovinu i Novi Pazar, ali je Osmansko Carstvo osporilo ovaj potez i održalo svoje trupe u obje pokrajine. Ova pat pozicija je trajala 30 godina do 1908, kada su austrijanci iskoristili politička previranja u Osmanskom Carstvu koja su proizašla iz Mladoturske revolucije i aneksije Bosne i Hercegovine. Kako bi postigli kompromis i izbjegli rat sa Osmanskim Carstvom, Austro-Ugarska je povukla svoje trupe iz Novog Pazara.

U zamjenu za ponovno uspostavljanje Osmanlijske teritorije na Balkanu, Britanija je preuzela upravljanje nad Kiprom 1878, da bi kasnije poslala trupe u Egipat 1882. pod izgovorom da pomogne Osmanlijskoj vladi da uguši Urabi revoluciju. Britanija je formalno anektirala osmanlijske teritorije Kipar i Egipat 5. novembra 1914, kao odgovor na odluku Osmanskog Carstva na ulazak u Prvi svjetski rat na strani Centralnih sila.

Ovi rezultati su pohvaljeni kao veliko dostignuće izgradnje mira i stabilizacije. Međutim, većina učesnika nije bila u potpunosti zadovoljna. Srbija, Bugarska i Grčka su dobile samostalnost, ali sa daleko manjom teritorijom nego što su mislili. Osmansko Carstvo, u tom trenutku nazvano "bolesnik Evrope", je bilo poniženo i znatno oslabljeno. Iako je Rusija bila pobjednik u ratu, ponižena je na Berlinskom kongresu. Austrija je stekla veliku teritoriju ali je razljutila Južne Slavene što je dovelo do decenijske napetosti u Bosni i Hercegovini, dok je Bismarck je postao meta mržnje ruskih nacionalista.

Egipat

Glavni članak: Egipatski kedivat

Nakon sticanja autonomije tokom ranih 1800.-ih, Egipat je ušao u period političkih previranja. U aprilu 1882, britanski i francuski ratni brodovi su stigli na obalu Aleksandrije kako bi podržali Teufik pašu i spriječili da zemlja padne u ruke anti-evropskih nacionalista. U augustu 1882, britanske snage su napale i okupirale Egipat pod izgovorom uvođenja reda. Zatim su obnovili stabilnost što je posebno bilo korisno za britanske i francuske finansijske interese. Egipat i Sudan su ostali osmanlijske provincije do 1914, kada se Osmansko Carstvo pridružilo Centralnim silama.

Ekonomija

Ekonomski, Osmansko Carstvo je imalo problema u otplati osmanlijskog javnog duga evropskim bankama, što je dovelo do osnivanja Osmanlijske uprave za javni dug. Do kraja 19. stoljeća, glavni razlog očuvanja carstva od strane evropskih sila je bio njihov pokušaj zadržavanja balansa moći na tom području. Austrija i Rusija su željele povećati sferu uticaja i teritoriju na račun Osmanskog Carstva, ali su to pod kontrolom držali Britanci koji su strahovali od ruske dominacije nad istočnim Mediteranom.

Raspad Osmanskog Carstva (1908. - 1922.)

Glavni članak: Raspad Osmanskog Carstva

Osmansko Carstvo je nakon niza balkanskih ratova proglašeno "bolesnikom Evrope". Nakon Mladoturske revolucije 1908, započela je Druga ustavna era u kojoj je sultan obnovio Ustav iz 1876. i Osmanlijski parlament. To je označilo početak raspada Osmanskog Carstva. Ovom erom je dominirala politika stranke unije i napretka (CUP), a pokret je postao poznat kao Mladoturci. Iako je započela kao ujedinjena napredna stranka, stranka unije i napretka se raspala 1911, pa su Mladoturci osnovali novu stranku Liberalnu uniju. Preostali članovi stranke unije i napretka su se borili za slobodu i napredak carstva što je dovelo do posebnog rukovodstva koje je bilo poznato kao tri paše.

Profitirajući od građanskog sukoba, Austro-Ugarska je izvršila aneksiju Bosne i Hercegovine 1908, ali je kasnije povukla svoje snage iz Novopazarskog sandžaka kako bi izbjegla rat sa Osmanskim Carstvom. Tokom Italijansko-turskog rata (1911. - 1912.) Osmansko Carstvo je izgubilo Libiju. Uvidjevši slabost Osmanskog Carstva, Balkanski savez je objavio rat Osmanskom Carstvu (1912. - 1913.) u kojem je Osmansko Carstvo izgubilo sve balkanske teritorije osim istočne Trakije i historijske Osmanlijske prijestolnice Hadrijanopolja. U ovom ratu se više od 400.000 muslimana, strahujući od grčkih, bugarskih i srpskih zločina, preselilo u Anadoliju.

Prvi svjetski rat (1914. - 1918.)

Mladoturska vlada je u augustu 1914. potpisala tajni sporazum sa Njemačkom uspostavivši Osmanlijsko-njemački savez čiji je cilj bio uništenje zajedničkog neprijatelja Rusije. Osmansko Carstvo je ušlo u rat nakon incidenta sa brodovima Goeben i Breslau, u kojem je pružilo utočište njemačkim brodovima koji su bježali od britanskih brodova. Ovi brodovi su zajedno sa osmanlijskom mornaricom učestvovali u napadu na rusku luku u Sevastopolju, čime je Osmansko Carstvo jasno dalo do znanja da je stalo na stranu Centralnih sila. Nakon nekoliko pobjeda, kao što su bitka kod Galipolja i opsada Kuta, Osmansko Carstvo je doživjelo katastrofalan poraz na Kavkaskom frontu protiv rusa. Nakon toga je ruska kavkaska armija uz pomoć armenskih dobrovoljačkih jedinica počela napredovati prema istočnoj Anadoliji.

Početak Arapskog ustanka 1916. je preokrenuo tok rata na Bliskoistočnom frontu. Nakon potpisivanja primirja u Mudrosu 30. oktobra 1918, pod Osmanlijskom kontrolom su bili samo Jemen, pokrajina Asir i dijelovi sjeverne Sirije i Iraka. Ove teritorije su nakon sporazuma u Sevresu bile predate britanskim snagama 23. januara 1919. Osmanlije su bile prisiljene i da predaju teritorije koje su dobili izlaskom Rusije iz Prvog svjetskog rata 1917.(današnja Gruzija, Armenija i Azerbejdžan).

Turski rat za nezavisnost (1919. - 1922.)

Glavni članci: Turski rat za nezavisnost i Ukidanje Osmanskog Sultanata

Nakon okupacije Carigrada i Izmira uspostavljen je turski nacionalni pokret pod vodstvom Mustafe Kemala. Nakon ukidanja sultanata 1. novembra 1922, posljednji sultan Osmanskog Carstva Mehmed VI (1918. - 1922.) je napustio zemlju. Međunarodno priznata Velika narodna skupština Turske je zvanično proglasila Republiku Tursku 29. oktobra 1923. Nakon ukidanja halifata 3. marta 1924, sultan i njegova porodica su proglašeni nepoželjnim osobama Turske.

Reference

Nedovršeni članak Historija Osmanskog Carstva koji govori o historiji treba dopuniti. Dopunite ga prema pravilima Wikipedije.