Wikipedia

Historija Visokog

(Preusmjereno sa Visoko u socijalističkoj Jugoslaviji)

Područje Visokog bilo je naseljeno od 5. milenijuma pr. n. e, dok je Okolište reprezentativni primjer Butmirske kulture, i jedno od najvećih[1][2] neolitskih naselja u jugoistočnoj Evropi. Visočka dolina bila je rani centar srednjovjekovne države Bosne.[3] U Milima je bilo bansko sjedište i centar državnog života, gdje se održavao stanak, te krunidbeno mjesto prvog bosanskog kralja Tvrtka Kotromanića.[4] Stari grad Visoki koji se nalazi na brdu Visočica je bio politički važna tvrđava[5], a njegovo podgrađe Podvisoki je bio jedno od najranijih primjera srednjovjekovne urbane sredine na užem području Bosne.[6] U prvoj polovini 14. stoljeća, je u obližnjim Moštrima bila kuća krstjana.[7]

Od srednjovjekovnog grada, Visoko će izrasti u naselje osmanskog tipa. U okvirima ovog novog tipa grada historijsku ulogu imao je bosanski namjesnik Ajas-paša[8] 11. novembra 1911, u zadnjim godinama Austrougarske uprave, grad je skoro potpuno izgorio u požaru koji je slučajno započet.[9] Prije rata u Bosni i Hercegovini Visoko je najveći izvoznik tekstila i kože u Jugoslaviji, dok su danas nosioci privrednog razvoja i dalje kožarsko-tekstilna industrija, ali i auto-industrijska. Od 2006. Visoko posjećuju desetine hiljada turista[10][11] zbog tvrdnji Semira Osmanagića da u Visokom postoje pradavne piramide.

Prahistorija

uredi
Glavni članci: Arheološko područje Okolište i Arheološki lokalitet Donje Moštre

U visočkom su bazenu početkom 5. milenijuma pr. n. e. postojala utvrđena, organizovana sela u kojima je živjelo do hiljadu stanovnika. Nađeni su tragovi utvrđenja i kuća planski građenih u redovima. Naselje u Okolištu, kao i neka druga, uništena su u požaru. U vremenu oko 4800. godine pr. n. e na čitavom području visočkog bazena moglo je biti oko 3500 stanovnika, što u prosjeku čini gustinu naseljenosti od 31 stanovnika po km2. Zbog plodne doline kroz koju protiču dvije rijeke Bosna i Fojnica, područje visočke općine je uvijek bilo naseljeno, tako da su neolitska nalazišta većinom butmirske i kakanjske kulture nađena na obalama rijeka - mjestima kao što su Arnautovići, Donje Moštre, Okolište, Zbilje, Ginje, Dvor, Čifluk, Hadžići. Okolište je reprezentativni primjer Butmirske kulture, i jedno od najvećih neolitskih naselja u jugoistočnoj Evropi, ujedno i nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.

Od 2002. godine manja iskopavanja i geofizičke prospektive su izvršene u Okolištu. Kao prvi rezultati bili su geomagnetski planovi naselja od 5 kuća sa povezanim putevima. Pronađena su izvrsno očuvana naselja. Topološka, radiometrička, arheološka i botanička anazila pronađenih materijala pokazuju veliki naučni potencijal Okolišta koje pripada kasnom neolitskom periodu.

U septembru 2007. godine Zemaljski muzej Bosne i Hercegovine nastavio je arheološka istraživanja lokaliteta gdje je prema dosadašnjim istraživanjima procijenjeno da je tu živjelo oko 3.000 ljudi u doba neolita. Starost naselja je, putem C14 metode, procijenjena na 4.700 do 4.500 godina prije nove ere. Do danas ovo je jedno od najvećih naselja pronađenih u BiH, što su pokazali pronađeni materijali, proizvodnja pokretnog arheološkog materijala, i broj kuća otkrivenih geomagnetskim snimanjem. Naselje je bilo zatvorenog tipa i zaštićeno sa pet rovova. Rovovi su služili kao zaštita protiv poplava koje su i danas karakteristične za okolinu gdje je neolitsko naselje pronađeno. Prestižni naučni magazin "Science" je ovaj lokalitet već ranije proglasio jednim od najznačajnijih neolitskih nalazišta u Evropi.[12]

Metalno doba

uredi

Kontinuitet življenja se nastavio i u metalnom dobu. Značajna nalazišta za željezno doba su Hadžići - brdo Gradina, Kopači, Malo Čajno, Zbilje, Mokronoge, Vratnica i Porječani. Većinski dio Bosne je bio naseljen od strane ilirskog plemena Dezidijati koji su pripadali srednjobosanskoj kulturnoj grupi bronzanog i željeznog doba. Na području Vratnice je pronađen zajednički grob dezitijatskih ratnika.[13] Nekropola Vratnica-Gornji Skladovi kod Visokog sastoji se od zajedničke inhumacijske grobnice dvadesetak muškaraca za koje se pretpostavlja da su žrtve oružanog sukoba. Pronađeni su skromni grobni prilozi poput nakita, keramike, životinjskih kostiju, željeznih kopalja, ulomaka mačeva. Grobnica se datira u drugu polovicu 4 vijeka p.n.e.[14][15] Sa metalnim dobom, kada se stanovništvo sve više povlači na padinske zone, na moštranskom području je zabilježena gradina Gradac u Gunjačama (područje Mokronoga). Mokronoška gradina je imala promjer 300x100 metara.[16]

Antički period

uredi

Visočko područje je potpalo pod rimsku vlast 33. godini p.n.e., i time ušlo u antičko historijsko razdoblje. Pod rimskom vlašću, uz jedan kraći prekid od proljeća 6. godine p.n.e. do ljeta 9. godine p.n.e. (za vrijeme Velikog Ilirskog ustanka), visočko područje će ostati sve do same propasti Rimskog carstva. U Moštrima se nalazi važan antički lokalitet za visočko područje koji se nalazi uz potok Zimašnicu, lokalitet Svibe. Nalazi kao što su temelji zgrada, kamen, malter, crijep i opeka, kao i fragmenti fresko – slika i keramike provincijalne izrade ukazuju na antičku naseobinsku djelatnost i aglomeraciju.[17] Pronađeno je i metalnog materijala, između ostalog i ključ, nož i fragmentirana alatka. Ovo naselje je u ostalo neistraženo, radi čega se do sada nije mogla preciznije odrediti ni njegova veličina a niti njegovo značenje. Kasnija zemljoradnička i građevinska djelatnost su doveli do pojačanog devastiranja ostataka antičkog naselja na površinskim slojevima.

Antička naseobinska djelatnost je evidentirana i na nešto sjevernijem lokalitetu Crkvina, koje se nalazi na širem području Mokronoga. Na ovom mjestu su 1967. izgrađeni objekti PIK „Sarajevo“ (nekadašnja tovilišta 1 i 2) i na sjeverozapadnim oranicama Šipovi i Gromile i time učinili veliku štetu i devastiranje većeg dijela antičkih ostataka[17]. Spašena su samo dva novčića i to careva Trebonijana Gala (Caius Vibius Trebonianus Gallus 251 – 253. p.n.e) i Galijena (Publius Licinius Egnatius Gallienus 260 – 268. p.n.e) te jedan dobro očuvani kanelirani kameni stup, koji se nalazi u Zavičajnom muzeju u Visokom.[17] Antičke objekte je još 1891. je otkrio Vaclav Radimsky, a istraživanja je vodio i Ivo Bojanovski od sredine 70-tih godina 20. vijeka. Još u osmanlijskom periodu sa ovog lokaliteta je uzeto dosta materijala za gradnju ceste koja prolazi pored samoga naselja. Kompletna naseobinska antička aglomeracija se nalazila uz rimski put, koji je više – manje praćen i današnjim putevima.

Tragovi rimskih građevina su pronađeni i na u Arnautovićima na lokalitetu srednjovjekovnih Mila. Tragovi rimske građevine su zapaženi u supstrukcijama srednjovjekovne banske i kraljevske bosanske crkve, a sastoje se od dijelova zida i fragmenata krovnog crijepa. Isti je slučaj sa srednjovjekovnoj utvrdi na Visočici, gdje su pronađeni stariji rimski i ilirski tragovi. Sjeveroistočno od mokronoškog Gradca nalazi se lokalitet Gradina u Seoči, čije više i južnije uzvišenje nosi naziv Veliki grad. Vaclav Radimsky 1890. godine, i kasnije Ivo Bojanovski 1978. su utvrdili da se radilo ruševinama manje rimske utvrde sa stražarnicom.[17] Uz desnu obalu Radovljanske rijeke, lokalitet Omejak kod Maurovića je evidentirana antička naseobinska djelatnost (substrukcije, građevinski materijal, opeke, hipokaust, troska). U blizini ovog posljednjeg navedenog nalazišta, na lokalitetu Raskršće (kod Maurovića - Rizvića) uz desnu obalu Radovljanske rijeke, isto su otkriveni temelji rimske zgrade sa brojnim ulomcima krovne opeke.

Jačanjem centara u području Ilidže, Višnjice blizu Kiseljaka i Breze, područje Visokog, a posebno moštranski kraj postaje raskrsnica glavnih rimskih puteva. Postoji mnoštvo arheoloških nalaza iz ovog perioda sa lokaliteta kao što su Crkvina, blizu sela Mokronozi (rimsko naselje, novčići i mnoštvo keramičkih fragmenata), Veliki Gradac blizu Ramadanovaca i Veliki Gradac, blizu Seoče (rimska utvrda). Ostaci rimske kulture pronađeni su i na arheološkom lokalitetu u Milama-Arnautovići, Vratnici, Raskršću blizu Maurovića itd.[18] Posljednj period antike je obilježila istočnogotska vlast od kraja 5. vijeka i Bizantska vladavina do samog početka 7. vijeka. Avarsko-slavenskim naseljavanjem se završava antički period, i prelazi u novi srednjovjekovni.

Srednji vijek

uredi
 
Stari grad Visoki
Glavni članci: Visoko u srednjem vijeku, Stari grad Visoki, Mile (Visoko) i Podvisoki

Za današnje područje Visočkog polja se pretpostavlja, da je još u 10. vijeku, predstavljalo zametak u razvoju srednjovjekovne bosanske države koje spominje car Konstantin Porfirogenit.[19] Naselje smješteno u Visočkom polju i njegovoj okolini, dugo je imalo naziv Bosna što je predstavljalo najstariji i najuži sadržaj pojam Bosne kao teritorijalno-političke zajednice.[20] Grad Visoki na brdu Visočica prvi put spominje 1. septembra 1355. godine kada je u njemu ban Tvrtko I Kotromanić izdao Dubrovčanima povelju kojom im potvrđuje prava i povlastice.[21] Visoko je bilo pod feudalnom upravom Kotromanića.[22]

Grad Visoki, Podvisoki, Mile, Biskupići i Moštre su bili središte nekadašnje srednjovjekovne Bosne odakle se dalje razvijala bosanska država. Prvi bosanski kralj Tvrtko I Kotromanić je krunisan i pokopan u crkvi u Milama, gdje se nalazio i franjevački samostan, a bile su i mjesto održavanja stanka državnog sabora. Tvrđava Visoki je štitila podgrađe Podvisoki koji je bio jedno od najranijih primjera srednjovjekovne urbane sredine na užem području Bosne.[6] U Moštrima se nalazila kuća krstjana[7], gdje je Crkva Bosanska obavljala svoje javne poslove i imala visoko učilište bosanske vjerske organizacije.[23][24] U Biskupićima se nalazila crkva koju je sagradio prvi domaći bosanski ban, Kulin.

Osmanlijska vladavina

uredi
 
Crtež Visokog iz Osmanskog perioda
Glavni članak: Visoko u sastavu Osmanlijskog carstva

Postavši dijelom novog carstva prekinut je način dotadašnjeg razvoja Visokog obzirom da Osmanlije donose novi tip gradnje. Od srednjovekovnog grada, Visoko će izrasti u naselje osmanskog tipa. U okvirima ovog novog tipa grada historijsku ulogu imao je bosanski namjesnik Ajas-paša koji je u Visokom podigao kompleks građevinskih objekata koji su činili novu urbanu jezgru. Godine 1477. Ajas-beg je izgradio hamam, mekteb, vodovod, most na rijeci Bosni i Medresu, te utemeljio vakuf i tekiju nakšibendijskog reda koja i danas postoji.

 
Kraljevačka džamija

Visoko je tokom osmanskog razdoblja prošlo kroz različite faze urbanog i arhitektonskog razvoja. Koristeći se informacijama koje su dostupne u nekolicini vakufnama[1] a koje se odnose na Visoko, moguće je uočiti da je srednjovjekovno manje naselje (selo) za kratko vrijeme postalo kasabom, odnosno naselje s urbanim karakteristikama koje neophodno moraju sačinjavati i javni i infrastrukturni elementi. Konačno Visoko postaje nahija. Kao sjedište nahije nalazilo se isprva u sastavu kadiluka Bobovac (1463 – prije 1470), a potom u sastavu kadiluka Sarajevo sve do 1851., kada je postalo samostalan kadiluk.[25] Prilikom upada Eugena Savojskog 1697. u Bosnu, prije nego će krenuti za Sarajevo, Visoko je opljačkano i zapaljeno.[26]

Austrougarska vladavina

uredi
Glavni članak: Visoko u sastavu Austrougarske
 
Primjer zgrade građene u pseudo-Maurskom stilu za vrijeme Austrougarske vladavine

Nakon Berlinskog kongresa, Austrougarska je 1878. okupirala većinu tadašnje BiH. Otpor austrijskoj vojsci je bio kratkotrajan, i trajao nekih 6 sati pod vodstvom Muhameda ef. Hadžijamakovića, a pridružili su im se i pravoslavni Visočani.[27] Konačan otpor je slomljen poslije podne 17. augusta 1878. kada se grupa povlači prema Sarajevu.[27]

 
Tipičan primjer kuća koje su građene poslije velikog požara 1911.

U prvim godinama Austrougarske vladavine Visoko nije bitno mijenjalo izgled te je zadržalo karakteristike orijentalnog tipa. Iako se veći broj muslimana tada iselio u Tursku, i dalje je Visoko ostalo pretežno muslimansko mjesto jer je od 4715 stanovnika, njih 3677 su bili muslimani.[28] U podacima iz 1882. godine stoji da je Visoko organizirana naseobina sa razvijenom trgovinom, uredima i drugim institucijama, te da ima 752 kuće. Grad se širi obalom rijeke Fojnice niz glavnu saobračajnicu prema Jaliji, ušću i mostu preko rijeke Bosne.Gradska uprava je 1901. sagradila vodovod, a voda je uzeta iz izvora Perutac i Kraljevac.[28]

Odmah poslije okupacije, ruždija je zatvorena, a otvorena komunalna osnovna škola 1886. i franjevačka gimnazija 1900. Nastavljajući bogatu tradiciju iz osmanlijskog perioda i dalje se razvijao tabački zanat, tako je izvoz kože rastao. Godišnje se prerađivalo 20.000 goveđih i 60.000 ovčjih i kozijih koža, a opančari su izrađivali milion pari opanaka.[29]

Daljni razvoj je zaustavio katastrofalni požar koji je izbio 11. novembra 1911. godine. Tom prilikom je izgorjelo preko 450 kuća, dućana i ostalih objekata. Potpuno su izgorjeli Gornja čaršija i mahale uz nju i kuće uz glavnu saobraćajnicu.

Kraljevina Jugoslavija

uredi

U novoj državi Srba Hrvata i Slovenaca, kasnije Kraljevini Jugoslaviji, struktura stanovništva se nije previše mijenjala. Betonski most, preko rijeke Bosne, napravljen 1929. godine po projektu inžinjera Julija Hahamovića, predstavlja prvi objekat od armiranog betona na ovim prostorima. Zgrada bivšeg Sokolskog doma (danas prostor DTV Partizana) izgrađena 1934. godine.[18] Bilo je u sastavu Sarajevske oblasti (1922–29), zatim Drinske banovine (1929–41).[25]

Drugi svjetski rat

uredi

Nakon pada Jugoslavije, Visoko se našlo pod upravom NDH, i bilo je u sastavu župe Lašva–Glaž (1941–45).[25] Visoko je oslobođeno 7. aprila 1945 od strane 7, 9 i 17 Krajiške brigade iz Desete divizije. Iz Visočke općine 1205 vojnika je učestvovalo u narodno oslobodilačkom ratu, dok ih je 142 poginulo. Poslije rata ustanove i ulice u Visokom su obično dobile imena po ratnim herojima. Tako je škola na Kraljevcu dobila ime po narodnom heroju Ognjenu Prici, a srednja škola je nosila ime Janka Balorde.

Danas se 7. april slavi kao dan oslobođenja Visokog kada se svake godine upriličava polaganje cvijeća na Spomen kosturnicu borcima NOAR-a. Jevrejsko groblje, udaljeno je 5–6 km od centra grada na putu prema Kiseljaku, u okviru kojeg se nalazi i spomenik palim borcima i jevrejskim žrtvama fašizma u Visokom. Ćeliju KPJ su 1940. godine formirali Džudžo Mehmed - Meho, Meho Patak, Janko Balorda i Himzo Salihbegović. Oni su imali spomen biste koje je napravio kipar Milanović Ranko. Danas su one oskrnavljene.[30]

Socijalistička Jugoslavija

uredi
 
Vispak je preduzeće osnovano za vrijeme SFRJ

Od 1955. Visoko biva srez odnosno središte nekoliko današnjih općina: Breza, Fojnica, Ilijaš, Kiseljak, Kreševo i Vareš. U isto vrijeme vrši se nagla industrijalizacija gdje se posebno ističe kožarska, te prehrambena, metalna, tekstilna, trgovinska i građevinska industrija koja je bila u mogućnosti opskrbljavati čitav tadašnji srez te izvoziti u susjedne savezne republike i inostranstvo. Tadašnja privreda, prema podacima iz 1991. zapošljavala je 88% stanovništva, koja je u 1991. ostvarila ukupan izvoz od 92,5 miliona dolara. Visočka općina je bila najveći izvoznik tekstila i kože u Jugoslaviji, Vitex u tekstilnoj, KTK u kožnoj industriji.

 
Zgrada BH Pošte, izgrađena za vrijeme SFRJ, arhitekta Zlatko Ugljen. Na lijevoj strani ostatak reklame za tekstilno preduzeće Vitex koje nije preživjelo Rat u Bosni i Hercegovini.

Početkom 1950-tih godina počinje gradnja prvih većih stambenih i poslovnih zgrada u Visokom, kao i postepeno širenje grada prema prostranim i plodnim ravnicama uz obalu rijeke Bosne i Fojnice. Isto tako grad dobija sve bitnije objekte među kojima su pošta, policijska i vatrogasna stanica, dom zdravlja, zavičajni muzej, hotel, kao i robne kuće, sportske objekte i ostale stambene, poslovne i filijalne objekte. Dolazi i do procvata kulturnog života jer 1950-tih godina Visoko dobija svoje amatersko pozorište i kino. U ovo periodu se osniva većina sportskih klubova, uključujući najuspješnije rukometni klub "Vitex" odnosno "Bosna", te aero klub "Izet Kurtalić", dok je bitno i osnivanje nogometnog kluba "Bosna" koja je nastala ujedinjavanjem Jadrana i Radničkog.

Tokom ovog perioda ubrzano se razvija privreda i pokreću se firmekao što su: KTK, Vispaka, Vitexa, Veleprometa, GP Zvijezda, Kovina i mnogih drugih. Tadašnja privreda, prema podacima iz 1991., zapošljavala je 88% stanovništva, koja je u 1991. ostvarila ukupan izvoz od 92,5 miliona dolara. Kasnih 1980-tih godina te početkom 1990-ih dolazi do ubrzane urbanizacije grada gdje se gradi veliko gradsko naselje "Luke" koje se nalazi uz samu rijeku Bosnu, te predstavlja najgušće naseljeni dio grada. Izgradnja je prekinuta početkom rata u Bosni i Hercegovini, ali je dovršena nedugo poslije rata. Zadnje godine ovog perioda su obilježene nemirima i raznim previranjima koje će rezultirati vanrednim stanjem 6. aprila i konačno izbijanjem rata u gradu i općini.

Visoko u Bosanskom ratu

uredi
Glavni članci: Visoko u Bosanskom ratu, Operativna grupa Visoko i 165. brdska brigada

Vanredno stanje na području visočke općine je proglašeno 6. aprila 1992., a istog mjeseca počinje doturanje naoružanja prema Sarajevu. Glavne borbe su vođene na području Čekrčića, koji su bili pod kontrolom VRS-a.

Moderna historija

uredi
 
Brdo Grad (također poznato kao Visočica)
Glavni članak: Visočke piramide

Šerefuddinova džamija je 2007. dobila značajno priznanje mađarskih arhitekata, koji su je ocijenili kao jedan od tri najbolje dizajnirana sakralna objekta u Evropi.[31] Visoko je nastavio da bude značajan centar u BiH u kožarsko-tekstilnoj industriji.

Visočke piramide su trenutno tvrdnja istraživača Semira Osmanagića koja tvrdi da se nedaleko od grada Visokog nalazi više piramida izgrađenih ljudskom rukom u davnoj prošlosti. Istraživanja u cilju dokazivanja ove teorije su počela 14. aprila 2006. godine.

Izvori

uredi
  • Tarik Ahić, Ahmed Handžija, Munib Smajović (1998). Visoko, privredno-kulturni informator
  • Ćošković, Pejo (2009), Kotromanići (jezik: hrvatski), Leksikografski zavod Miroslav Krleža, arhivirano s originala, 3. 2. 2019
  • Anđelić, Pavao (1984), Doba stare bosanske države, Visoko i okolina kroz historiju 1, Visoko 1984, 101-309, lat., Skupština Općine Visoko
  • Filipović, Milenko S. (2002), Visočka nahija (jezik: srpski), Mak
  • Vego, Marko (1982), Postanak srednjovjekovne bosanske države, Svjetlost
  • Anđelić, Pavao (1973), Bobovac i Kraljeva Sutjeska, Sarajevo
  • Kujundžić-Vejzagić, Muller, Rassmann, Schuler (2004), Okolište – iskopavanje i geofizička prospekcija centralnobosanskog tel-naselja iz prve polovine petog milenija prije n.e, Centar za balkanološka ispitivanja, ANUBiH, Sarajevo,CS1 održavanje: dodatna interpunkcija (link) CS1 održavanje: više imena: authors list (link)
  • Kreševljaković, Hamdija (1934), Visoko
  • Strategija razvoja općine Visoko
  • Čović, B. 1984, Najstarija prošlost visočkog kraja – bakarno, bronzano i željezno doba, Visoko i okolina kroz istoriju I, Visoko 1984, 31–37.

Reference

uredi
  1. ^ Müller 2006; Hofmann et al. 2007, 195–200
  2. ^ Kujundžić-Vejzagić, Muller, Rassmann, Schuler 2004, str. 13-31.
  3. ^ Anđelić 1984, str. 105.
  4. ^ Ćošković 2009.
  5. ^ Pavao Anđelić (Doba stare bosanske države, Visoko i okolina kroz historiju 1, Visoko 1984, 105)
  6. ^ a b Pavao Anđelić, Srednji vijek – Doba stare bosanske države, „Visoko i okolina kroz historiju I, Visoko 1984, 160-162
  7. ^ a b Anđelić 1984, str. 125.
  8. ^ Šabanović, „Dvije najstarije vakufname u Bosni“, 35.
  9. ^ "Danas 117. godišnjica visočke jangije: Požar u kojem je izgorjela cijela čaršija". Avaz.ba. Pristupljeno 7. 5. 2019.
  10. ^ "POZITIVAN PRIMJER | Visoko vrvi od turista, svi dobro znamo zašto, ali vlast to ne zanima". Avaz.ba. Pristupljeno 6. 5. 2019.
  11. ^ PORTAL, Oslobođenje. "Turistička ponuda Visokog dostupna na internet platformi". Oslobođenje d.o.o. Pristupljeno 6. 5. 2019.
  12. ^ "Zanimljiva otkrića na lokalitetu Okolište kod Visokog". klix.ba. Pristupljeno 19. 12. 2015.
  13. ^ O grobnici Vratnica, Gornji Skladovi, Visoko v. Mesihović, 2007 A, 788-791
  14. ^ Čović 1984, 37-48; 1987, 512, kontra Perić 1994/95, 125 datirajući grobnicu u kasno III stoljeće pr. Kr
  15. ^ „Dezidijati“: Identitetski konstrukt između antičkih i suvremenih percepcija, Danijel Džino, str. 81
  16. ^ Bojanovski, 1984, 61 - 62
  17. ^ a b c d Mesihović, Salmedin. "Antičko naselje uz Zimošnicu u Moštrima kod Visokog" (jezik: engleski). journal zahtijeva |journal= (pomoć)
  18. ^ a b "Historijski osvrt". visoko.gov.ba (jezik: engleski). Arhivirano s originala, 9. 9. 2018. Pristupljeno 1. 5. 2019.
  19. ^ Filipović 2002, str. 203.
  20. ^ Vego 1982, str. 77.
  21. ^ "Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika". old.kons.gov.ba. Pristupljeno 7. 5. 2019.[mrtav link]
  22. ^ "Kotromanići | Hrvatska enciklopedija". www.enciklopedija.hr. Pristupljeno 12. 5. 2019.
  23. ^ Đ. Basler (njegovo nav. dj. p. 273.)
  24. ^ Dr. Pavao Anđelić - Bobovac i Kraljeva Sutjeska : Sarajevo, 1973. 231-258.
  25. ^ a b c "Visoko | Hrvatska enciklopedija". www.enciklopedija.hr. Pristupljeno 5. 5. 2019.
  26. ^ Durajlić, Islamski sakralni spomenici iz osmanlijskog perioda na području općine Visoko, 25.
  27. ^ a b Kreševljaković 1934, str. 50.
  28. ^ a b Kreševljaković 1934, str. 54.
  29. ^ Kreševljaković 1934, str. 53.
  30. ^ Visoko.co.ba. "Naš primitivan odnos prema visočkoj prošlosti i herojima tog vremena". Visoko.co.ba. Pristupljeno 3. 5. 2019.
  31. ^ "Historijski osvrt". visoko.gov.ba (jezik: engleski). Arhivirano s originala, 20. 9. 2020. Pristupljeno 6. 7. 2019.

Vanjski linkovi

uredi
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Historija_Visokog&oldid=3670909"