Wikipedia

Historija Evropske unije

Historija Evropske unije predstavlja vremenski period koji počinje 1952. godine osnivanjem prve velike evropske nadnacionalne ekonomske zajednice — Evropske zajednice za ugalj i čelik. U Evropi su 1958. osnovane još dvije nadnacionalne zajednice — Evropska ekonomska zajednica i Evropska zajednica za atomsku energiju, koje su se 1967. zajedno sa Evropskom zajednicom za ugalj i čelik ujedinile u Evropske zajednice. Godine 1993. Evropska ekonomska zajednica je, postavši jedan od tri stuba Evropske unije, ušla u njen sastav kao Evropska zajednica, a deset godina kasnije, istekom Ugovora iz Pariza, i funkcije Evropske zajednice za ugalj i čelik su postale dio nadležnosti Evropske zajednice, a samim tim i EU. Evropska zajednica za atomsku energiju je nastavila da postoji kao samostalna nadnacionalna organizacija.

Proširenje EU (animacija)

Od svog nastanka, pa do današnjih dana, Evropska unija je rasla i razvijala se. Ono što je počelo kao šestočlana organizacija za slobodnu trgovinu industrijskim sirovinama, razvilo se u jedinstvenu uniju unutar čijih 28 država članica je omogućeno slobodno kretanje ljudi, roba, usluga i kapitala. Većina njenih građana se služi zajedničkom valutom, a članice ostvaruju jako blisku saradnju u pravnim, policijskim, odbrambenim i vanjskopolitičkim pitanjima. Od zajednice koja je izgradila Evropu iz pepela nakon Drugog svjetskog rata, prerasla je u uniju sa preko 500 miliona stanovnika, sa najvišim bruto društvenim proizvodom na svijetu [1].

Ideja o ujedinjenoj Evropi

uredi

Ideja o ujedinjenoj Evropi je jako stara i potiče iz perioda Rimskog carstva [2]. Poslije njegovog raspada, bilo je više pokušaja ujedinjenja Evrope na principima nacionalne države (Franačka država, Sveto Rimsko Carstvo, Poljsko-litvanska unija, Prvo francusko carstvo i Nacistička Njemačka). Međutim, svi ti pokušaji su propali, zato što su bili zasnovani na prinudnom ujedinjenju država, a ne na njihovoj međusobnoj saradnji [3].

Po završetku Prvog svjetskog rata, riješene da ne dozvole da se užasi rata ikada ponove, mnoge države počinju da razmišljaju o politički ujedinjenoj Evropi. Austrijski grof Rihard Koudenhove-Kalergi (njem. Richard Coudenhove-Kalergi) je 1923. osnovao Panevropski pokret i 1926. je na prvom Panevropskom kongresu održanom u Beču okupio brojne ličnosti iz svijeta politike [4]. Između ostalog, tom prilikom je rekao sljedeće [4]:

Evropa kao politički koncept ne postoji. Ovaj dio svijeta obuhvata narode i države koji se nalaze u haosu, na buretu baruta međunarodnih sukoba, na polju budućih sukoba. Ovo je evropsko pitanje: međusobna mržnja Evropljana koja truje atmosferu. (...) Evropsko pitanje biće riješeno samo putem ujedinjenja evropskih naroda. Najveća prepreka stvaranju Sjedinjenih Evropskih Država su 1.000 godina rivaliteta između dvije najbrojnije nacije Evrope — Nijemaca i Francuza......

Francuski premijer Aristide Briand je na sjednici Lige naroda 1929. predložio formiranje federacije evropskih država u cilju ekonomskog napretka i političko-socijalne saradnje. Brojni političari i ekonomisti su dobro prihvatili Brijanov prijedlog, tako da mu je Društvo naroda dalo zadatak da napiše memorandum sa konkretnim projektom. On je 1930. predstavio dokument koji je nazvao „Memorandum o organizaciji sistema Evropske federalne unije“, ali je tada početak Velike ekonomske krize gurnuo u stranu ideju o ujedinjenoj Evropi. Briandov sunarodnik, političar Edouard Herriot je 1931. objavio knjigu „Sjedinjene Evropske Države“, kako bi pažnju javnosti ponovo usmjerio ka ideji evropskog ujedinjenja. Međutim, njen dalji razvoj potpuno je prekinut usponom nacizma u Njemačkoj koji je doveo do početka Drugog svjetskog rata [4].

Početak saradnje

uredi

Po završetku Drugog svjetskog rata, stvaranje nadnacionalne organizacije bilo je potrebno iz političkih i ekonomskih razloga, pa se sve češće moglo čuti mišljenje da je njeno stvaranje jedini način da se spriječe dalji ratovi između evropskih naroda. Privreda „starog kontinenta“ je u ratu pretrpjela velike gubitke — proizvodnja je skoro stala i životni standard ljudi je znatno opao. Veliki broj političara je vjerovao da se privreda može obnoviti samo stvaranjem zajedničkog tržišta, koje bi podstaklo veću konkurenciju, usljed čega bi došlo do rasta produktivnosti rada i životnog standarda [3].

Britanski premijer Winston Churchill je 19. septembra 1946. na Univerzitetu u Zürichu održao govor koji po mnogima predstavlja prvi poslijeratni korak napravljen ka evropskoj integraciji [5]. On je tom prilikom rekao [5]:

Danas želim da vam govorim o evropskoj tragediji. (...) Postoji jedan lijek koji bi mogao, ako bi bio usvojen globalno i spontano od strane velike većine ljudi u mnogim državama, poput čuda da potpuno promijeni situaciju i da cijelu Evropu, ili njen veći dio, učini slobodnom i sretnom kao što je danas Švicarska. Koji je to pouzdani lijek? To je obnova evropske porodice, ili onolikog njenog dela koliki možemo obnoviti, i obezbjeđivanje strukture koja bi joj omogućila da živi u miru, sigurnosti i slobodi. Moramo da napravimo neku vrstu Sjedinjenih Evropskih Država. (...) Prvi korak u obnovi evropske porodice mora biti partnerstvo Francuske i Njemačke.

Zahvaljujući Churchillovom govoru, u Hagu je 1948. održana konferencija na kojoj su prisustvovali brojni političari i predstavnici vlada, ali i predstavnici raznih građanskih udruženja. Cilj konferencije bilo je osnivanje Vijeća Evrope, a na njenom kraju je donijet Statut Vijeća Evrope. Statut je 5. maja 1949. u Londonu potpisalo 10 evropskih zemalja — Belgija, Danska, Francuska, Irska, Italija, Luksemburg, Holandija, Norveška, Švedska i Ujedinjeno Kraljevstvo. Ovim događajem, koji je poznatiji kao Londonski sporazum, osnovano je Vijeće Evrope [6][7]. Iako je u samom početku Vijeće pokušalo da utiče na produbljivanje političke saradnje između zemalja članica, njegova osnovna funkcija svodila se na jačanje demokratije i poštovanja ljudskih prava u njima [5].

Ugovor iz Pariza

uredi
 
Robert Schuman

Mnogi Evropljani su smatrali da se zapadnonjemačka privreda prebrzo oporavljala od posljedica rata i da se na neki način mora kontrolisati. Kako bi ispunio volju naroda, francuski ministar spoljnih poslova Robert Schuman je na osnovu plana svog sunarodnika, ekonomiste Jean Monneta, predložio ujedinjenje francuske i zapadnonjemačke industrije uglja i čelika, i pozvao je i druge zemlje da se pridruže [8]. Schumanova deklaracija (također nazivana i Schumanovim planom) je predstavljena 9. maja 1950 [9], i počeli su pregovori o osnivanju Evropske zajednice za ugalj i čelik (u daljem tekstu EZUČ), koji su uspješno završeni. Na osnovu Schumanove deklaracije izrađen je Pariski ugovor, kako je Ugovor o Evropskoj zajednici za ugalj i čelik nazivan u javnosti. Predstavljen je 18. aprila 1951, i njegovim stupanjem na snagu 24. jula sljedeće godine, i to na vremenski period od 50 godina, došlo je do ujedinjenja industrija uglja i čelika šest zapadnoevropskih zemalja — Francuske, Zapadne Njemačke, Italije, Belgije, Holandije i Luksemburga [10]. Sve carine u trgovini željezom, ugljem i čelikom su ukinute, uvedena je zajednička tarifa prema zemljama van EZUČ, a počela je da se sprovodi i stroža kontrola proizvodnje i prodaje ovih sirovina [8]. Kao rukovodeće tijelo EZUČ osnovana je Visoka vlast, za čijeg je prvog predsednika izabran Jean Monnet, idejni tvorac EZUČ, a za privremeno sjedište je izabran Luksemburg. Zajednička skupština, koja je imala samo savjetodavnu ulogu, osnovana je 10. septembra iste godine i za njenog predsjednika je izabran belgijski ministar vanjskih poslova Paul Henri Spaak [11]. Također, osnovano je i Vijeće ministara, čiji je cilj bio zaštita interesa zemalja članica. Sud pravde Evropske unije je četvrta institucija osnovana Pariskim ugovorom, i to sa ciljem da rješava nesporazume koji bi mogli nastati unutar Zajednice [8].

Ekonomska unija Beneluksa

uredi

Još 1921. Belgija i Luksemburg su se udružili u ekonomsku uniju [8], a 5. septembra 1944. vlade zemalja Beneluksa u izbjeglištvu su donijele odluku o osnivanju Carinske unije Beneluksa [12]. Shvativši da su privrede njihovih zemalja premale da bi samostalno mogle da opstanu na svjetskom tržištu, vođe zemalja Beneluksa su donijele odluku o stvaranju prisnije ekonomske unije i 1958. Carinska unija Beneluksa je zamijenjena Ekonomskom unijom Beneluksa [8]. Ova Unija je omogućila potpunu slobodu kretanja ljudi, robe, usluga i kapitala između zemalja Beneluksa, kao i koordinaciju njihovih socijalnih i ekonomskih politika [12].

Rimski ugovori

uredi
 
Zemlje potpisnice Rimskih ugovora

Predsjednik Zajedničke skupštine EZUČ Paul Henri Spaak je 1955. predložio ekonomsku integraciju zapadnoevropskih zemalja, po ugledu na tadašnju Carinsku uniju Beneluksa. Povodom Spaakovog prijedloga u Mesini je 15. juna iste godine počela konferencija zemalja članica Evropske zajednice za ugalj i čelik. Cilj konferencije, kojom je Spaak predsjedavao, bila je priprema nacrta sporazuma koji bi omogućio nastanak Evropske ekonomske zajednice (u daljem tekstu EEZ). Nacrt sporazuma je u maju 1956. predstavljen zemljama članicama i poslije godinu dana pregovora, u Rimu su 25. marta 1957. potpisani Rimski ugovori [12]. Pošto je prošao potvrđivanje u parlamentima zemalja potpisnica, sporazum je 1. januara 1958. stupio na snagu. Njegovo sprovođenje je omogućilo slobodno kretanje roba, a kretanje ljudi, finansijskih sredstava i usluga je olakšano. Visina trgovinskih carina između zemalja članica je značajno smanjena, monopol je zabranjen i usvojene su određene odredbe vezane za transport, kao i komercijalne privilegije za kolonije zemalja članica [13]. Jedna od odredbi Ugovora onemogućila je jednostrano prekidanje sporazuma, i njegov prekid bi, kao i svaka druga odluka unutar EEZ, mogao biti izdejstvovan jedino većinskim izglasavanjem [8]. Za predsjednika komisije Zajednice izabran je zapadnonjemački političar Walter Hallstein.

Evropska zajednica za atomsku energiju (u daljem tekstu Evroatom) je nastala kao drugi produkt Rimskih ugovora. Njeno osnivanje je izvršeno na insistiranje Francuske [12], koja je željela da se radi stvaranja jake nuklearne industrije, izvrši integracija nuklearnih potencijala zemalja članica EEZ [13]. Francuski inženjer Louis Armand je izabran za njenog prvog predsednika.

Jedinstveno tržište za poljoprivredne proizvode stvoreno je usvajanjem Zajedničke poljoprivredne politike. Također, ona je, garantujući cijenu poljoprivrednih proizvoda, evropskim seljacima zagarantovala dovoljne prihode [13]. Rimskim ugovorima, osnovana je prva finansijska institucija Evropskih zajednica, koja je javnom i privatnom sektoru unutar njih davala dugoročne zajmove — Evropska investiciona banka [14].

U periodu pred usvajanje Rimskih ugovora druge evropske države su pozvane na bližu saradnju koja bi na kraju dovela do njihovog prijema u Zajednicu. Ujedinjeno Kraljevstvo je odbilo ovaj poziv i, plašeći se gubitka kontrole nad sopstvenom politikom, ono je zajedno sa Norveškom, Švedskom, Danskom, Švajcarskom, Austrijom i Portugalom osnovalo organizaciju EFTA — Evropsku asocijaciju za slobodnu trgovinu [8].

Ugovor o spajanju

uredi

Unutar evropskih zajednica postojala je saglasnost oko toga da se ovlaštenja njihovih rukovodećih tijela moraju povećati, ali postojalo je i neslaganje oko načina na koji bi to povećanje bilo izvršeno. Naime, Francuska se zalagala za povećanje ovlaštenja Vijeća ministara Zajedničke skupštine, dok su druge zemlje članice smatrale da se jačanje rukovodećih tijela može izvršiti samo njihovom integracijom u jedno tijelo sa širokim ovlašćenjima. Poslije dužih pregovora koji su trajali od 23. septembra 1963. do 8. aprila 1965. zemlje članice su u Briselu potpisale Ugovor o spajanju, dokument koji je predviđao ujedinjenje tri evropske zajednice, a samim tim i ujedinjenje njihovih rukovodećih tijela [15]. Ugovor je stupio na snagu 1. jula 1967.[15], čime su stvorene Evropske zajednice i njena rukovodeća tijela — Evropska komisija, Vijeće ministara i Evropski parlament. Ekonomske odredbe ovog sporazuma su dovele do još veće ekonomske integracije zemalja članica — carine na industrijsku robu između njih su ukinute i uvedena je zajednička carinska tarifa prema zemljama van Zajednica.

Prvo proširenje

uredi
 
Proširenje Evropske unije (1973—2007); Plava boja - Evropska zajednica (EZUČ, EEZ i Euratom), zelena boja - Evropska unija

Proširenje Evropskih zajednica se prvi put zvanično pominje u Rimskim ugovorima, kada je odlučeno da samo evropska država može ući u sastav EEZ i da oko njenog prijema mora postojati konsenzus zemalja članica. Također, država i njene institucije se moraju pridržavati demokratskih principa i moraju prihvatiti osnovne ciljeve kojima EEZ teži, kao i sve zakone koje su unutar nje doneseni [15].

Prvi pokušaj proširenja EEZ dogodio se 1961, kada je Ujedinjeno Kraljevstvo, uvidjevši koliki su ekonomski napredak doživele zemlje članice, počelo pregovore o prijemu. Međutim, predsjednik Francuske Šarl de Gol je 1963, uloživši veto, blokirao proces pregovora, a kao glavni razlog svog postupka, koji je ponovio 1967. kada je Ujedinjeno Kraljevstvo ponovo podnijelo prijavu, naveo je bliske odnose Ujedinjenog Kraljevstva i Sjedinjenih Američkih Država. Pošto je 1969. De Gol podnio ostavku na mjesto predsjednika, Ujedinjeno Kraljevstvo je opet podnijelo prijavu za članstvo, a isto su učinile i Irska, Danska i Norveška. Ujedinjeno Kraljevstvo, Irska i Danska su 1. januara 1973. postale punopravne članice, a građani Norveške su na referendumu odlučili da žele da ostanu van EZ [8].

Novi Evropski parlament

uredi

Preteča evropskog parlamentarizma, Zajednička skupština Evropske zajednice za ugalj i čelik je Ugovorom o spajanju pretvorena u Evropski parlament. Njegovi članovi su sve do 1979. birani iz redova parlamentaraca država članica EZ, koje su ovaj izbor vršile koristeći različite sisteme — proporcionalni, većinski, ili pak njihovu kombinaciju [15]. Prvi direktni izbori za članove Evropskog parlamenta su održani od 7. do 10. juna 1979. i na njima su po prvi put pravo glasa imali svi punoljetni građani Evropskih zajednica. Evropski parlament je poslije izbora, koje je obilježila mala izlaznost birača (svega 40%)[15], imao 410 članova i za njegovog predsjednika je izabrana francuska političarka i advokat Simone Veil [16].

Proširenje ka jugu

uredi

Iako su već ostvarile određene ekonomske veze sa Evropskim zajednicama, Grčka, Španija i Portugal nisu mogli postati njeni članovi. Razlog za to bili su vojni režimi koji su se nalazili na vlasti u ovim južnoevropskim državama. Tokom 1974. i 1975. dolazi do svrgavanja vojnih režima u Portugalu, odnosno Grčkoj i Španiji, što im omogućava da podnesu prijave za članstvo u EZ. Prijavu prva podnosi Grčka 1975. i pošto je na zahtjev Njemačke i Francuske proces prijema ubrzan, 1. januara 1981. ona postaje deseta članica EZ [15]. Grenland, nekadašnja danska kolonija, a tadašnja administrativna jedinica ove sjevernoevropske države je 1985. zbog neslaganja u ribarskoj politici napustio EZ [17]. Španija i Portugal su prijave za članstvo podnijele 1977. i poslije dugih i teških pregovora, 12. juna 1985. u Madridu, odnosno Lisabonu potpisani su sporazumi o prijemu. Ove dvije pirinejske zemlje su se 1. januara 1986. pridružile EZ, čime je broj njihovih članica porastao na 12 [15].

Evropska zastava

uredi
 
Zastava Evropske unije

Vijeće Evrope je 1955. zastavu sa 12 zlatnih zvijezda, koje su u krugu poredane na plavoj podlozi, izabrao za svoj zvanični simbol. Vijeće Evrope je 1983. predložilo Evropskom parlamentu da pomenutu zastavu usvoji kao svoju zvaničnu i Evropski parlament je to i učinio. Šefovi država i vlade zemalja članica Evropskih zajednica 1985. su prihvatili ovaj simbol i 1. januara 1986. sve institucije EZ su počele da ga koriste [18].

Jedinstveni evropski akt

uredi

Predsednik Evropske komisije, Jacques Delors je u junu 1985. godine predstavio dokument koji je predviđao učvršćivanje zajedničkog tržišta unutar Evropskih zajednica. Iste godine, Delorsova komisija donijela je dokument koji predviđa prve velike dopune i izmjene Ugovora o spajanju — Jedinstveni evropski akt (u daljem tekstu JEA). Najveći broj odredbi ovog dokumenta odnosio se na institucione i ekonomske reforme EZ i pregovori o njegovom konačnom tekstu su ubrzo otpočeli. Po završetku pregovora, u decembru 1985. godine ministri vanjskih poslova 10 zemalja članica EZ usaglasili su se oko sadržaja JEA, dok su Danska i Italija morale da preispitaju da li njihovi ustavi dozvoljavaju potpisivanje ovakvog sporazuma. Danski parlament nije bio saglasan sa JEA, pa je njena vlada raspisala referendum. Belgija, Zapadna Njemačka, Francuska, Irska, Luksemburg, Holandija, Portugal, Španija i Ujedinjeno Kraljevstvo su 17. februara 1986. potpisali JEA, dok su ga Italija, Grčka i Danska potpisale 27. februara iste godine, nakon njegovog potvrđivanja na referendumu u Danskoj. Pošto je tokom 1986. i 1987. godine prošao potvrđivanje u parlamentima zemalja potpisnica, JEA je 1. jula 1987. godine stupio na snagu [15].

Reforme koje je Jedinstveni evropski akt previđao imale su veliki uticaj na Vijeće Evropske unije i Evropski parlament, čija su ovlaštenja značajno povećana. Korištenje prava veta je pretrpjelo određene sankcije, što je umanjilo mogućnost blokiranja daljeg procesa integracije od strane neke zemlje članice. Predviđeno je stvaranje zajedničkog tržišta koje bi omogućilo slobodno kretanje ljudi, roba, usluga i kapitala, a kao rok za to određena je 1992. godina. Put ka stvaranju monetarnog jedinstva utrla je odredba JEA koja je uvela određene mjere za kontrolisanje monetarne politike zemalja članica. Kako bi se većim ulaganjima, između različitih zemalja i regija Evropskih zajednica postigla veća jednakost u ekonomskom i socijalnom pogledu, njihove 3 najznačajnije finansijske organizacije — Evropski socijalni fond (osnovan 1960), Evropski fond za upravljanje i garancije u poljoprivredi (osnovan 1962) i Evropski fond za regionalni razvoj (osnovan 1975), pretrpjele su određene reforme, a obezbijeđen je i veći priliv novčanih sredstava u njih. Takođe, JEA je pokrenuo povezivanje zemalja članica EZ u oblastima socijalne zaštite, istraživanja, razvoja tehnologije i zaštite životne sredine.

1987—1990.

uredi

Iako je još 1959. ostvarila prve ekonomske veze sa Evropskom ekonomskom zajednicom, Turska je zvaničnu prijavu za članstvo u Evropskim zajednicama podnijela tek 1987. godine. Evropska komisija je dvije godine kasnije prihvatila prijavu ove azijsko-evropske države, ukazavši pritom na to da je političko i ekonomsko stanje u zemlji nezadovoljavajuće, kao i da se grčko-turski odnosi, koji zbog turske okupacije Kipra nisu na zavidnom nivou, moraju poboljšati [19]. Iste godine, prijavu za članstvu je podnio i Maroko, ali je prijava ove sjevernoafričke države odbijena sa obrazloženjem da samo evropske države mogu postati članice EZ.

Sovjetski uticaj u zemljama članicama Varšavskog pakta zvanično prestaje 1988. godine, donošenjem takozvane Sinatrine doktrine. Poslije više od 40 godina, 3. oktobra 1990. godine Njemačka se ujedinjuje i njen istočni dio postaje dio Evropske zajednice [20]. Pad Berlinskog zida i raskidanje Varšavskog pakta, otvorio je vrata saradnji sa istočnoevropskim zemljama i daljem širenju Evropskih zajednica.

Ugovor iz Maastrichta

uredi
 
Države u kojima je održan referendum o prihvatanju Ugovora iz Maastrichta

Pad komunizma u istočnoj Evropi i ujedinjenje Njemačke naveli su Evropske zajednice da učvrste svoju ulogu u međunarodnim pitanjima, a unutar njih se javlja potreba za jačanjem, kako ekonomske, tako i političke saradnje između država članica. U aprilu 1989. godine predsednik Evropske komisije, Jacques Delors, predstavio je konačan izvještaj Komiteta za studiju o Ekonomskoj i monetarnoj uniji (u daljem tekstu EMU). Na sjednici Evropskog vijeća u Dablinu, 28. aprila 1990. godine, na inicijativu Belgije, Njemačke i Francuske, uz podršku Evropskog parlamenta [15] počeli su razgovori o prisnijoj unutrašnjoj političkoj saradnji. Ministri spoljnih poslova država članica EZ su 15. decembra iste godine na sastanku u Rimu donijeli odluku o otpočinjanju dvije istovremene međuvladine konferencije — prvu bi vodili ministri spoljnih poslova, a drugu ministri ekonomije i finansija. Nacrt novog sporazuma je predstavljen 17. aprila 1991. godine i on je, uz reviziju i dopunu pojedinih odredbi Rimskih ugovora, predviđao stvaranje Evropske unije, zajednice čije su aktivnosti podijeljene na tri oblasti djelovanja — njena tri stuba. Prvi stub Evropske unije činile bi aktivnosti Evropske ekonomske zajednice, koja je preimenovana u Evropsku zajednicu, drugi Zajednička vanjska i bezbjednosna politika, a treći Policijska i pravosudna saradnja u krivičnim predmetima [15]. Evroatom i Evropska zajednica za ugalj i čelik su u okviru Evropske unije nastavili da postoje kao samostalne nadnacionalne organizacije.

Ministri vanjskih poslova i finansija „evropske dvanaestorice“ su u Maastrichtu, 7. februara 1992. godine, potpisali Ugovor iz Maastrichta, kako je Ugovor o Evropskoj uniji popularno nazvan [15]. Evropski parlament i većina članica su usvojili Ugovor, dok su Danska, Irska, Njemačka i Francuska po ovom pitanju organizovale referendum. Na referendumu u Danskoj ugovor je odbačen, a usvojen je na referendumima u Irskoj, Francuskoj i Njemačkoj. Parlament Ujedinjenog Kraljevstva je usvojio ugovor, ali tek nakon uspješnog ponovljenog referenduma u Danskoj. Pošto je usvojen od strane svih zemalja članica i Evropskog parlamenta, Maastrichtski ugovor je 1. novembra 1993. godine stupio na snagu, čime je osnovana Evropska unija [15].

Maastrichtski ugovor je predviđao stvaranje Ekonomske i monetarne unije, koja bi omogućila uvođenje zajedničke valute. Na ovaj način, bila bi stavljena kruna na unutrašnje tržište Evropske unije, koje je počelo da funkcioniše 1993. godine [21]. Strukturni fondovi EU su znatno povećani i osnovan je novi Kohezioni fond, kao i Evropski investicioni fond, ogranak Evropske investicione banke, čiji je cilj davanje zajmova sitnim preduzetnicima [22]. Kako bi se u uvođenju novih zakona uzela u obzir mišljenja više predstavnika iz različitih regija EU, sa radom je počeo Odbor regija [23]. Nadležnost EU u oblasti raznih društvenih, ekonomskih i ekoloških pitanja je značajno povećana, a stvorene su i Transevropske mreže, koje su trebale uticati na povezivanje zemalja članica u oblasti saobraćaja, telekomunikacija i energetike. Stanovnici svih zemalja članica, postali su građani Evropske unije, a uveden je i ombudsman — zaštitnik njihovih prava. Također, usvojena je zajednička socijalna politika EU, sa najvećim osvrtom na zaštitu prava radnika.

Zemlje članice su u okviru Zajedničke vanjske i sigurnosne politike počele zajednički da djeluju u okviru zaštite osnovnih principa i integriteta Unije, jačanja međunarodne sigurnosti i saradnje, a utvrđena je i zajednička odbrambena politika. Pored toga, definisani su odnosi sa NATOom i Zapadnoevropskom unijom. Zajednička aktivnost članica u oblastima suzbijanja organizovanog kriminala i terorizma ustanovljena je Pravnim i unutrašnjim pitanjima, koja je nalagala bliže odnose policije, carinskih organa i drugih nadležnih organa članica. Kako bi se omogućilo jednostavnije obavljanje ove saradnje, predviđeno je usklađivanje krivičnih propisa članica, a 1994. godine je, po ugledu na Interpol, osnovan Europol.

Evropski ekonomski prostor

uredi

Evropske zajednice i Evropska asocijacija za slobodnu trgovinu su 1972. i 1973. godine potpisale sporazume o slobodnoj trgovini, ali su vremenom obje strane iskazale želju da pojačaju svoju ekonomsku saradnju. Međutim, intenzivniji rad na ovom pitanju počinje tek poslije donošenja Jedinstvenog evropskog akta, koji je predviđao stvaranje zajedničkog unutrašnjeg tržišta Evropske unije. Članice organizacije EFTA — Norveška, Švedska, Finska, Island, Austrija, Švicarska i Lihtenštajn željele su da postanu dio zajedničkog tržišta, iako nisu unutar EU. Početkom 1989. godine, Jacques Delors je predložio ostvarivanje složenijeg partnerstva, u vidu stvaranja Evropskog ekonomskog prostora (u daljem tekstu EEP). U maju sljedeće godine, Evropska komisija je od Vijeća EU dobila ovlaštenje da otpočne pregovore. Uslov koji su članice Evropske asocijacije za slobodnu trgovinu morale da ispune, bio je da moraju poštovati zakone EU koji se odnose na konkurenciju, zaštitu potrošača, javnu pomoć države i sl.[15] Po uspješnom završetku pregovora, u Portu je 2. maja 1992. potpisan Sporazum o Evropskom ekonomskom prostoru, koji je stupio na snagu istog dana kada i zajedničko unutrašnje tržište EU — 1. januara 1993. godine. Sve članice organizacije EFTA, sem Švicarske koja ga je odbacila na referendumu, potvrdile su sporazum. Norveška, Švedska, Finska, Island i Austrija su postale članice EEP 1. januara 1994. godine, dok je Lihtenštajn to učinio tačno godinu dana kasnije, poslije održanog referenduma. Novostvoreni EEP je obuhvatio 18 država i preko 380 miliona stanovnika [15]. Unutar njega bilo je moguće slobodno kretanje roba, usluga i kapitala. Ipak, carinska kontrola između zemalja EU i organizacije EFTA je zadržana, kako bi se izbjegle veće promjene u vanjskotrgovinskom bilansu zemalja EU. Osnovane su institucije koje bi rukovodile EEP, a pored saradnje u oblasti ekonomije, otpočeta je određena saradnja u sferi istraživanja, zaštite životne sredine i kontroli uslova rada [15].

Četvrto proširenje

uredi

Pošto bi ulaskom u Evropski ekonomski prostor, automatski postale članice zajedničkog tržišta Evropske unije, članice organizacije Evropske asocijacije za slobodnu trgovinu su željele da uzmu učešća u procesu donošenja odluka vezanih za pomenuto tržište, a to su mogle postignuti jedino punopravnim članstvom u EU. Prijavu za članstvo je prva podnijela Austrija 1989, zatim Švedska 1991. godine, a godinu dana kasnije Finska, Švicarska i Norveška. Navodeći da mu je članstvo u EEP sasvim dovoljno, Island nije podnio prijavu. Pošto su njeni građani na referendumu odbacili sporazum o EEP, Švajcarska je povukla svoju prijavu. Zbog sumnje da bi pregovori sa potencijalnim članicama mogli da ometu proces donošenja Mastrihtskog ugovora, Evropsko vijeće je na sjednici u Edinburgu donijelo odluku da pregovori počnu početkom 1993. godine [15]. Zemlje kandidati imale su GDP i dohodak po glavi stanovnika koji su bili među najvećima u Evropi, pa su nastojale da u najvećoj mogućoj mjeri zaštite svoje socijalne i ekonomske interese, što je dosta otežalo pregovore. Najveći kamen spoticanja predstavljala su pitanja vezana za poljoprivredu, ribolov, regionalnu pomoć i doprinose budžetu Unije, ali je na kraju najveći dio spornih pitanja riješen u korist zemalja kandidata, koje su izdejstvovale određene ustupke. Pregovori su uspješno završeni početkom 1994. godine, a potom su zemlje kandidati organizovale referendume, na kojima su se njihovi građani izjasnili da li žele da uđu u EU [15]. Građani Norveške su, kao i 30 godina ranije, rekli ne ulasku u EU, a građani ostale tri zemalja kandidata su odgovorili potvrdno. Prvog dana 1995. godine, Austrija, Finska i Švedska su postale dio Evropske unije, čime je broj njenih zemalja članica porastao na 15 [15].

Ugovor iz Amsterdama

uredi

Lakša izmjena spornih odredbi postojećih ugovora Evropske unije omogućena je donošenjem Maastrichtskog ugovora, i to tako što su sve zemlje članice, kao i Evropska komisija, dobile pravo na podnošenje amandmana [15]. Pošto su neke zemlje članice iskoristile ovo pravo, u Torinu je 29. marta 1996. godine počela međuvladina konferencija, na kojoj su zemlje članice vodile pregovore o donošenju novog ugovora. Stupanjem na snagu ovog ugovora, na snagu su trebali stupiti i podnijeti amandmani, čime bi sporne odredbe bile zamijenjene. Na sejdnici Evropskog vijeća u Amsterdamu, 16. i 17. juna 1997, usaglašen je tekst novog sporazuma, koji je, pošto je pretrpio određene izmjene, potpisan 2. oktobra iste godine. Nakon potvrđivanja od strane zemalja članica, Ugovor iz Amsterdama je 1. maja 1999. godine stupio na snagu [15].

Osnovni cilj Ugovora iz Amsterdama bilo je stvaranje jedinstva između zemalja članica u oblasti zaštite osnovnih ljudskih prava, svake vrste slobode i sigurnosti evropskih građana. Schengenski ugovor, koji je omogućavao slobodno kretanje ljudi i ukidanje graničnih prelaza unutar zemalja potpisnica, postao je sastavni dio zakona Evropske unije, koja je dobila nadležnosti u oblasti imigracije, kontrole vanjskih granica Schengenske zone i odobravanja viza i azila građanima drugih zemalja. U okviru zajedničke socijalne politike, donijet je niz zakona protiv diskriminacije radnika. Zapadnoevropska unija je proglašena sastavnim dijelom drugog stuba EU — Zajedničke vanjske i sigurnosne politike. Europol je dobio veća ovlaštenja i omogućeno je sprovođenje zajedničkih akcija za suzbijanje organizovanog kriminala, zbog čega je treći stub EU, koji čine Pravna i unutrašnja pitanja, dobio novo ime — Policijska i pravosudna saradnja u krivičnim predmetima.

U sklopu institucionalnih reformi, zakoni Evropske unije su stavljeni iznad zakona zemalja članica i korištenje prava veta je još više ograničeno. Organ koji je imao najviše koristi od Ugovora iz Amsterdama, bio je Evropski parlament, koji je dobio pravo da uloži veto na odluku Vijeća Evropske unije, ukoliko je ta odluka donijeta bez zajedničkog dogovora ove dvije institucije. Evropski savjet je dobio pravo da poništi glas zemlje članice za koju se dokaže da je prekršila neki od osnovnih principa EU.

„Evropski premijer“

uredi

Predsjednik Evropske komisije Jacques Santer podnio je ostavku 15. marta 1999. godine, a isto su učinili svi članovi njegovog kabineta. Razlog za ovo, bile su kritike na račun rada Komisije, koje su kulminirale kada su njeni članovi Édith Cresson i Manuel Marín postali predmet brojnih optužbi — Cresson je optužena za zloupotrebu službenog položaja, a Marín za pronevjeru novca iz fondova za pomoć Evropske unije [15].

Na sjednici Evropskog vijeća u Berlinu, krajem marta 1999. godine, njemački kancelar Gerhard Schröder, koji je predsjedavao Vijećem Evropske unije, postavio je bivšeg predsjednika tog tijela, Romana Prodija za novog predsjednika Evropske komisije. Pošto je 5. maja iste godine Evropski parlament potvrdio Prodijev mandat, a nešto kasnije i mandat svih članova novog kabineta, Prodijeva Komisija je 18. septembra počela sa radom [15]. Romano Prodi se našao na čelu EU, a pošto su ovlaštenja predsjednika Evropske komisije zahvaljujući Amsterdamskom ugovoru u mnogome proširena, mnogi su ga smatrali „prvim evropskim premijerom“ [24]. Također, Visoki predstavnik za vanjsku politiku i bezbjednost EU, Javier Solana je zbog visokih ovlaštenja koja su mu dodijeljena često spominjan kao „prvi evropski ministar vanjskih poslova“ [25].

Euro

uredi
 
Evropska centralna banka u Frankfurtu

Prema Maastrichtskom ugovoru, posljednji korak ka stvaranju ekonomske i monetarne unije bilo je uvođenje zajedničke valute. Na sjednici Evropskog vijeća u Madridu, sredinom decembra 1995. godine, dogovoreno je da će se zajednička valuta zvati euro, a utvrđen i je način na koji bi nova valuta bila puštena u opticaj. Maastrichtskim ugovorom su, u cilju stabilnosti zajedničke valute, određeni kriterijumi koje je zemlja članica morala da ispuni kako bi mogla da je uvede [15]. Ovi kriterijumi bili su jako strogi i odnosili su se na stopu inflacije, visinu budžetskog deficita i dugoročne kamatne stope, a zemlje su morale da se obavežu da dvije godine prije uvođenja eura neće mijenjati kurs svoje valute u odnosu na kurseve valuta drugih zemalja članica. Imena zemalja koje su uspjele da ispune pomenute kriterijume objavljena su u martu 1998. godine, i to su bile Austrija, Belgija, Finska, Francuska, Njemačka, Irska, Italija, Luksemburg, Holandija, Portugal i Španija, dok Grčka nije uspjela da ispuni kriterijume. Ujedinjeno Kraljevstvo, Švedska i Danska su, iako ispunivši neophodne kriterijume, odlučile da ne žele da uvedu euro [15].

Evropska centralna banka (ECB), institucija koja je zadužena za sve poslove vezane za euro i cjelokupnu monetarnu politiku Evropske unije, osnovana je 30. juna 1998. godine sa sjedištem u Frankfurtu, zamijenivši Evropski monetarni institut (osnovan 1994). Također, osnovan je i Evropski sistem centralnih banaka, u čijem sastavu su se pored ECB, nalazile i centralne banke zemalja članica, koje su bile dužne da određenu količinu svojih rezervi u zlatu i novcu prebace u ECB [15].

Jedanaest zemalja koje su ispunile kriterijume su 1. januara 1999. godine počele da koriste euro na bankovnim računima i u svrhe platnog prometa, a njihove nacionalne valute su nastavile da se koriste za sve druge potrebe. Pošto je uspjela da dostigne kriterijume, Grčka je 2001. godine postala 12. članica eurozone. Euro novčanice i kovanice su 1. januara 2002. godine postale zvanično sredstvo plaćanja u 12. država Evropske unije. Austrijski šiling, belgijski, francuski i luksemburški franak, njemačka i finska marka, irska funta, italijanska lira, portugalski eskudo, španska pezeta i grčka drahma su korištene uporedo sa eurom do kraja februara 2002. godine, kada su prestale da budu važeće sredstvo plaćanja.

Ugovor iz Nice

uredi
 
Zemlje potpisnice ugovora.

Vlade država članica su iskazale potrebu za reformisanjem institucija Evropske unije, kako bi se ona pripremila za drastično povećanje broja članica — sa 15 na 27. Međutim, načini na koji su visoki zvaničnici pojedinih država članica željeli da ostvare te reforme su se razlikovali. Predsednik Francuske Jacques Chirac želio je da, u korist Vijeća Evropske unije smanji moć Evropske komisije, dok je njen predsjednik Romano Prodi bio protiv toga. Radikalnu ideju o stvaranju parlamentarne Evropske federacije dao je ministar vanjskih poslova Njemačke Joschka Fischer [26]. Tokom većeg dijela 2000. godine sastajala se konferencija vlada država članica, na kojoj se raspravljalo o izmjenama procesa donošenja odluka unutar EU. I pored velikog neslaganja stavova vlada pojedinih zemalja članica, sadržaj novog sporazuma je usaglašen na sjednici Evropskog vijeća u Nici, koja je održana od 7. do 11. decembra iste godine. Ugovor iz Nice je potpisan 26. februara 2001. godine, a zatim je uslijedilo pojedinačno potvrđivanje od strane svake države članice. Parlamenti svih članica su ugovor potvrdili, dok su ga irski glasači odbacili na referendumu održanom 7. juna iste godine, kada je 53,87% irskih glasača glasalo protiv njegovog potvrđivanja. Nakon izmjena u sadržaju ugovora, koje su omogućile Irskoj da bude izostavljena iz pojedinih njegovih odredbi, irski glasači su na referendumu 19. oktobra 2002. godine, većinom od 62,89%, potvrdili Ugovor iz Nice. Ugovor je 1. februara 2003. godine stupio na snagu.

Stupanjem na snagu ovog ugovora, broj oblasti koje podliježu glasanju kvalifikovane većine u Vijeću Evropske unije je povećan, dok je pravo država članica da ulože veto na odluke Vijeća EU ukinuto u 39 oblasti [26]. Struktura broja glasova država članica u Vijeću EU je izmijenjena kako bi se napravilo mjesta za nove članice. Također, kako bi određeni prijedlog bio izglasan sistemom kvalifikovane većine, potrebno je da za njega glasa toliko država članica da broj njihovih stanovnika iznosi najmanje 62% ukupnog stanovništva EU. Broj članova Evropskog parlamenta je povećan na 732, a raspored mjesta u njemu je iskorišten za pokrivanje neravnoteže u broju glasova koja je nastala između pojedinih država članica u Vijeću EU. Ovlaštenja predsjednika Evropske komisije su povećana, pa je on dobio pravo da razriješi dužnosti pojedinačne članove komisije [26]. Također, mandat novoizabranog predsjednika Evropske komisije mora da potvrdi Evropski parlament, ali tek pošto je on izabran sistemom kvalifikovane većine u Vijeću EU. Ideja o pojačanoj saradnji između država članica, koja je prvi put pomenuta u Ugovoru iz Amsterdama, je sprovedena u djelo, što je omogućilo normalan tok procesa donošenja odluka u slučaju da ga pojedine države blokiraju. Međutim, ovakva saradnja država članica je onemogućena u pitanjima kao što su osnovni principi EU, Schengenski ugovor, zajedničko tržište EU, pitanja odbrane i vojne industrije [27]. Ovim ugovorom, ojačana je Zajednička vanjska i sigurnosna politika EU. U okviru „Deklaracije o budućnosti Evropske unije“, koja je pripojena sadržaju Ugovora iz Nice, dogovoreno je sastajanje nove međuvladine konferencije, čiji bi rad bio usmjeren ka pisanje teksta Ustava Evropske unije [26].

Peto proširenje

uredi

Padom komunizma u istočnoj Evropi, proces integracije bivših komunističkih zemalja u Evropsku uniju je mogao da počne. U periodu od 1987. do 1996. godine, 10 bivših socijalističkih zemalja — Poljska, Češka, Slovačka, Mađarska, Bugarska, Rumunija, Slovenija, Litvanija, Letonija i Estonija, kao i Turska, Kipar i Malta su podnijele prijavu za članstvo u EU. Na sjednici Evropskog vijeća u Luksemburgu, 12. i 13. decembra 1997. godine pokrenut je postupak prijema ovih zemalja u EU. Također, tada je odlučeno da će „svaka zemlja kandidat napredovati svojom brzinom, koja će zavisiti od stepena njene spremnosti.“ Kroz finansijsku pomoć za razvoj institucija, infrastrukture i ekonomija zemalja kandidata, EU im je, u sklopu svoje predpristupne strategije, pomogla da se prilagode njenim pravilima [22].

Kako bi uspješno završile pregovore o pridruživanju Evropskoj uniji, sve zemlje kandidati su morale da ispune Kopenhagenski kriterijum, prema kojem sve buduće zemlje članice EU moraju da budu stabilne demokratije, da poštuju ljudska prava i vladavinu zakona, da zaštite nacionalne manjine, da imaju tržišnu ekonomiju koja funkcioniše i da usvoje zajednička pravila, standarde i politiku, koji čine najveći dio njenih zakona. Pregovori sa 6 zemalja kandidata koje su najviše napredovale u ostvarivanju ovih kriterijuma (Kipar, Estonija, Mađarska, Poljska, Češka i Slovenija) su otpočeli 31. marta 1998, dok su sve ostale zemlje kandidati, osim Turske, pregovore otpočele 15. februara 2000. godine. Na sjednici Evropskog vijeća u Kopenhagenu, u decembru 2002. godine, zaključeno je da je 10 od 13 zemalja kandidata ispunilo neophodne uslove za pridruživanje EU. Pošto su 13. aprila 2003. godine u Atini potpisale sporazume o prijemu u EU, Poljska, Češka, Slovačka, Mađarska, Slovenija, Litvanija, Letonija, Estonija, Kipar i Malta su 1. januara 2004. godine postale njene punopravne članice [22].

Godine 2005, dvije bivše jugoslovenske republike — Hrvatska i Makedonija, kao i Turska, stekle su status kandidata za članstvo u Evropskoj uniji.

Ustav Evropske unije

uredi

Nakon stupanja na snagu Ugovora iz Nice, iskazala se potreba građana Evropske unije za pojednostavljenjem njene veoma složene strukture zakona, koju je sačinjavalo 8 ugovora i preko 50 protokola i aneksa. „Deklaracija o budućnosti Evropske unije“, koja je pripojena Ugovoru iz Nice, otvorila je mogućnost konsolidovanja svih ovih dokumenata unutar jednog — Ustava EU. Još na sjednici Evropskog vijeća u Lakenu, u decembru 2001. godine, donijeta je odluka o sazivanju javne konvencije država članica EU na kojoj bi prisustvovali predstavnici tih država, njihovih nacionalnih parlamenata, Evropskog parlamenta i Evropske komisije. Kao plod ove konvencije koja je trajala od februara 2002. do jula 2003. godine, nastao je nacrt Ustava EU, čiji je glavni cilj bio da izvrši njenu dubinsku reformu kako bi je približio njenim građanima. Ovaj nacrt je poslužio kao osnova u pregovorima koji su vođeni u okviru međuvladine konferencije od oktobra 2003. do jula 2004. godine, kada je usaglašen konačan tekst Ugovora o Ustavu EU. Novi ustav je trebao da zamijeni sve sporazume potpisane u proteklih 50 godina, osim sporazuma o Euroatomu [28].

Sadržaj novog ugovora je bio podijeljen u 4 jednake cjeline. Prva se odnosila na osnovne principe i ciljeve Evropske unije, dok je druga obuhvatala Poglavlje osnovnih prava EU. Treća cjelina se odnosila na politike EU i na njeno funkcionisanje uopšte. Način stupanja na snagu Ustava, načini njegovog mijenjanja i objava prestanka važenja svih prethodnih ugovora su smješteni u četvrtu cjelinu ugovora. Stubovna struktura EU bi prestala da postoji i EU bi postala jedinstvena pravna cjelina. Po prvi put, predložena je klauzula o dobrovoljnom povlačenju, kojom bi svakoj državi članici bilo omogućeno dobrovoljno napuštanje EU. Zadaci evropskog komesara za vanjske odnose i evropsku susjedsku politiku, kao i zadaci visokog predstavnika za vanjsku politiku i sigurnost su povereni ministru vanjskih poslova EU, čija bi funkcija bila uvedena usvajanjem Ugovora o Ustavu. Pored povećanja broja oblasti koje podliježu glasanju kvalifikovane većine, preložena je i izmjena ovog sistema, prema kojoj bi, kako bi određeni prijedlog bio usvojen, za njega moralo da glasa 55% država članica, čija populacija čini najmanje 65 % ukupnog broja stanovnika EU. U okviru zajedničke odbrambene politike, bila bi znatno povećana uloga Evropske odbrambene agencije, a predloženo je i usvajanje zajedničke politike o azilu, imigraciji i kontroli vanjskih granica EU. Razvojem Europola i Eurojusta (osnovan 2002), bila bi stvorena mogućnost za otvaranje kancelarije evropskog javnog tužioca [28].

Ugovor o Ustavu Evropske unije je, kako bi Ustav stupio na snagu, morala potvrditi svaka zemlja članica EU, ili u nacionalnim parlamentima ili na referendumima. Na referendumima u Francuskoj i Holandiji, 54,68% [29], odnosno 61,54% [30] glasača je glasalo protiv potvrđivanja ovog ugovora, što je dovelo do prinudnog zamrzavanja procesa donošenja Ustava EU.

Ugovor iz Lisabona

uredi
 
Ceremonija potpisivanja Ugovora iz Lisabona (2007)

Na sjednici Evropskog vijeća u Briselu 16. i 17. juna 2005. godine, odlučeno je da će u narednom periodu proces reformisanja Evropske unije biti zamrznut, kako bi se, kroz konsultacije sa njenim građanima, uvidjeli razlozi zbog kojih su građani dvije zemlje članice odbacili predlog Ustava EU [28]. Na ceremoniji proslave 50. godišnjice potpisivanja Rimskih ugovora, koja je održana 25. marta 2007. godine u Berlinu, sve članice EU su usvojile pravno neobavezujuću Berlinsku deklaraciju, prema kojoj novi, reformski ugovor EU mora biti usvojen prije izbora za poslanike Evropskog parlamenta 2009. godine [31]. Iste godine, na sednici Evropskog vijeća koja je održana 21. i 22. juna u Briselu, postignut je dogovor o sazivanju međuvladine konferencije na kojoj bi bio usaglašen tekst novog ugovora. Pošto je Evropsko vijeće na neformalnoj sjednici u Lisabonu 18. i 19. oktobra 2007. potvrdio tekst novog ugovora, koji je usaglašen na međuvladinoj konferenciji, države članice su 23. decembra iste godine usvojile Ugovor iz Lisabona [28].

Za razliku od Ugovora o Ustavu Evropske unije koji je predviđao zamjenu svih prethodnih ugovora EU njenim ustavom, Ugovor iz Lisabona je, kao i svaki prethodni ugovor donijet u EU, samo izmijenio svoje prethodnike. Način donošenja odluka putem sistema kvalifikovane većine koji je predložen Ustavom EU je zadržan, ali je, na zahtjev Poljske, njegovo stupanje na snagu odloženo do 2014. godine. Umjesto rotirajućeg sistema šestomjesečnog predsjedavanja država članica sjednicama Vijeća EU, uvedena je funkcija stalnog predsjednika ovog tela. Funkcija ministra vanjskih poslova EU, koja je predložena Ustavom EU je zbog protivljenja Ujedinjenog Kraljevstva preimenovana, pa će njen zvanični naziv glasiti Visoki predstavnik Evropske unije za vanjsku politiku i sigurnost. Predviđeno je smanjenje broja članova Evropske komisije sa 27 na 15 do 2014. godine, a određena je i gornja granica broja poslanika u Evropskom parlamentu — 750. Uloga nacionalnih parlamenata država članica je povećana tako što im je dato pravo podnošenja amandmana na nacrte zakona EU. U tekstu Ugovora iz Lisabona spomenuta su i pitanja energetske solidarnosti između zemalja članica, kao i pitanje klimatskih promjena. Cio tekst Poglavlja osnovnih prava EU je izostavljen iz teksta novog ugovora, ali su zadržane njegove najbitnije stavke, koje imaju jednaku pravnu vrijednost [31].

Kako bi stupio na snagu, Ugovor iz Lisabona je, kao i Ustav EU, morala potvrditi svaka država članica. Iako je ugovor potvrđen u većini njih, građani Irske su ga na referendumu održanom 12. juna 2008. godine odbacili sa 53,4% glasova protiv [32]. Njemačka kancelarka Angela Merkel i predsjednik Francuske Nicolas Sarkozy su nakon odbacivanja ugovora na referendumu u Irskoj pozvali države članice da nastave se njegovim potvrđivanjem [33].

Dalje širenje i novi problemi

uredi

Pošto do 2002. nisu uspjele da ispune potrebne kriterijume za članstvo u Evropskoj uniji, Rumunija i Bugarska su njene članice postale tek 1. januara 2007. godine. Istog dana, Slovenija je, ispunivši neophodne uslove za uvođenje eura kao svoje nacionalne valute, postala prva bivša socijalistička država koja je uvela jedinstvenu evropsku valutu. Kipar i Malta su 1. januara sljedeće godine postali 14. i 15. članica Eurozone, a Slovačka im se pridružila tačno godinu dana kasnije.

Kosovski parlament je 17. februara 2008. godine proglasio nezavisnost od Srbije. Ministri vanjskih poslova država članica Evropske unije su sljedećeg dana usvojili dokument prema kojem EU neće imati zajednički stav po ovom pitanju, već će odluku o priznavanju ili nepriznavanju nezavisnosti Kosova svaka država članica donijeti pojedinačno [34]. Nezavisnost Kosova su priznale 23 od 28 država članica EU. Kako bi pomogla u razvoju Kosova nakon proglašenja njegove nezavisnosti i kako bi od Ujedinjenih nacija, SAD i Rusije preuzela dužnosti očuvanja mira i razvoja demokratije na Kosovu, EU je na njega poslala misiju policije i civilne administracije — Euleks.

Također pogledajte

uredi

Reference

uredi
  1. ^ "Country Comparisons - GDP (purchasing power parity)". Arhivirano s originala, 4. 6. 2011. Pristupljeno 30. 10. 2009.
  2. ^ European Integration Process
  3. ^ a b "European Union". Arhivirano s originala, 15. 12. 2007. Pristupljeno 30. 10. 2009.
  4. ^ a b c The Origins 1919-1939
  5. ^ a b c Počeci (1945—1957)
  6. ^ Vijeće Evrope[mrtav link]
  7. ^ Ugovor iz Londona (1949)[mrtav link]
  8. ^ a b c d e f g h "Encarta - Evropska unija (2. strana)". Arhivirano s originala, 15. 12. 2007. Pristupljeno 1. 11. 2009.
  9. ^ Evropska zajednica za ugalj i čelik[mrtav link]
  10. ^ Ugovor o osnivanju Evropske zajednice za ugalj i čelik
  11. ^ "Događaji u Evropskoj uniji: 1950-e". Arhivirano s originala, 11. 1. 2008. Pristupljeno 1. 11. 2009.
  12. ^ a b c d "Evropska ekonomska zajednica". Arhivirano s originala, 23. 11. 2007. Pristupljeno 1. 11. 2009.
  13. ^ a b c Rimski ugovori (1957)
  14. ^ Evropska investiciona banka
  15. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y "Evropski navigator". Arhivirano s originala, 3. 10. 2017. Pristupljeno 2. 11. 2009.
  16. ^ "Evropski parlament, članovi Evropskog parlamenta i predsjednici". Arhivirano s originala, 29. 8. 2008. Pristupljeno 2. 11. 2009.
  17. ^ Ribolov i lov na Grenlandu[mrtav link]
  18. ^ Evropska zastava
  19. ^ "Odnosi EU i Turske". Arhivirano s originala, 6. 7. 2008. Pristupljeno 3. 11. 2009.
  20. ^ Menjajuće lice Evrope — pad Berlinskog zida
  21. ^ Unutrašnje tržište
  22. ^ a b c Evropski investicioni fond
  23. ^ "Odbor regija". Arhivirano s originala, 20. 2. 2008. Pristupljeno 5. 11. 2009.
  24. ^ Prodi to Have Wide, New Powers as Head of the European Commission
  25. ^ Javier Solana/Spain: Europe's First Foreign Minister?
  26. ^ a b c d "Ugovor iz Nice". Arhivirano s originala, 1. 12. 2008. Pristupljeno 13. 11. 2009.
  27. ^ "Ugovor iz Nice". Arhivirano s originala, 16. 12. 2009. Pristupljeno 13. 11. 2009.
  28. ^ a b c d "Ustav za Evropu". Arhivirano s originala, 4. 1. 2017. Pristupljeno 14. 11. 2009.
  29. ^ French vote creates uncertainty over EU constitution
  30. ^ Dutch say 'No' to EU constitution
  31. ^ a b Ugovor iz Lisabona
  32. ^ Irci odbacili Ugovor iz Lisabona
  33. ^ "Merkel i Sarkozy: Nastaviti ratifikaciju Lisabonskog sporazuma". Arhivirano s originala, 2. 12. 2008. Pristupljeno 15. 11. 2009.
  34. ^ EU fudges Kosovo independence recognition

Vanjski linkovi

uredi
 
Commons logo
Commons ima datoteke na temu: Historija Evropske unije
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Historija_Evropske_unije&oldid=3529010"