Estonija
Estonija je baltička i istočnoevropska suverena država i članica Evropske unije. Na sjeveru izlazi na Finski zaliv, na zapadu na Baltičko more, a kopnom graniči s Latvijom na jugu (343 km) i Rusijom na istoku (338,6 km).[1] Od Švedske na zapadu odvaja je Baltičko more, a od Finske na sjeveru istoimeni zaliv. Sastoji se od kopna i 2.222 ostrva i ostrvca i zauzima ukupnu površinu od 45.339 km2. Glavni i najveći grad države je Tallinn. Ukupni broj stanovnika iznosi 1.294.455 (popis iz 2011.).[2]
Republika Estonija Eesti Vabariik |
||||||
---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
Himna: "Mu isamaa, mu õnn ja rõõm" ("Moja domovina, moja sreća i radost") |
||||||
Položaj Estonije
|
||||||
Glavni grad | Tallinn |
|||||
Službeni jezik | estonski | |||||
Državno uređenje | Unitarna parlamentarna republika | |||||
Alar Karis | ||||||
• Premijer |
Kristen Michal | |||||
Zakonodavstvo | ||||||
Nezavisnost | Od Sovjetskog saveza 20. augusta, 1991. | |||||
Površina | ||||||
• Ukupno |
45.339 km2 (132) | |||||
4,56 | ||||||
Stanovništvo | ||||||
• Ukupno |
▲1.324.820 Procjena 2019 (151) | |||||
• Gustoća |
29/km2 | |||||
BDP (PKM) | 2019 | |||||
• Ukupno |
$46,590 milijardi | |||||
$35.717 | ||||||
Gini (2018) | ▲30.6 | |||||
HDI (2018) | ▲0.882 | |||||
Valuta | Euro (EUR) | |||||
Vremenska zona | EET (UTC+2) - ljeti EEST (UTC+3) |
|||||
Pozivni broj | +372 | |||||
Internetska domena | .ee |
Najbrojniju etničku grupu čine Estonci (oko 70%) koji pripadaju Baltofinskoj grupi naroda, dok su glavne manjine Rusi i Finci. Glavna religija je protestantizam.
Službeni jezik je estonski, koji pripada ugrofinskoj porodici jezika i vrlo je sličan finskom jeziku.
Teritorija Estonije je naseljena još od perioda od 6500. godine prije nove ere. Nakon viševjekovne njemačke, danske, švedske i ruskih vladavine, Estonci su doživeli nacionalno buđenje koje je kulminiralo nezavisnošću od Ruskog carstva, nakon Prvog svjetskog rata. Tokom Drugog svjetskog rata, Estoniju je 1940. okupirao SSSR, zatim nacistička Njemačku godinu dana kasnije. Oslobođenjem Istočne Evrope od strane Crvene armije, Estonija je 1944. ponovo potpala pod sovjetsku kontrolu. 1988. godine, Estonski Vrhovni sovjet je izdao Estonsku deklaraciju o suverenitetu a koja je bila u suprotnosti sa sovjetskom vladom. Nezavisnost je obnovljena 20. augusta 1991. godine.
Etimologija
urediNakon što je Estonija ponovo stekla nezavisnost, 1991. uslijedila je javna debata oko izabranog engleskog imena za Estoniju. Sufiks –onia u imenu Estonia (ranije također Esthonia) je latinskog porijekla, i neki smatraju da podsjeća na istočnu Evropu. Mnogi Estonci se više identifikuju sa sjevernom Evropom i više bi voljeli da njihova zemlja ima ime koje zvuči nordijskije. Najpoznatija alternativa imenu u engleskom jeziku je Estland (Estland), što je i naziv za ovu zemlju u većini germanskih jezika (na primjer u njemačkom, danskom, norveškom i švedskom).
Historija
urediLjudsko naseljavanje u Estoniji je postalo moguće kada se led iz posljednjeg ledenog doba, otopio prije oko 11.000 – 13.000 godina. Najstarija poznata naseobina u Estoniji se nalazi na Rijeci Parnu (Pärnu), blizu grada Sindi (naseobina Puli (Pulli), po selu Puli - na desnoj obali rijeke Parnu). Ona potiče iz sredine 8. vijeka stare ere.
Estonija je primila kršćanstvo kada su njemačka "Livonijska braća po maču" i Danska osvojili ovu zemlju 1227. Među kasnijim stranim silama koje su kontrolisale Estoniju u raznim periodima su bile Danska, Švedska, Poljska i konačno Rusija (1710. de facto, 1721. de iure). Međutim, više klase i viša srednja klasa su ostale prvenstveno baltičko-njemačke do otprilike 1918. Tokom i neposredno nakon Drugog svjetskog rata, preostale Nijemce su istjerali Adolf Hitler, a kasnije i Staljin.
Nakon pada Ruskog Carstva poslije Oktobarske revolucije, Estonija je proglasila nezavisnost 24. februara, 1918. Nakon Estonskog oslobodilačkog rata i Sporazuma iz Tartua potpisanog 2. februara 1920, Estonija je održavala ovu nezavisnost tokom 22 godine, i ista parlamentarna vlast je ponovo uspostavljena 1992, nakon raspada Sovjetskog Saveza. Ova vlast je bila sačinjena od parlamenta, zvanog Riigikogu, koga su birali svi građani Estonije preko 18 godina. Rigikogu je raspušten 1934. i zemljom je dekretom vladao predsjednik Konstantin Pats (Konstantin Päts) do parlamentarnih izbora 1938.
Estoniju su sovjetske snage okupirale juna 1940. što je bila posljedica Sporazuma Ribentrop-Molotov (1939.) između Nacističke Njemačke i Sovjetskog Saveza. Mnogi od političkih i intelektualnih vođa su bili ubijeni ili izloženi represiji, uključujući prvog predsjednika Estonije, Konstantina Patsa, koji je deportovan u Rusiju. Estoniju je pod okupacijom držao njemački Treći rajh od 1941. do 1944, kada su je Sovjeti oslobodili od Nijemaca i ponovo okupirali. Ova zemlja je ponovo stekla nezavisnost 20. augusta 1991. potpisnom revolucijom i raspadom Sovjetskog Saveza. Dan 20. august je sada nacionalni praznik u Estoniji.
Posljednje ruske trupe su iz zemlje izašle 31. augusta 1994, te je Estonija je stupila u članstvo NATO pakta 29. marta, a članica Evropske unije je postala 1. maja 2004.
Estonija je potpisala granični sporazum sa Rusijom 18. maja 2005, čime su dvije zemlje neznatno redefinisale granicu koju su dijelile od 1991. Ovaj sporazum je Rigikogu, estonski parlament, ratificirao 20. juna 2005. Međutim, Rusija je odbacila estonsku preambulu ovom zakonu, koja se poziva na neprekinuti pravni kontinuitet estonske države tokom sovjetskog perioda, te se indirektno poziva na sovjetsku okupaciju Estonije, te je objavila je da poništava svoj potpis i da želi da ponovo počne pregovore sa Estonijom.
Estonija je odgovorila da nema potrebe za ponovnim pregovaranjem oko granice i da nema teritorijalne zahtjeve prema Rusiji.
Geografija
urediEstonija leži na istočnim obalama Baltičkog mora između koordinata 57,3° i 59,5° N i 21,5° i 28,1° E. Prosječna nadmorska visina je samo 50 m, a najviša tačka u državi je Suur Munamagi (Suur Munamägi) na jugoistoku (318 m).
Nafta iz škriljaca i nalazišta krečnjaka, zajedno sa šumama koje pokrivaju 47% zemlje igraju ključne ekonomske uloge u ovoj zemlji, inače siromašnoj resursima. Estonija leži na preko 1.400 jezera (od kojih su većina veoma mala, a najveće, jezero Peipus, (Peipsi na estonskom) pokriva 3.555 km2), brojne močvare, i 3.794 kilometara obale su bogate brojnim zalivima, tesnacima i zatonima. Broj ostrva se procjenjuje na nekih 1.500, od kojih su dva dovoljno velika da čine okruge, Saare i Hiu.
Vlada
urediEstonija je ustavna demokratska republika, sa predsjednikom koga bira jednodomni parlament (izbori su svake četiri godine). Vladu, ili izvršnu granu, čine premijer, koga nominuje predsjednik, i ukupno 14 ministara. Vladu postavlja predsjednik nakon odobrenja parlamenta.
Zakonodavnu vlast ima jednodomni parlament, Rigikogu (državna skupština), koji se sastoji od 101 člana. Poslanike bira narod na izborima, i oni imaju četvorogodišnje mandate. Vrhovni sud je Nacionalni sud ili Rigikohus (Riigikohus), sa 19 sudija, čijeg predsjednika postavlja parlament na doživotnu dužnost, a nominuje ga predsjednik.
Internet glasanje je već korišteno na lokalnim izborima u Estoniji, a estonski zakonodavci su odobrili Internet glasanje i za parlamentarne izbore.
Od 2021 predsjednik Alar Karis, od 2024 Predsjednik Vlade Kristen Michal.
Administrativna podjela
urediEstonija je administrativno podjeljena na 15 okruga (estonski: množ. maakonnad; jedn. - maakond). Okruzi se dalje dijele na općine koje mogu biti urbane i ruralne.
Okruzi su sljedeći:
Privreda
uredi1999. godine, Estonija je doživjela najgoru privrednu godinu od dobitka samostalnosti 1991. godine. Ova kriza se dogodila najviše zbog velike privredne krize u susjednoj Rusiji. Estonija je postala članica WTO-a (Svjetske Trgovinske Organizacije) u novembru 1991. godine (druga baltička država koja je postala članica). U procesu tranzicije privatizirani su energetski, telekomunikacijski i drugi državni sektori. Uz pomoć Evropske unije, Svjetske banke i Nordic banke, Estonija je završila pripreme za Evropsku uniju krajem 2002. godine i postala član iste 1. maja 2004. godine.
Estonija ima brzorastuću privredu, dijelom zbog toga što veliki broj skandinavskih firmi otvaraju svoje podružnice u Estoniji, a i djelom zbog tranzita ruske nafte. Estonija je najbogatija od svih baltičkih zemalja. Država je uvela euro kao valutu 1. januara 2011. godine.
Ovaj članak ili njegov dio sadrži zastarjele podatke. |
Stanovništvo
urediIzvorni Estonci čine oko 70 % populacije države. Ostalih 30-tak posto čine razni imigranti iz bivših sovjetskih država, većinom iz Rusije. Rusi su većinom nastanjeni u glavnom gradu Talinu i sjeveroistočnoj Estoniji. U zemlji postoji i mala finska manjina.
Službeni jezik je estonski, koji je blizak finskom i mađarskom. Ruski je također vrlo raširen jezik i većina stanovništva ga zna.
Etničke grupe
urediOvo je spisak etničkih grupa u Estoniji po popisu stanovništva iz 2003. godine:
Religija
urediVećina Estonaca su protestantske luteranske vjeroispovjesti, iako se samo mali broj stanovništva izjasnio kao aktivni vjernici. Ruska manjina je većinom pravoslavne vjeroispovjesti. U Estoniji postoji i Estonska pravoslavna crkva, koja je zbog nerazjašnjenih pitanja u zategnutim odnosima s Ruskom pravoslavnom crkvom.
Danas preko 31% odraslog stanovništva su sljedbenici određene vjere i sastoje se od:
- 15% Estonski luterani
- 14% Pravoslavci
- 0.5% Baptisti
- 0.5% Katolici
Također u zemlji postoji vrlo mali broj ostalih protestanata i Židova, također postoji i grupa neopogana koji su obnovili staru religiji Taara.
Kultura
urediPrva štampana knjiga na estonskom je katekizam koji je štampan 1535. u njemačkom Wittenbergu. Muzika je veoma važan dio nacionalnog identiteta zemlje. Od 1869. u Tartu se održava festival, na kojem danas učestvuje oko 30 hiljada muzičara i pjevača pred preko 200 hiljada ljudi.
Razno
urediEstonija je do sada (2014) jedina država u kojoj je moguće glasanje preko interneta.[3] Prvi put je ovakav način zvanično isprobavan kod općinskih izbora, odziv građana je iznosio oko 1 posto.[4]
Također pogledajte
urediReference
uredi- ^ Republika Estonija Pristupljeno 13.11.2015.
- ^ Rezultati popisa stanovništva u Estoniji Arhivirano 10. 10. 2016. na Wayback Machine Pristupljeno 8.3.2016.
- ^ Stručnjaci preporučuju Estoniji da se vrati na glasanje putem listića sa stranice Heise učitano 13.5.2014 (de)
- ^ Estonija glasa preko interneta sa stranice Heise učitano 13.5.2014 (de)
Vanjski linkovi
uredi- Informacije o Estoniji Arhivirano 13. 4. 2010. na Wayback Machine
- Evropski tigar
- Vodič kroz Estoniju
- Estonski institut
- Mapa Estonije Arhivirano 4. 2. 2005. na Wayback Machine
- Estonia onLine — site o Estoniji
- Slike Estonije
- Slike Estonije
- Službena državna stranica
- Kulturni događaji u Estoniji
- Uživo iz Estonije
- Parkovi Estonije
- Slike Talina
- Više slika o Starom i Novom Talinu