Wikipedia

Jugoslavenski dinar

valuta triju jugoslavenskih država između 1918. i 2003.

Jugoslavenski dinar (YUD) je bila zvanična valuta od 1918. do 2003. godine u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, Kraljevini Jugoslaviji, Socijalističkoj federativnoj republici Jugoslaviji i Saveznoj republici Jugoslaviji. Podijeljen je bio na 100 para.

Jugoslavenski dinar
Југословенски динар (sh)
Jugoslovanski dinar (sl)
Југословенски динар (mk)

Novčanica od 5000 dinara iz 1985. godine

Novčići od 2 dinara iz 1976. godine
ISO 4217 KodYUD, YUN, YUR, YUO, YUG, YUM
Korisnik Država Srba, Hrvata i Slovenaca
Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca
Kraljevina Jugoslavija
Demokratska federativna Jugoslavija
Federativna narodna republika Jugoslavija
Jugoslavija
Savezna republika Jugoslavija (do 1999.)
Republika Srbija (1992–2006)
Najmanja jedinicapara
OznakaDin
Nacionalna bankaNarodna banka
Jugoslavije

Historija

uredi

Do 1918. godine, dinar je bio valuta Kraljevine Srbije. Završetkom Prvog svjetskog rata i ujedinjenjem južnoslavenskih država u Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca, dinar postaje platežno sredstvo u svim dijelovima Kraljevine. Jedno se vrijeme na područjima današnje Slovenije, Hrvatske i Bosne i Hercegovine koristi austrijska kruna, koja se kasnije mijenja u omjeru 1 dinar = 4 krune. U isto se vrijeme u Srbiji i Crnoj Gori koristi srpski dinar. 1926. godine plavu novčanicu od 10 dinara, zamjenjuje nova u crvenoj boji, sa likom žene na naličju.

Nakon raspada SFR Jugoslavije:

Historija

uredi

Kraljevina SHS/Jugoslavija

uredi
Glavni članci: Srpski dinar, Austrougarska kruna, Jugoslovenska kruna i Crnogorski perper

Prvi svjetski rat

uredi

Za vrijeme Prvog svjetskog rata, srpski dinar je u unutrašnjem opticaju samo neznatno izgubio od vrijednosti, jer je Privilegovana narodna banka dosljedno poštovala propise o pokriću za njegovu emisiju. Mada je okupator nametnuo krunu kao zakonski novac u Srbiji, stanovništvo je s puno poverenja u nacionalnu valutu, čuvalo dinare, zamjena je izvršena samo manjim dijelom, po prinudnom kursu koji je okupator nametnuo: dva srpska dinara za jednu krunu, što je bilo u neskladu sa predratnim kursom.[2] Međutim, već krajem 1918. dinar je počeo naglo da gubi vrijednost, početkom 1919. je uvedena praksa inflatornog finansiranja budžetskih rashoda, tako da je 1920. došlo do prave erozije unutrašnje vrijednosti dinara. Privilegovana Narodna banka Srbije je na početku Prvog svjetskog rata, 13. juna 1914. godine, evakuisana iz Beograda, preko Soluna u Marseillu, gde se nalazila do završetka rata. Vraćena je u Beograd 16. februara 1919. Tokom rata banka je uspjela da gotovo u cjelosti očuva svoju imovinu, posebno zlato i srebro, koji su služili kao podloga za dinar.[3]

Kraljevina SHS

uredi

U novostvorenoj državi, Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, u opticaju je bilo novaca iz više država: austrougarska kruna, srpski dinar, crnogorski perper, njemačka marka i bugarski lev.[4]

Bugarski levi
uredi

Postavljalo se pitanje kako izvesti unifikaciju valuta na najefikasniji i najpravedniji način, kako bi se uspostavila novčana stabilnost u Kraljevini SHS. Zamjena leva i njemačkih maraka nije donijela većih teškoća. Zamjena bugarskih leva vršena je za krunsko-dinarske novčanice, s obzirom da se radilo o malim količinama ove valute, konvrezija male količine, oko 50 miliona leva u prometu u Srbiji, je bila daleko lakše izvodljiva. Levi su zamjenjeni na paritetnoj osnovi 2:1 neposrednom naplatom kod bugarske centralne banke početkom 1919. godine.

Njemačka marka
uredi

Slična situacija je bila i sa njemačkom markom, koja je zamjenjena u dinare u odnosu 1:1.

Crnogorski perperi
uredi

Nakon prisajedinjenja Kraljevine Crne Gore izvršen je popis perpera, pri čemu je utvrđeno da postoji oko 12,27 miliona, od čega u Crnoj Gori 9,13 miliona, u Hercegovini i Dalmaciji 1,8 miliona i u Srbiji 1,34 miliona. Perper je ubrzo zatim izgubio svojstvo platežnog sredstva, a njegovi vlasnici su gotovo više od dvije godine nisu imali jasno definisanu situaciju o njegovoj vrijednosti. Ovakvu konfuziju su iskoristili špekulanti, koji su počeli da kupuju perper na crno, po upola manjoj vrijednosti u odnosu na srpski dinar, što je izazvalo nezadovoljstvo u narodu. Crnogorski perperi su bili posljednja zatečena valuta, koja je zamijenjena u krunsko-dinarske novčanice, po paritetu 1:1, u toku aprila 1921. godine, u trenutku kada je većina perpera već promijenila svoje vlasnike.[5] Isplaćivanje blagajničkih uputnica u perperima su postale obaveza nove države, pri čemu je konverzija za iznose do 5.000 perpera vršena u krunsko-dinarske novčanice u odnosu 1:1, dok se za veće iznose konverzija vršila u odnosu 2:1.[6]

Austrougarska kruna
uredi

Najviše novca je bilo iz oblasti koje su prethodno bile pod austrougarskom vlašću.[7] Naime, Centralne banke vlade Austrije i Ugarske je planski obezvrijedila svoju valutu još tokom ratnih godina, pošto je štampala ogromne količine papirnih novčanica bez pokrića, finansirajući tako svoje ratne troškove. Na kraju rata 31. oktobra 1918. emisija austrougarskih kruna je iznosila 31,5 milijardi, a imala je pokriće u metalu u vrijednosti od svega 342 miliona kruna. I nakon rata austrougarska Centralna banka je nastavila da štampa papirne novčanice bez pokrića u korist Austrije i Mađarske, tako da je krajem 1919. godine u opticaju bilo više od 50 milijardi kruna.[8] Oko srpskog dinara i austrougarske krune, postavljala su se bitna politička i finansijska pitanja o tome[4]:

  • da li će izdavalac novog novca biti država ili emisiona banka,
  • kakva će i kolika biti podloga novog novca,
  • kakav će biti kurs zamjene srpskog dinara i austrijske krune, kao postojećih valuta u zemlji, prema novoj valuti jugoslovenskom dinaru. S jedne strane, postojala je želja da se vrijednost dinara ne kvari u korist problematičnog novca koji nije imao podlogu, a sa druge, politički nije bilo razumno poništiti krune i tako likvidirati novčani deo imovine onog dijela stanovništva, koje je živjelo na teritoriji nekadašnje Austrougarske. Odlučeno je da se najpre izvrši žigosanje austrijskih kruna na teritoriji Kraljevine SHS, domaćim pečatima kako bi se:
  • spriječilo dalje padanje vrijednosti krune na teritoriji Kraljevine SHS[9] i time smanjili gubici, te preuzela kontrola nad njom, s obzirom da se nastavila praksa inflatornog finansiranja, nekontrolisanim štampanjem novih novčanica u Beču i Pešti koja je korišćena i tokom rata
  • odredila količina kruna u zemlji i spriječio dalji dotok kruna sa teritorije susjednih država[9]
  • spriječili planovi o kontinuitetu krunske monetarne i carinske unije, te očuvanju monarhije u bilo kom obliku.[9]

Sa žigosanjem kruna se započelo početkom, a završilo 31. januara 1919. Najveća količina kruna je žigosana u Hrvatskoj i Slavoniji, Srijemu, Banatu i Bačkoj, a znatno manje u Sloveniji, Bosni, Hercegovini i Srbiji.[10] Postignut je samo jedan od očekivanih ciljeva: krune su izdvojene iz austrougarskog monetarnog sistema, ali nije bilo moguće spriječiti priliv nežigosanih kruna, zbog slabe primenjene tehnike žigosanja sa običnom tintom, pa ih je bilo lako falsifikovati, tako da građani nisu ni mogli znati da li je žig valjan.[10] Drugi pozitivni efekat žigosanja kruna je bilo donekle smirivanje građana, kojima je postalo jasno da krune neće biti proglašene ništavnim.[9]

Novčanice

uredi

Već 1. februara 1919. vlada je donijela odluku da se otpočne sa štampanjem novih novčanica, pa se nije čekalo na ozakonjavanje nove emisione banke, kako ne bi prošli mjeseci, te je taj zadatak preuzela država na sebe. Ugovoreno je štampanje novih novčanica u Parizu, zatim u Pragu, pa Zagrebu, ali usljed tehničkih prepreka, štampanje se oteglo. Na ljeto 1919. počele su da pristižu prve novčanice, ali veoma sporo. Zatim se razbuktala politička kriza, došlo je do promjene vlade i ministra finansija, što je cijeli proces odužilo još više.[11] U međuvremenu, priliv kruna iz inostranstva je nastavljen i dalje se vršilo njihovo i legalno i nelegalno žigosanje.[12]

Lokalna izdanja

uredi

U velikoj oskudici i haotičnim monetarnim prilikama, neposredno nakon proglašenja kraljevine, se javila potreba za većom količinom sitnih apoena, za podmirivanje potrebe svakodnevnog maloprodajnog prometa,[13] te za zvaničnim novcem u opticaju. Već 1919. općinske vlasti u više gradova na teritoriji novonastale države (Zagreb, Karlovci, [Osijek], Split, Beograd, Sarajevo, Ljubljana i Maribor) reagovale su izdavanjem svog, općinskog novca, odnosno vrijednosnog papira, koji se u općinskim blagajnama mogao zamijeniti za državni novac odgovarajuće vrijednosti.[14] Ovaj sitan papirni novac je vrijedio kao sredstvo plaćanja ograničeno vrijeme, odnosno godinu dana.

Gradska općina Karlovca štampala je 1919. izdala 10, 20 i 50 filira, koji su važili do kraja juna 1920.[15] U Osijeku su puštene u opticaj dve emisije gradskog novca s rokom važenja do kraja decembra 1919. U prvoj emisiji su štampane novčanice od 10, 20 i 50 filira, a u drugoj od 10 i 20 filira. U Splitu su 16. jula 1919. izdate novčanice od 10 i 20 krunskih helera na godinu dana.[16] Novčanice od 10, 20 i 50 filira, koje su važile samo za područje Zagreba su štampane do kraja juni 1920. godine.[17]

Sredinom novembra 1919. Privilegovana narodna banka, u to vreme već nepostojeće države, pustila je u promet papirni novac u apoenima od jednog i pola dinara. Autor novčanice od pola dinara, je bio zagrebački grafičar Menci Klement Crnčić.[18] Manje novčanice su štampane u litografskom zavodu Rožankovski u Zagrebu.[19] Novčanice od 1 dinara su štampane u Francuskoj, tekst na naličju, koje podsjeća na novčanicu od 5 dinara iz 1916/17 je na francuskom jeziku.[20]

Mada su apoeni od jednog i pola dinara već ušli u opticaj bez dodate vrijednosti u krunama, vlada je odlučila da je na sve novčanice neophodno doštampati vrijednosti u krunama, kako bi se u narodu izbjegla zabuna kod preračunavanja u krune i obrnuto. Dodatno žigosanje izvršeno je u Beogradu u Upravi fondova, počevši od 2. januara 1920, ali samo na onim novčanicama koje su se nalazile u trezoru, dok su novčanice koje su se već nalazile u opticaju ostale nežigosane.[21] Prilikom doštampavanja, na novčanicama od 1 dinara načinjena je štamparska greška, tako da je umjesto 4 КРУНЕ, pisalo 4 КУРНЕ. Međutim, greška je kasno uočena pa su ovakve novčanice, zbog velikih troškova i izbjegavanja moguće pometnje prilikom zamjene, ostale u opticaju.[20]

Novčanice od 10 i 20 dinara su štampane u Pragu, a najveće novčanice su štampane u Parizu.[19] U novembru se računalo da se ima dovoljno naštampanih dinara u iznosu od 2,5 milijardi i da bi se moglo krenuti sa rješavanjem pitanja zamjene kruna, pa se od 26. novembra 1919. do januara 1920. vršilo markiranje kruna, specijalnim markicama i to samo na prethodno žigosane krune. Nisu markirane ni sitne novčanice od 1, 2 i 10 kruna. Markiranje je imalo dva predviđena cilja:

  • utvrđivanje količina kruna u prometu
  • država je u obliku prinudnog zajma zadržavala 20% od vrednosti svake markirane krune, kao doprinos krunskog područja pokrivanju budžetskog deficita, koji se na dinarskom području već naplaćivalo inflatornom monetarnom emisijom. Vlada je obećavala da će 20% zajma vratiti, ali su mnogi to razumjeli kao konfiskaciju.[22]

Procjenjeno je da je na teritoriji Kraljevine SHS cirkulisalo oko 8-10 milijardi austrougarskih kruna i država se zadužila da bi otkupila dio tih kruna.[23]

Po zakonu od 26. januara 1920. godine, Privilegovana Narodna banka Kraljevine Srbije je prerasla je u Narodnu Banku Kraljevine SHS.[24] Emisiona banka Kraljevine SHS, kao kontinuitet Privilegovane Narodne banke Kraljevine Srbije[3] je počela sa radom tek 1. februara 1920. godine.[18] Uslijedili su dalji koraci ka unifikaciji. Narodna banka je izdala dinarsko-krunske novčanice, sa postojećom metalnom podlogom,[25] na kojima su odštampane njihove vrijednosti u obe novčane jedinice, u dinarima i u krunama. Zamjna je vršena po sistemu kruna za krunu, a dinar za dinar, s tim da je odnos bio 4 krune za 1 dinar (na primjer 400 kruna - 100 dinara). Ovim novčanicama su zamkenjivane samo prethodno markirane krune, dok su sitnije krunske novčanice ostale i dalje u opticaju, ali je odlučeno da se po završetku zamjene, dinarsko-krunske novčanice zadrže kao jedino sredstvo plaćanja[26] Zadržavanje imena krune olakšalo je prihvatanje novih novčanica na teritoriji gde se ranije koristila kruna.

Zamjena za dinarsko-krunske novčanice od 1000, 100, 50 i 20 kruna[19] je otpočela 16. februara i trajala je do 3. juna 1920.[27] Naredne godine, od 16. maja do 4. juna 1921. je vršena zamjena sitnih kruna, iste godine je vršena zamjena i u dijelu Dalmacije koja je tada pripojena Kraljevini SHS.[25] Nakon obavljene zamene austrougarskih kruna, povećana je količina novca u opticaju u Kraljevini SHS, što je dovelo do povećanja inflacije.[23]

Na dan 2. aprila 1920. godine objavljena je odluka ministarskog savjeta o zabrani iznošenja dinarsko-krunskih novčanica iz zemlje, te o kažnjavanju i zaplijenjivanju novčanica u korist države u slučaju iznošenja. Ova odluka je ublažena augusta iste godine, kada je dozvoljeno da se u inostranstvo iznesu novčanice u iznosu do 1.000 dinara.[21]

Dinarsko-krunske novčanice su bile omiljene u narodu. Veliki broj primeraka nikada nije zamenjen u banci, ljudi su ih zadržavali kao uspomenu. Dvije novčanice su dobile nadimke, ona od 10 dinara dobila je naziv kovač, a novčanica od 20 dinara orač, zbog slike orača na njenom licu.[28]

Novčanice nisu bile posebnog kvaliteta i bilo ih je lako falsifikovati. Poznati su falsifikati svih novčanica, osim onih sa najnižom nominalnom vrijednošću. Najčešće su falsifikovane novčanice od 100 i 5, a najređe one od 1000 dinara.[29] Zbog velikog broja falsifikata bilo je neophodno zamijeniti čitavu seriju dinarsko-krunskih novčanica. Odluka o povlačenju novčanica od 20 dinara je donesena već januara 1921, godinu dana nakon njenog puštanja u opticaj. Izuzetno uspjeli falsifikati su pronađeni na Bledu, u Zagrebu, Trstu, Pešti i Grazu.[30]

1919.

uredi
Glavni članak: Jugoslavenska kruna
Serija 1919.
Izgled Nominalna
vrijednost		 Veličina Boja Opis Datum izdavanja Vrijedila do
Lice Naličje Lice Naličje
    1/2 dinara
2 krune 		80x51 smeđa, ljubičasta i siva štit sa grba Kraljevine SHS 1.2.1919. kraj 1925.
30. 11. 1927.
    1 dinar
4 krune 		110x77 smeđa Miloš Obilić 1919. kraj 1925.
30. 11. 1927.
    5 dinara
20 kruna 		110x75 ljubičasta, smeđa i plava Miloš Obilić 1919. 24. 12. 1921.
20. 11. 1922.
    10 dinara
40 kruna 		153x92 lice plavkasto siva, naličje plava se preliva u ružičastu lijvo i desno šare, lijevo kovač, s čekićem u desnoj ruci, u lijevoj klješta s gvožđem u njima na nakovnju, ispred panj s alatima. remac od grožđa i vinove loze, lijevo i desno korpe s voćem 1.2.1919. 10. 8. 1923.
10. 6. 1924.
    20 dinara
80 kruna 		150x90 maslinasto zelena orač 1.2.1919. 17. 1. 1921.
30. 4. 1921.
    100 dinara
400 kruna 		177x112 ljubičasta 1919. 17. 1. 1929.
25. 5. 1934.
    1000 dinara
4000 kruna 		240x132 zelena i ljubičasta 1919. 17. 1. 1929.
25. 5. 1934.

1920.

uredi

Povlačenje dinarsko-krunskih novčanica je vršeno postupno.[27] Poslijednja koja je povučena iz opticaja, bila je novčanica najviše vrijednosti od 1000 dinara - 4000 kruna.[7]

Tek 1923. godine došlo je do stabilizacije dinara i inflacija je umanjena.[23] Početkom 1923. započeo je uspon dinara, što se može povezati sa dolaskom na mjesto ministra finansija Milana Stojadinovića. U naredne tri godine dinar je snažno ojačao na svjetskim berzama, sređene su državne finansije i oborena je inflacija. Ova stabilnost se održala sve do 1931.[31]

U cilju povećanja novčane mase potrebne za kreditiranje u obnovu ratom razrušene zemlje, kao i zamjene krunskih dinara čiji su se falsifikati počeli pojavljivati, Narodna banka Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca je krajem 1920. naručila izradu novčanica od 10, 100 i 1.000 dinara.[32]

Prve papirne jugoslovenske dinare izdaje Narodna banka Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 1920. godine. Apoen od deset dinara je jedina jugoslovenska novčanica izrađena u SAD. Njena izrada je naručena u štampariji American Bank Note Company, u New Yorku jer su kapaciteti štamparije Banque de France, koja je bila tradicionalni partner Kraljevine Srbije i kasnije Kraljevine SHS, bili zauzeti nakon Prvog svjetskog rata. Amerikanci su ustupili rezervnu novčanicu sa vinjetom snažnog nagog čovjeka koji okreće točak, što simbolično predstavlja napredak. Takvoj novčanici, iznad točka su dodati likovi dvije žene, boginje radinosti i nauke i Merkura - simbola trgovine. Na naličju novčanice su planinski vrhovi Kožuf, Veternik, Dobro Polje i Kajmakčalan.[18] Novčanica je puštena u opticaj 5. augusta 1922.[32]

Ipak, saradnja sa Banque de France je kasnije nastavljena pa su apoeni od 100 i 1.000 dinara izrađeni u Francuskoj, da bi od 1930. godine uz podršku Banque de France bio izgrađen i sa radom otpočeo Zavod za izradu novčanica u Topčideru - Beograd (ZIN) u kome se proizvode novčanice i kovanice. Prva novčanica proizvedena u ZIN-u je apoen od 10 dinara izdanja 1929. godine.[33]

Serija 1920–26.
Izgled Nominalna
vrijednost		 Veličina Boja Opis Datum izdavanja Vrijedila do
Lice Naličje Lice Naličje
    25 para 92 x 62 tamnoplava, smeđa Manastir Gračanica Bledsko ostrvo, Spomenik Bana Jelačića u Zagrebu. 14.6.1921. 30.9.1927.
    10 dinara 150 × 86 plava goli muškarac i točak krš 1. novembar 1920.
    10 dinara 126x82 crvena lik žene Grb Kraljevine Jugoslavije, silueta crkve 26. maj 1926.
    100 dinara 168 x 98 žuta lik žene brodovi i seljaci 30. novembar 1920.
    1000 dinara 182 × 108 ljubičasta Sveti Juraj ubija aždaju orač i gradovi u pozadini

Promjenom imena države u Jugoslavija 1929. godine, izdate su nove novčanice od 10 i 100 dinara, a 1931. su ih slijedile novčanice od 1000 dinara i od 500 dinara 1935. godine.

1929.

uredi
Serija 1929–39.
Izgled Nominalna
vrijednost		 Veličina Boja Opis Datum izdavanja
Lice Naličje Lice Naličje
    10 dinara plavo-zelena Kralj Petar
Stari most u Mostaru 		žena 1939.
    20 dinara smeđa Kralj Petar žena 1936.
    50 dinara smeđa Kralj Aleksandar statua konjanika 1931.
    100 dinara ljubičasta žena s mačem brodovi 1929.
    lik žene i vojnika dvije radnice 1934.
    500 dinara plava Kralj Petar žene koje rade 1935.
    1000 dinara žuta Kraljica Marija od Jugoslavije dvije žene, jedna sa srpom i pšenicom,
druga sa mačem i štitom 		1931.
    tri konjanika i žena
učitelj i učenik 		ribar i kovač 1935.
    10.000 dinara smeđa Kralj Peter dva zemljoradnika 1936.

1944.

uredi

Raspadom Kraljevine Jugoslavije 1941. godine, u Srbiji i dalje vrijedi dinar, nazvan srpski dinar. U Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini, kao i drugim dijelovima Nezavisne države Hrvatske, vrijedi kuna kao platežno sredstvo, dok u drugim okupiranim dijelovima vrijede bugarski lev, italijanska lira i njemačka reichsmark. Dinar se ponovo uvodi 1944. godine, te se mijenja u odnosu 1 dinar = 20 srpskih dinara = 40 kuna. U dijelovima okupiranim od strane Italije dinar se mijenja u odnosu 1 dinar = 3 lire.

U Demokratskoj federativnoj Jugoslaviji 1944. godine izašla je jedna serija novčanica u apoenima od 1, 5, 10, 20, 50, 100, 500 i 1000 dinara.

Serija 1944.
Izgled Nominalna
vrijednost		 Veličina Boja Opis Datum izdavanja Kataloški broj[34] Napomena
Lice Naličje Lice Naličje
    1 dinar svijetlosmeđa Lik jugoslavenskog partizana Milivoja Rodića[34] Grb Demokratske federativne Jugoslavije
Nominalna vrijednost novčanice 		1944. P-48
P-48a, P-48b, P-48c, P-48d 		Novčanice su tiskane u četiri serije:
a - tanki papir, bez sigurnosne niti
b - deblji papir, bez sigurnosne niti
c - sigurnosna nit vertikalno
d - sigurnosna nit horizontalno
    5 dinara plava P-49
P-49a, P-49b
    10 dinara ljubičasta P-50
P-50a, P-50b, P-50c
    20 dinara crvena P-51
P-51a, P-51b, P-51c, P-51d
    50 dinara plava P-52
P-52a, P-52b
    100 dinara zelena P-53
P-53a, P-53b
    500 dinara smeđa P-54
P-54a, P-54b
    1.000 dinara zelena P-55
P-55a, P-55b

1946.

uredi

Narodna banka Demokratske federativne Jugoslavije izdala je novu seriju novčanica 1946. godine u apoenima od 50, 100, 500 i 1000 dinara, a novčanicu od 5000 dinara izdala je 1950 godine.

1946–1950 Series
Izgled Nominalna
vrijednost		 Veličina Boja Opis Datum izdavanja
Lice Naličje Lice Naličje
    50 dinara žuta rudar drvosječa 1946.
    100 dinara smeđa kovač i kosac ribar
    500 dinara smeđa jugoslavenski partizan orač
    1.000 dinara smeđa lik žene sa srpom vodopad i lik žene sa mačem
    5.000 dinara plava brod u luci radnici u željezari 1950.

1955.

uredi

Narodna banka Federativne narodne republike Jugoslavije pripremila je i pustila u opticaj novu seriju novčanica, u apoenima od 100, 500, 1000 i 5.000 dinara, sa datumom 1. maj 1955. Novčanice u apoenima od 100, 500, 1000 i 5000 dinara su sa imenom Federativna narodna republika Jugoslavija.[35]

Serija 1955-63.
Izgled Nominalna
vrijednost		 Veličina Boja Opis Datum izdavanja
Lice Naličje Lice Naličje
    100 dinara crvena lik žene Dubrovnik 1955.
    500 dinara zelena žena sa srpom žetva
    1.000 dinara smeđa Arif Heralić tvornica
    5.000 dinara plava Reljef Ivana Meštrovića pod nazivom Kosovka devojka[36]

Krivotvorine

uredi

Ilustracije inflatornih apoena od 10.000 i 50.000 dinara su napravljene u fotoshopu i radi se o fantazijskim izdanjima bez ikakve vrijednosti.[35]

Krivotvorine
Izgled Nominalna
vrijednost		 Veličina Boja Opis Datum izdavanja
Lice Naličje Lice Naličje
  10.000 dinara crvena Spomenik u New Yorku, pred ulazom u Zgradu Ujedinjenih naroda, djelo Antuna Augustinčića golub mira
  50.000 dinara zelena Skulptura Nikole Tesle, autora Frane Kršinića na Nijagarinim vodopadima hidroelektrana

1966.

uredi

Denominacijom dinara u odnosu 1:100 1. januara 1966. godine, Narodna banka Jugoslavije pušta u opticaj apoene dinara u vrijednosti od 5, 10, 50 i 100 dinara, ali sa datumom izdavanja 1. august 1965. Serija novčanica od 5 i 50 dinara iz 1965. godine na naličju ima tekst "Наpодна банка Југославије" ćirilicom, kao i ostale tekstove (гувернер, вицегувернер, датум, Београд), dok je naziv dinara otiskan u četiri varijante (dinara, динара, динари, dinarjev). Na poleđini novčanica ime države otiskano je latinicom i ćirilicom, dok su nazivi republika ispisani u ćirilićnom pismu. Novčanica od 10 dinara sve tekstove na licu ima u latiničnom pismu, kao i imena republika na naličju.

Nova serija iz 1968. godine na licu i naličju novčanice koristi sve službene jezike i pisma u SFRJ. Koristi se promijenjeni dizajn novčanica prethodne serije, dok se novčanice od 500 dinara izdaju 1970. godine, a od 20 i 1000 dinara 1974. godine. Tom promjenom, denominirani dinar se često naziva Novi dinar, dok se u govornom jeziku zadržale novčane vrijednosti tzv. Starog dinara, te se npr. u govoru za novčani iznos od 10 dinara, često govorilo hiljadu dinara. ISO 4217 kod dinara iz ovog perioda bio je YUD.

Serija 1965-81.
Izgled Nominalna
vrijednost		 Veličina Boja Opis Datum izdavanja1 Numerisanje2
Lice Naličje Lice Naličje
    5 dinara 123 x 59 mm zelena Žena sa srpom Traktor 1. august 1965. (AA 000000)
    Nominalna
vrijednost 		1. maj 1968. (AA 000000)
    10 dinara 131 x 62 mm smeđa Arif Heralić Tvornica 1. august 1965. (AA 000000)
    Nominalna
vrijednost 		1. maj 1968.
12. august 1978.
4. novembar 1981. 		(AA 000000)
(AA 0000000)
    20 dinara 139 x 65 mm ljubičasta Brod u luci Nominalna
vrijednost 		1974.
4. novembar 1981. 		(AA 0000000)
    50 dinara 140 x 66 mm plava Reljef Ivana Meštrovića pod nazivom Kosovka devojka[36] Zgrada Skupštine FNRJ
(danas Dom Narodne skupštine Republike Srbije) 		1. august 1965. (AA 000000)
    Nominalna
vrijednost 		1. maj 1968.
12. august 1978.
4. novembar 1981. 		(AA 000000)
(AA 0000000)
    100 dinara 148 x 70 mm crvena Spomenik u New Yorku, pred
ulazom u Zgradu Ujedinjenih naroda,
djelo Antuna Augustinčića 		1965.
12. august 1978.
16. maj 1986. 		(AA 0000000)
    500 dinara 156 x 74 mm zelena Skulptura Nikole Tesle,
autora Frane Kršinića
na Nijagarinim vodopadima 		1970.
12. august 1978.
4. novembar 1981. 		(AA 0000000)
    1.000 dinara 164 x 78 mm plava Žena sa voćem 1974.
4. novembar 1981. 		(AA 0000000)

1Serije novčanica sa različitim datumima izdavanja razlikuju se po potpisima guvernera i zamjenika guvernera.

2Novčanice izdate 1. maja 1968. bile su numerisane sa kombinacijom dva slova i šest brojeva (AA 000000) i kombinacijom dva slova i sedam brojeva (AA 0000000). Kasnija izdanja su bila sa (AA 0000000).

1985.

uredi

Godine 1985. izlazi, nova serija novčanica, koja je započeta uvođenjem novčanice od 5000 dinara sa likom bivšeg predsjednika Jugoslavije Josipa Broza Tita. Već 1987. godine, zbog visoke inflacije uvode se 1987. novčanice od 20.000 dinara, a nakon čega novčanice od 50.000 dinara 1988. i 100.000, 500.000, 1 miliona i 2 miliona dinara, 1989. godine. Novčanice od 500.000 i 2 miliona dinara razlikuju se od ostale serije jer nemaju likove ljudi, nego crteže spomenika na Kozari, Tjentištu i Šumaricama.

Serija 1985–89.
Izgled Nominalna
vrijednost		 Veličina Boja Opis Datum izdavanja
Lice Naličje Lice Naličje
    5.000 dinara plava Josip Broz Tito Jajce 1985.
    20.000 dinara smeđa Alija Sirotanović rudarska oprema 1987.
    50.000 dinara zelena lik djevojke Dubrovnik 1988.
    100.000 dinara crvena lik djevojčice slova i brojevi 1989.
    500.000 dinara ljubičasta Spomenik na Mrakovici, djelo Dušana Džamonje Spomenik palim borcima u Dolini heroja na Tjentištu, autora Miodraga Živkovića
    1.000.000 dinara žuta lik djevojčice sa maramom klas pšenice
    2.000.000 dinara zelena i smeđa Spomenik na Mrakovici, djelo Dušana Džamonje Spomenik Prekinut let u Spomen-parku Kragujevački oktobar u Šumaricama, autora Miodraga Živkovića

1990.

uredi

ISO 4217 kod dinara iz ovog perioda bio je YUN. 1. januara 1990. godine izvršena je druga denominacija jugoslavenskog dinara po omjeru:

10.000 starih dinara (YUD) = 1 novi dinar (YUN).

Novčanice su zadržale dizajn i slične su seriji od 1985. godine, sa razlikom, da su denomnacijom dinara, nominalne vrijednosti postale manje za četiri nule. Prvo su izdate novčanice od 10, 50, 100, 200, 500 i 1000 dinara, a 1991. godine izdata je novčanica od 5000 dinara. U ovom periodu, četiri od šest republika SFRJ, uvode novčane bonove, a kasnije i novac, te je serija novčanica iz 1990. godine zadnja na kojoj se nalazi grb SFRJ i naziv SFR Jugoslavija. Serija novčanica puštenih u opticaj 1990. godine, sa istom nominalnom vrijednošću, ali sa promijenjenim bojama iz 1991. godine je otiskana sa imenom Jugoslavija, i to, bez troslovne skraćenice SFR ispred naziva države, na poleđini, jer se radi o novčanicama izdatim za vanredne potrebe zemlje (u slučaju izbijanja rata).

Serija 1990–91 .
Izgled Nominalna
vrijednost		 Veličina Boja Opis Datum izdavanja
Lice Naličje Lice Naličje
    10 dinara crvena djevojčica slova i brojevi 1990.
    50 dinara ljubičasta Spomenik na Mrakovici, djelo Dušana Džamonje Spomenik palim borcima u Dolini heroja na Tjentištu, autora Miodraga Živkovića 1990.
    purpurna mališan ruže
    100 dinara žuta djevojka klas pšenice 1990.
    tamno žuta 1991.
    200 dinara zelena i smeđa Spomenik na Mrakovici, djelo Dušana Džamonje Spomenik Prekinut let u Spomen-parku Kragujevački oktobar u Šumaricama, autora Miodraga Živkovića 1990.
    500 dinara plava dječak planine
    narandžasta 1991.
    1.000 dinara naranđasta Nikola Tesla Teslin transformator 1990.
    plava 1991.
    5.000 dinara ljubičasta Ivo Andrić Most Mehmed-paše Sokolovića

1992.

uredi

ISO 4217 kod dinara iz ovog perioda bio je YUR. 1. jula 1992. godine izvršena je treća denominacija jugoslavenskog dinara po omjeru:

10 starih dinara (YUN) = 1 novi dinar (YUR).

Novčanice su zadržale stari dizajn, sa razlikom, da se na naličju novčanica ne nalazi grb SFRJ, nego grb Narodne banke SR Jugoslavije, a na poleđini je ime države napisano latinicom i ćirilicom Jugoslavija. Za razliku od prethodnih serija, na novčanicama se ne nalaze, nazivi na jezicima drugih zemalja bivše SFRJ, već nazivi na srpskom jeziku koji su napisani ćirilicom i latinicom. U 1992. godini izdate su novčanice od 100, 500, 1000, 5000, 10000 i 50000 dinara. Zbog hiperinflacije, prourokovane ekonomskom krizom 1993. godine izlaze novčanice u apoenima od 100000, 500000, 1 miliona, 5 miliona, 10 miliona, 50 miliona, 100 miliona, 500 miliona, 1 milijarde i 10 milijardi dinara.

Serija 1992–93.
Izgled Nominalna
vrijednost		 Veličina Boja Opis Datum izdavanja
Lice Naličje Lice Naličje
    100 dinara plava djevojka klas pšenice 1992.
    500 dinara ljubičasta dječak planine
    1.000 dinara crvena Nikola Tesla Teslin transformator
    5.000 dinara zelena Ivo Andrić Most Mehmed-paše Sokolovića
    10.000 dinara smeđa djevojčica slova i brojevi
    50.000 dinara zelena mališan ruže
    100.000 dinara žuta djevojka suncokreti 1993.
    500.000 dinara ljubičasta dječak skijalište
    1.000.000 dinara ljubičasta mališan jorgovani
    5.000.000 dinara plava i tamno crvena Nikola Tesla Teslin transformator i Hidroelektrana Đerdap
    10.000.000 dinara zelena Ivo Andrić Zgrada Narodne biblioteke Srbije
    50.000.000 dinara crvena djevojčica Zgrada Univerziteta u Beogradu tzv. Kapetan-Mišino zdanje
    100.000.000 dinara plava dječak Zgrada SANU
    500.000.000 dinara ljubičasta djevojka Poljoprivredni fakultet Univerziteta u Beogradu
    1.000.000.000 dinara
(1 milijarda dinara) 		ružičasta djevojčica Zgrada Skupštine SR Jugoslavije
(danas Dom Narodne skupštine Republike Srbije)
    10.000.000.000 dinara
(10 milijardi dinara) 		ružičasta Nikola Tesla Teslin transformator

1993.

uredi

ISO 4217 kod dinara iz ovog perioda bio je YUO. 1. oktobra 1993. godine izvršena je četvrta denominacija jugoslavenskog dinara po omjeru:

1.000.000 starih dinara (YUR) = 1 novi dinar (YUO).

Novčanice su zadržale stari dizajn, kao i motive. U seriji iz 1993. godine izdate su novčanice od 5000, 10.000, 50.000, 500.000, 5 miliona, 50 miliona, 500 miliona, 5 milijardi, 50 milijardi i 500 milijardi dinara. Već za tri mjeseca, zbog hiperinflacije, došlo je do nove denominacije dinara.

Serija 1993.
Izgled Nominalna
vrijednost		 Veličina Boja Opis Datum izdavanja
Lice Naličje Lice Naličje
    5.000 dinara smeđa Nikola Tesla Muzej Nikole Tesle u Beogradu 1993.
    10.000 dinara crvena i zelena Vuk Karadžić Tršić i Manastir Tronoša
    50.000 dinara ljubičasta Petar II Petrović Njegoš Cetinjski manastir
    500.000 dinara zelena Dositej Obradović Manastir Novo Hopovo
    5.000.000 dinara smeđa i zelena Karađorđe Petrović Karađorđev konak u Topoli
    50.000.000 dinara crvena Mihajlo Pupin Stara telefonska centrala u Beogradu
    500.000.000 dinara plava Jovan Cvijić Zgrada Univerziteta u Beogradu tzv. Kapetan-Mišino zdanje
    5.000.000.000 dinara
(5 milijardi dinara) 		žuta Đura Jakšić Manastir Vraćevšnica
    50.000.000.000 dinara
(50 milijardi dinara) 		crvena i plava Miloš Obrenović Konak kneza Miloša
    500.000.000.000 dinara
(500 milijardi dinara) 		tamno crvena Jovan Jovanović Zmaj Narodna biblioteka Srbije

1994.

uredi

ISO 4217 kod dinara iz ovog perioda bio je YUG. 1. januara 1994. godine izvršena je peta denominacija jugoslavenskog dinara po omjeru:

1.000.000.000 starih dinara (YUO) = 1 novi dinar (YUG).

Novčanice su zadržale stari dizajn, kao i motive. U seriji iz 1994. godine izdate su novčanice od 10, 100, 1000, 5000, 50.000, 100.000, 500.000 i 10 miliona dinara. Tri sedmice kasnije, 24. januara 1994. zbog hiperinflacije, došlo je do nove denominacije dinara. U ovoj seriji, novčanice od 10 i 100 dinara nisu imale serijske brojeve. Novčanica od 10 miliona dinara iz serije 1992-93. je izdata sa crvenim žigom 1994, te novim potpisom guvernera na naličju, da bi se razlikovala od prvobitnog izgleda ove novčanice.

Serija 1994.
Izgled Nominalna
vrijednost		 Veličina Boja Opis Datum izdavanja
Lice Naličje Lice Naličje
    10 dinara zelena Josif Pančić Planine 1994.
    100 dinara plava i crvena Nikola Tesla Muzej Nikole Tesle u Beogradu
    1.000 dinara ljubičasta i crvena Petar II Petrović Njegoš Cetinjski manastir
    5.000 dinara plava i ljubičasta Dositej Obradović Manastir Novo Hopovo
    50.000 dinara crvena Karađorđe Petrović Karađorđev konak u Topoli
    500.000 dinara žuta Jovan Cvijić Zgrada Univerziteta u Beogradu tzv. Kapetan-Mišino zdanje
    10.000.000 dinara
(Novčanica iz 1993. godine sa dodatnim žigom "1994") 		zelena Ivo Andrić Narodna biblioteka Srbije

Novi dinar

uredi

ISO 4217 kod dinara iz ovog perioda bio je YUM. 24. januara 1994. godine izvršena je zamjena jugoslavenskog dinara, koji je bio direktno vezan za njemačku marku, po kursu prethodnog dana u odnosu:

13.000.000 starih dinara (YUG) = 1 Novi dinar (YUM) = 1 njemačka marka (DEM).

Naziv Novi dinar, bio je otisnut na novčanicama i zadržao se do 2000. godine. Prva serija sadržavala je apoene od 1, 5 i 10 novih dinara. U drugoj seriji iste godine izašle su dvije nove varijante novčanice od 5, 10 i nova novčanica od 20 novih dinara, i to, sa grbom SRJ, umjesto grba Narodne banke SR Jugoslavije, dok su apoeni od 50 i 100 novih dinara pušteni u opticaj 1996. godine, a apoen od 200 novih dinara je pušten u opticaj 1999. godine.[37]

Serija 1994–96. "Novi dinar"
Izgled Nominalna
vrijednost		 Veličina Boja Opis Datum izdavanja
Lice Naličje Lice Naličje
    1 novi dinar smeđa i zelena Josif Pančić Planine 1994.
    5 novih dinara crvena Nikola Tesla Muzej Nikole Tesle u Beogradu
    ljubičasta
    10 novih dinara ljubičasta Petar II Petrović Njegoš Cetinjski manastir
    crvena
    20 novih dinara zelena i smeđa Đura Jakšić Manastir Vraćevšnica
    50 novih dinara plava Miloš Obrenović Konak kneza Miloša 1996.
    100 novih dinara žuta Dositej Obradović Manastir Novo Hopovo
    200 novih dinara zelena Stevan Stojanović Mokranjac klavir

2000.

uredi

2000. godine su izdate nove novčanice bez riječi novi u apoenima od 10, 20, 50 i 100 dinara. Novčanice od 200 i 1000 dinara su izdate 2001., a poslije njih je 2002. puštena u opticaj novčanica od 5000 dinara.

Serija 2000–02.
Izgled Nominalna
vrijednost		 Veličina Boja Opis Datum izdavanja
Lice Naličje Lice Naličje
    10 dinara oker-žuta Vuk Karadžić
Filip Višnjić u pozadini 		Slika Vuka Karadžića; Učesnici Prvog slovenskog kongresa održanog u Pragu 1848. Vinjete slova koje je uveo Vuk Karadžić 2000.
    20 dinara zelena Petar II Petrović Njegoš Statua Njegoša iz Njegoševog mauzoleja
planina Lovćen
    50 dinara purpurna Stevan Mokranjac
klavir 		Slika Mokranjac
Motiv iz Miroslavljevog evanđelja
Note
    100 dinara plava Nikola Tesla
definicija Tesle, jedinice magnetske indukcije 		Portret Nikole Tesle
asinhroni motor
    200 dinara smeđa Nadežda Petrović; Statua Nadežde Petrović; Silueta manastira Gračanica slika Nadežde Petrović
manastir Gračanica 		2001.
    1.000 dinara crvena Đorđe Vajfert
Vajfertova pivara 		Slika Đorđa Vajferta
Hologram Svetog Juraja
Detalj iz unutrašnjosti stare zgrade Narodne banke Jugoslavije
    5.000 dinara ljubičasto-zelena

Slobodan Jovanović
Detalj ornamenta sa zgrade SANU

Portret Slobodana Jovanovića
Silueta Narodne skupštine Srbije 		2002

Izgled novčanica srpskog dinara zasniva se na dizajnu ove serije jugoslavenskog dinara. Jedina je razlika to, što umjesto teksta Narodna Banka Jugoslavije na naličju novčanica piše Narodna Banka Srbije.

Tečaj

uredi

Tokom Markovićevih 1990. reformi dinar će imati tečaj s markom 7:1[38] a 1997. će taj odnos biti 5:1.[39] U 1998. odnos je 6:1[40] dok će u 2000 biti 30:1.[41]

Kovanice

uredi

Također pogledajte

uredi

Reference

uredi
  1. ^ "Intervju dana Mladen Ivanić". Arhiva BH Dani broj 97. BH Dani. 15. 3. 1999. Arhivirano s originala, 26. 5. 2013. Pristupljeno 23. 1. 2019.
  2. ^ Mijatović 2014, str. 29.
  3. ^ a b Šojić 2014, str. 146.
  4. ^ a b Mijatović 2014, str. 28.
  5. ^ Kršev 2012, str. 120.
  6. ^ Kršev 2012, str. 121.
  7. ^ a b Muzej grada Beograda i 1000 dinara - 40000 kruna iz 1919.
  8. ^ Matić 2012, str. 76.
  9. ^ a b c d Mijatović 2014, str. 34.
  10. ^ a b Mijatović 2014, str. 35.
  11. ^ Mijatović 2014, str. 36.
  12. ^ Mijatović 2014, str. 37.
  13. ^ Muzej grada Beograda i 20 para iz 1920.
  14. ^ Muzej grada Beograda i 10 para iz 1920.
  15. ^ Kolar-Dimitrijević 2013, str. 139.
  16. ^ Kolar-Dimitrijević 2013, str. 141.
  17. ^ Kolar-Dimitrijević 2013, str. 142.
  18. ^ a b c Ćirić 2013.
  19. ^ a b c Kolar-Dimitrijević 2013, str. 147.
  20. ^ a b Ilić 1999, str. 34.
  21. ^ a b Jelinčić 1998, str. 38.
  22. ^ Mijatović 2014, str. 39.
  23. ^ a b c Šojić 2014, str. 148.
  24. ^ Bolesnikov 2009, str. 54.
  25. ^ a b Mijatović 2014, str. 47.
  26. ^ Mijatović 2014, str. 46.
  27. ^ a b Mijatović 2014, str. 48.
  28. ^ Jelinčić 2 1998, str. 38.
  29. ^ Jelinčić 2 1998, str. 36.
  30. ^ Jelinčić 2 1998, str. 37.
  31. ^ Nikolić 2009, str. 60.
  32. ^ a b Kirsanov 2015, str. 104.
  33. ^ Željko Stojanović - Nacionalni katalog novčanica Srbije i Jugoslavije, Beograd - Srbija, 2007.
  34. ^ a b Novčanice Jugoslavije na portalu banknote.ws (en)
  35. ^ a b Željko Stojanović, Novčanice Narodne banke 1884-2004;
  36. ^ a b Arte Media d.o.o. "Arte - Ivan Meštrović - Opus". arte.rs. Pristupljeno 17. 7. 2015.
  37. ^ Novčanice Jugoslavije na www.bis-ans-ende-der-welt.net
  38. ^ Pejić, Nenad (27. 2. 2008). "Bogić Bogićević: Čovjek koji je rekao "ne". Svjedoci raspada. Radio Slobodna Evropa. Pristupljeno 23. 1. 2019. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link)
  39. ^ Ignja, Petar (18. 12. 1997). "Srbija protiv svih". NIN-ova arhiva (jezik: srpski). NIN. Arhivirano s originala, 15. 4. 2023. Pristupljeno 23. 1. 2019. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link)
  40. ^ "DEVALVACIJA DINARA". NIN-ova arhiva broj 2466 (jezik: srpski). NIN. 29. 1. 1998. Arhivirano s originala, 30. 4. 2019. Pristupljeno 30. 4. 2019.
  41. ^ "Dinar za numizmatičare". NIN-ova arhiva broj 2603 (jezik: srpski). NIN. 16. 11. 2000. Arhivirano s originala, 20. 8. 2016. Pristupljeno 30. 4. 2019.

Vanjski linkovi

uredi
 
Commons logo
Commons ima datoteke na temu: Jugoslavenski dinar

Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Jugoslavenski_dinar&oldid=3566372"