Sirija

Sirija, službeno Sirijska Arapska Republika je suverena država na Bliskom Istoku, u jugozapadnoj Aziji Na zapadu 180 km dugom obalom izlazi na istočno Sredozemlje, a graniči na sjeveru sa Turskom, na istoku s Irakom, na jugu sa Jordanom, na jugozapadu s Izraelom te na zapadu sa Libanom.

Sirijska Arapska Republika الجمهورية العربية السورية Al-Jumhūriyyah al-ʿArabiyyah as-Sūriyyah
Zastava Grb
Himna: Homat el Diyar
Položaj na karti
Glavni grad		Damask
Državno uređenje
• presjednik		Bašar el Asad
• premijer
Zakonodavstvo
Nezavisnost		od Francuske
• Priznato		17. april, 1946
Površina
• Ukupno		185.180 km2 (88.)
• Vode (%)		1,1
Stanovništvo
• Ukupno (2009)		21.906.000 (54.)
• Gustoća		118,3/km2 (101.)
BDP (PKM)		2009
• Ukupno		$99.544 milijardi
• po stanovniku		$4.887
HDI		0,742 (medium) (107.)
Valuta		Sirijska funta
Vremenska zona		UTC +2
Topografija
• Najviša tačka		Jabal el-Sheikh 2 814 m
• Najveće jezero		Jezero Homs/Hims/Qattinah 60 km2
• Najveća rijeka		Eufrat km
Pozivni broj		983
Internetska domena		.sy

Historija

Prostor Sirije nalazi se na razmeđu civilizacija i stoga je redovno kroz historiju bio poprište sukoba. Na ovom prostoru su se izmjenjivali Feničani, Egipćani, Hetiti, Aramejci, Asirci, Babilonci, Perzijanci, a na kraju i Aleksandar Makedonski. Tada helenizam prodire u Siriju od strane Seleukidske dinastije. Zemlju kasnije osvajaju Rimljani i u tom je periodu jedna od najrazvijenijih provincija. Bila je prva kristijanizirana pokrajina u Carstvu. Pri podjeli Carstva pripala je Bizantu. U 7. vijeku osvajaju je Arapi koji šire islam. U srednjem vijeku bila je poprište borbi između Bizanta, Arapa, križara i Turaka Seldžuka. U tom periodu zemlja je uglavnom razjedinjena, a najvažniji arapski vladar je Saladin. Od 16. vijeka zemljom vladaju Turci osmanlije i provode dalju islamizaciju. Nakon Prvog svjetskog rata postaje francuska kolonija, protivfrancuski ustanak (1925-1927) je krvavo ugušen, ali Francuzi pristaju na neke uslove. Godine 1941. je proglašena nezavisnost koja je ostvarena tek 1946. Borbe sa Izraelom, vojni udari i neuspješno ujedinjenje 1958. sa Egiptom u UAR, miješanje u prilike u Libanu i Zalivski rat obilježili su modernu Siriju. Od državnog udara 1963. zemljom vlada Socijalistička arapska stranka BAAS (pod vodstvom Hafiza El Asada) i Sirija dolazi pod uticaj SSSR-a, a sada Rusije.

Geografija

Zemlja se sastoji od nekoliko regija: uske obalne nizije, planinske zone (Nusayriya na sjeveru, Anti-Liban, u kojem se nalazi najviši vrh, 2.814 m visoki Šajh, na jugu) na koju se prema istoku nastavlja brežuljakasta visoravan sa malo padavina i vrlo oskudnom vegetacijom. Kroz istočni dio zemlje protiče rijeka Eufrat čije se vode koriste za natapanje.

Sirija je zemlja smještena u jugozapadnoj Aziji. Veliki dijelovi zemlje su pustinja i polupustinja. Njena teritorija se može podijeliti na nekoliko dijelova. Uz 180 km duge obale Sredozemnog mora nalazi se ravnica široka oko trideset kilometara. Paralelno uz obalnu ravnicu pruža se lanac planina Jabbal al Nusayiriyah; a na njih se južno nastavljaju Anti-Libanske planine gdje se nalazi i najviša kota Sirije 2814 metara visoki Hermon. U jugozapadnom djelu Sirije nalazi se Golanska visoravan koja je trenutno pod Izraelom. Većinu južnog dijela Sirije zauzima Sirijska pustinja koja je praktički prostrana visoravan. Ostatak zemlje nalazi se na izdignutom platou (nižem od Sirijske pustinje) koji je u većem dijelu dio zaravnjenog prostora zvanog Al Jazirah. Na platou se nalazi i najveće sirijsko jezero al-Asad na najvećoj sirijskoj rijeci Eufratu, te drugo po veličini jezero Nuzayzah.

Eufrat je najvažnija i najveća rijeka u Siriji. Nije plovna, ali je njeno značenje veliko zbog natapanja. Ona je osnova sirijske poljoprivrede. Važne rijeke su i Orontes i Khabur. Najvažniji grad na sirijskoj obali je Latakija (Al-Ladiqiyah). To je i najveća luka. Izlaz na Sredozemno more daje Siriji geostratešku važnost i pogoduje razvoju privrednih grana vezanih uz more.

Klima je u Siriji određena reljefom. U područjima bližima moru preovladava umjerena klima sa suhim ljetom (Cs). Uz morsku obalu je jak uticaj Sredozemnog mora pa su uz suha ljeta zime tamo vlažne (i do 1000 mm padavina). Većina zemlje ima BW klimu (pustinjsku). Na najvišim djelovima klima ima uticaj visine pa se tu može govoriti o preplaninskoj klimi. U područjima između Alepa i Damaska padavine su rjeđe i variraju između 255 mm do 510 mm. U pustinjskim predjelima padavine variraju između 25 i 127 mm. Razlike u temperaturi su male; prosječne januarske variraju od 4,4 do 6,4 stepeni, a julske oko 30 stepeni.

Geologija nastanak ovog prostora datira u tercijar. Tla su uglavnom smeđa, a u vegetaciji prevladavaju stepska i pustinjska vegetacija, dok je u mediteranskom djelu zemlje prisutna i sredozemna vegetacija. Od rastinja najvažniji su maslina, tamaris, pamuk te alepski bor i sirijski hrast (u višim područjima). Od životinja su najvažnije antilopa, jelen, zec, dikobraz, pelikan te brojne vrste guštera koje žive u pustinjama.

Stanovništvo

Sirija je, prema popisu iz 2001. godine, imala 17.040.000 ljudi, te je sa površinom od 185.180 km kvadartnih imala prosječnu gustoću naseljenosti od 92 stanovnika po km kvadratnom. S obzirom na klimu i reljef, gustoća naseljenosti je poprilično visoka. Apsolutna većina stanovništva su Arapi (90,3%), a ostatak su uglavnom Kurdi i Armenci). Po religijskom sastavu najbrojniji su sunitski muslimani (74%), šiitskih muslimana ima oko 12%, a kršćana 9%.

Gradskog stanovništva ima 52%. Najveći grad je Damask (Damasq), sa populacijom od 1.934.000. Drugi najvažniji grad je Allep (oko 1.600.000). Treći velegrad je Horns (Hims) sa oko 600.000 ljudi. Najvažnija luka je Latakija. Prirodna promjena stanovništva je velika (25,4 promila). Stopa nataliteta je 30,6, mortaliteta 5,2 a godišnja promjena stanovništva iznosi 2,6%. Rast Sirije i Damaska:

• 1948.: 3.800.000
• 1991.: 14.887.000
• 2001.: 17.040.000
• Damask (1943.): 286.000
• Damask (2001.): 1.934.000

Apsolutna većina građana Sirije su Arapi. Najveća manjina su «nearapski» Kurdi kojih ima nešto više od 6% i žive uz granicu sa Turskom, te Armenci koji uglavnom žive u velikim gradovima. Postoji i zajednica Turaka. Od nekadašnje velike jevrejske zajednice ostalo je samo oko 1.000 članova koji uglavnom žive u Damasku.

Po vjerskom pitanju Sirija je relativno homogena zemlja, za razliku od susjednog Libana, ali i ovdje postoje značajne vjerske manjine. Većina Sirijaca su sunitski muslimani (74%). Sljedeća vjerska grupa su šijitski muslimani (12%), kršćana (armenskih pravoslavaca, maronita, grčkih pravoslavaca i katolika) ima 9-10%. U Siriji još djeluju zajednice druga (vjera povezana sa islamom, ali i sa kršćanstvom i judaizmom), alawita (vjerske šizme šijita) i oko 1000 jevreja.

Sirijci su uglavnom Arapi; pripadnici hamitsko-semitske rasne grupe. Kurdi su druga, a Armenci treća grupa po brojnosti i obje pripadaju indoevropskoj rasnoj grupi.

Službeni jezik u Siriji je arapski (hamitsko-semitska porodica jezika), ali se u nekim područjima govore kurdski (novoiranska porodica jezika) i turski (altajska porodica jezika).

Iako je školstvo u Siriji besplatno, blizu 30% stanovništva starijeg od 15 godina jeste nepismeno. Nepismenost među muškaracima je blizu 15%, a kod žena nešto više od 44%. U periodu 1991-2001 nepismenost je smanjena za oko 6%. U Siriji djeluju četiri univerziteta u kojima je sredinom devedesetih studiralo oko 170.000 studenata. U Damasku djeluje i Arapska akademija, osnovana 1919. godine, i ta je institucija jedna od najvažnijih među onim koje se bave proučavanjem arapskog jezika, književnosti, historije i kulture.

U Siriji, zemlji sa bogatim historijskim naslijeđem, nalazi se i mnogo muzeja i biblioteka. Najznačajniji je Nacionalni muzej u Damasku, koji sadrži brojne izloške iz azijske, grčke, starorimske, bizantske i islamske umjetnosti. Najveća biblioteka je univerzitetska u Damasku sa preko 150.000 naslova.

Današnja sirijska kultura i način života je pod velikim uticajem vanjskih faktora. Najveći uticaj imao je SSSR (danas Rusija) koji je imao dobre političke, vojne i privredne veze sa Sirijom. Uticaj SSSR-a imao je i pozitivnih strana tako da je Sirija jedna od rijetkih arapskih zemalja gdje je postignuta visoki nivo emancipacije žena.

Privreda

Sirija spada u donju srednju grupu zemalja po razvijenosti. Najveći dio stanovništva zaposlen je u poljoprivredi, a u primarnom sektoru radi 24% stanovništva. Sekundarni sektor je vrlo važan i u njemu je zaposleno 30% stanovništva. Najviša zaposlenost je u tercijarnom sektoru i u njemu radi 46%, a ostvaruje najveću dobit i turistički devizni priliv od 1.082.000.000 $ (2000).

Najvažniji sirijski proizvodi su nafta i zemni plin. Proizvodnja nafte vezana je uz tanke zalihe i iznosi 530.000 barela dnevno. Postoje i izdašne zalihe minerala. Hidroenergetska postrojenja na Eufratu, uz termoelektrane na pogon naftom, proizvode sasvim dovoljno struje za potrebe zemlje. Industrija uključuje proizvodnju tekstila, preradu hrane i mašinogradnju. Proizvodnja fosfata iznosi 2.400.000 tona (10. u svijetu).

Pamuk je glavna i najpouzdanija ratarska kultura. Proizvodnja pamučnog vlakna iznosi 272.000 tona i 10. je u svijetu. Uljarice su također vrlo važne i Sirija je 4. u svijetu po proizvodnji maslinovog ulja sa 180.000 tona. Dosta se sadi i duhan koji je visoke kvalitete. Od stočarstva najviše se uzgajaju koze, ovce i deve. One pasu na navodnjavanim pašnjacima čija je tehnika navodnjavanja stara 4.000 godina.

Prometna povezanost je dobra, pogotovo između dva najveća grada. Cestovna i željeznička mreža su dobro razvijene, a gradovi Damask i Allep imaju i međunarodne aerodrome. Najveća morska luka je Latakija. Turizam sa svojih preko milijardu dolara prihoda sve je značajnija privredna grana. Naročito je popularno odredište ruševine Palmire, antičkog grada, kao i ostaci od ranijih civilizacija preko Arapa i križara pa sve do Turaka.

Kvalitet zdravstva koje je ograničeno na gradove i besplatno za siromašne te pitke vode i sanitarija nije zadovoljavajući. Smrtnost djece je poprilično visoka, a socijalna briga ograničena.

Sirijska je privreda u velikim problemima. Uprkos izvozu nafte i turističkom potencijalu zemlja se nije razvila. Planiran razvoj industrije nije se dovoljno ostvario, što zbog državnog vlasništva, što zbog političkih sukoba i tenzija. Privreda zavisi od nafte koje ima puno manje nego u ostalim arapskim zemljama.

1991. nakon učestvovanja u Zaljevskom ratu Sirija je zatoplila odnose sa Zapadom. Tada su se povećala ulaganja i trgovina sa Sirijom, a zemlja je dobila i znatnu novčanu pomoć. Danas izvoz Sirije iznosi 4490 miliona $, a uvoz 4300. Novčana jedinica je sirijska funta (SYP) a stoti dio pijastera.

Politička situacija

Od marta 2011. ova se zemlja nalazi u veoma zamršenoj situaciji koja se nakon pobune protiv zvaničnih vlasti i dešavanja Arapskog proljeća strmoglavila u građanski rat i postala najnemirnija zemlja u svijetu.

Literatura

• Novi Atlas svijeta Andromeda Oxford, 1996., Hr. Izdanje: Extrade, Rijeka
• Microsoft Encarta Encyclopedia; Microsoft corporation Seattle USA, 1997.
• Atlas Azije; MONDE NEUF; Europapress holding d.o.o. Zagreb, 2005.
• Atlas Svijeta; MONDE NEUF; Europapress holding d.o.o. Zagreb, 2005.
• Enciklopedijski atlas svijeta, Zagreb, 2003.

Vanjski linkovi

• Syria na CIA World Factbook
• Sirija na Curlie
• Sirija web resursi osigurani od strane GovPubs na University of Colorado–Boulder Libraries
• Syria profile sa BBC News
• Sirija profili ljudi i institucija o kojima podatke donosi projekt Arab Decision