Internodij

Stablljika je jedna od dvije glavne strukturne osi vaskularneih biljki, druga je korijen. Stabljika se obično dijeli na čvorove (koljenca, nodije) i internodije:

Čvorovi ili nodiji nose jedan ili više listova, kao i pupoljke koji mogu izrasti u grane (s listovima, češeri četinara ili cvasti (cvjetove) kod cvjetnica. Iz čvorova se također se mogu razviti adventivni korijeni
Bezlisni dio stabljike između dva nodija naziva se internodij (internodium) ili članak. Koljenca i članci (nodiji) posebno su jasno vidljivi kod člankovitih stabljika, gdje su koljenca zadebljala, kao naprimjer kod biljaka iz porodice Poaceae (trava). Dakle, internodiji ili članci su dijelovi stabljike između dva susjedna čvora (koljenca).

Termin "izdanak" često se brka s terminom "stabljika"; "izdanci" se općenito novi prirasti biljke, uključujući stabljike i druge strukture poput lišća ili cvjetova. Stabljike u većini biljaka nalaze se iznad površine tla, ali neke imaju i podzemno stablo. Stabljike imaju četiri glavne funkcije koje su:^[1]

Podrška cijeloj biljci, lišću, cvjetovima i plodova. Stabljike održavaju lišće na svjetlosti i omogućavaju potporu za cvjetove i plodove;
Transport tekućine između korijena i izdanaka u ksilemu i floemu (vidi dolje);
Skladištenje hranjivih sastojaka:
Proizvodnja novog živog tkiva. Normalan životni vijek biljnih ćelija je jedna do tri godine. Stabljike imaju meristemske ćelije koje koje stvaraju godišnje živo tkivo.

Stabljike imaju dva tkiva slična cijevima koja se nazivaju ksilem i floem. Ksilemsko tkivo transportira vodu djelovanjem povlačne transpiracije, kapilarnim djelovanjem i korijenskim pritiskom. Floemno tkivo sastoji se od sitastih ćelija i cijevi. Dva tkiva su odvojena kambijem, tkivom koje se dijeli i tvori ksilemske ili floemske ćelije.

Specijalni termini

Termin stabljika prvenstveno se odnosi na jednogodišnje ili višegodišnje zeljaste biljke, iako će u nastavku teksta biti govora i o stablašicama. Stabljike su često specijalizirane za skladištenje, aseksualnu reprodukciju, zaštitu ili fotosintezu, što uključuje slijedeće termine:

Akaulescentne: koristi se za opisivanje stabljika za koje se čini da su bez stabljike. Zapravo su takve stabljike izuzetno kratke, pa izgleda da se lišće izdiže izravno iz tla, npr. neke vrste iz roda Viola (ljubičice)
Arborescentne: stabljike poput drvenastih stabala, obično s jednim deblom.
Aksilarni pupoljak ili pazušni popoljak: pupoljak koji raste na mjestu spajanja (u pazuhu) starijeg lista sa stabljikom. Potencijalno može izrasti u izdanak.
Granate: zračne stabljike opisane su kao razgranate ili nerazgranate.
Pupoljak: embrionalni izdanak s nezrelim vrhom stabljike.
Lukovica: kratka okomita podzemna stabljika s mesnatim listovima za skladištenje, npr. luk, narcis, tulipan. Lukovice često učestvuju u razmnožavanju, dijeljenjem na nove lukovice ili stvaranjem novih novih lukovica koje se nazivaju lukovičice ili češnjevi. Lukovice su kombinacija stabljike i lišća, pa ih je moguće bolje smatrati lišćem, jer veći dio i čine listovi.
Cepitoza: kada stabljike rastu u zapetljanoj masi ili grudici ili u prostirkama s niskim rastom.
Kladode (uključujući filoklade): spljošteno stablo koje izgleda kao više ili manje lišća i specijalizirano je za fotosintezu,^[2] npr. jastučići kaktusa.
Penjenje: stabljike koje se stežu ili omotavaju oko drugih biljaka ili struktura.
Korm: kratko prošireno podzemno, skladišno stablo, npr. rodovci Taro, Crocus, Gladiolus.

Ležeća stabljika Cucurbita maxima

Ležeća, položena: stabljike koje leže ravno na zemlji i na krajevima se okreću prema gore.
Frutikozne: stabljike koje rastu kao grmlje i drvenastoh habitusa.
Zeljaste: nedrvenaste, ugibaju na kraju vegetacijske sezone.
Internodij ili članak: interval između dva uzastopna čvora. Posjeduje sposobnost izduživanja bilo iz baze ili iz krajeva, ovisno o vrsti.
Čvor: tačka pričvršćivanja lista ili grančice na stabljici kod sjemenjača. Čvor ima vrlo malu zonu rasta.
Peteljčica: stabljike koje služe kao drške pojedinog cvijeta u cvasti ili listića u složenim listovima.
Bodlja: naoštreni produžetak vanjskih slojeva stabljike, npr. ruža.
Pseudostabljika: lažna stabljika, od valjanih podloga lišća, koja može biti visoka 2 ili 3 m kao u banana.
Rizom: vodoravno podzemno stablo koje uglavnom služi za razmnožavanje, ali i skladištenje, npr. većina papratii, perunika.
Stolon: stabljika koja raste vodoravno na zemlji i ukorijenjuje se na čvorovima, pomaže pri reprodukciji. Npr. vrtna, Chlorophytum comosum .
Trupac: stabljika koja drži cvijeće koje izlazi iz zemlje i nema normalno lišće: ljiljan, perunika, češnjak.
Trn: modificirana stabljika s zaoštrenim vrhom.
Gomolj: zadebljala podzemna stabljika prilagođena za skladištenje i razmnožavanje, npr. krompir.
Drvenasta: tvrdo teksturne stabljike s sekundarnim ksilemom.

Struktura stabljike

Poprečni presjek stabljika lana, sa potpornim tkivom.
Ep = epiderma;
C = Kora;
BF = Vlakna lika;
P = Floem;
X = Ksilem;
Pi = srž ili srčika

Stabljika se obično sastoji od tri tkiva, dermalno tkivo, potporno i vaskularno tkivo. Kožna tkiva prekrivaju vanjsku površinu stabljike i obično funkcioniraju na vodootpornoj, zaštićenoj i kontroliranoj izmjeni plinova. Potporno ili mehaničko tkivo se uglavnom sastoji od ćelija parenhima i popunjava se oko vaskularnog tkiva. Ponekad funkcionira i u fotosintezi. Vaskularno tkivo služi za transport na veće udaljenosti i strukturnu podršku. Većina ili cijelo potporno tkivo može se izgubiti kod odrvenjenih stabljika. U dermalnom tkivu stabljika vodenih biljaka može nedostajati hidroizolacija koja se nalazi u zračnim stabljikama. Raspored provosnog tkiva uveliko varira među različiti biljnim vrstama i njihovim grupama.

Stabljike dikotiledona

Stabljike dikotiledona sa primarnim rastom imaju šupljinu u središtu, pri čemu vaskularni snopovii formiraju poseban prsten vidljiv kada se stabljika gleda u poprečnom presjeku. Vanjska strana stabljike prekrivena je epidermom koja je prekrivena vodootpornom kutikulom. Epiderma također može sadržavati stome za izmjenu plinova i višećelijske stabljike koje se nazivaju trihomi. Korteksni koji se sastoji od hipoderme (koleknhimske ćelije) i endoderme (ćelije koje sadrže skrob) prisutan je iznad pericikla i vaskularnih snopova.^[3]

Drvenaste dikotiledone i mnoge nedodificirane od njih imaju sekundarni rast koji potiče od njihovih bočnih ili sekundarnih meristema: vaskularni kambij i plutni kambij ili felogen. Vaskularni kambij formira se između ksilema i floema u vaskularnim snopovima i spaja se u obliku neprekidnog cilindra. Ćelije vaskularnog kambija se dijele kako bi iznutra proizvele sekundarni ksilem, a sekundarni phloem izvana. Kako se stabljika povećava u promjeru zbog proizvodnje sekundarnog ksilema i sekundarnog floema, korteks i epiderma se na kraju ljušte. Prije toga, tamo se razvija plutasti kambij. Kambij plute dijeli se, kako bi se izvana stvorile vodootporne plutaste ćelije, a ponekad i felodermne ćelije iznutra. Ta tri tkiva formiraju periderm koji zamjenjuje funkciju epiderme. Područja labavo nabijenih ćelija u peridermu koje funkcionirajuu u razmjeni plinova nazivaju se lenticele.

Sekundarni ksilem komercijalno je važan kao drvo. Sezonska varijacija rasta iz vaskularnog kambija je ono što stvara godišnje prstenove drveća u umjerenim klimama. Drveni prstenovi su osnova za dendronološku analizu koja datira drvene predmete i pridružene artefakte. Dendroklimatologija je nauka koja upotrebljava drvenih prstenova kao zapise o prošlim klimama. Zračno stablo odrasle biljkestablašice naziva se deblo. Mrtvo, obično tamnije unutrašnje drvo debla velikog prečnika, naziva se srčika ili srž i rezultat je tiloze. Vanjsko, živo drvo naziva se sočno drvo.

Stabljike monokotiledona

Stabljike dviju palmi vrste Roystonea regia imaju karakteristične izbočine, ožiljke na lišću i vlaknasto korijenje, Kalkuta, Indija

Vaskularni snopovi prisutni su u cijeloj stabljici monokotiledona, iako su koncentrirani prema vani. To se razlikuje od stabljika dikoltiledona, koje imaju prsten vaskularnih snopova, a često nijednog nema u centru. Vrh izdanka u stabljikama monokotiledona je više izdužen. Listovi omotača rastu oko njega, štiteći ga. To se u određenoj mjeri odnosi na gotovo sve monokotiledone. One rijetko imaju sekundarni rast i stoga su rijetko drvene, s tim da su palme i bambusi uočljivi izuzeci. Međutim, mnoštvo stabljika monokotiledonaa povećava promjeru putem anomalnog sekundarnog rasta.

Stabljike golosjemenjača

Sve golosjemenjače su drvenaste biljke. Njihove stabljike su po strukturi slične drvenim dikotiledonama, osim što većina gimnospermi proizvodi samo traheidne sudove ju ksilemu, a nesudove koji postoje kod dikotiledona. Drvo gimnospermi također često sadrži smolne kanale. Drvenaste dikotiledone nazivaju se tvrdo drvo, npr. hrastovi, javorovi i orasi. Suprotno tome, gimnosperme imaju mehko drvo, poput borova, smreka i smrča.

Stablo ove sekvoje, Sequoia sempervirens je njena stabljika.
Tasmanjijska papratno stablo.

Stebljike paprati

Većina paprati ima rizome bez vertikalne stabljike. Izuzetak je paprat stablašica, s vertikalnim stabljikama do oko 20 metara. Anatomija stabljika paprati je složenija od one dikotiledona, jer imaju jedan ili više lisnih praznina u presjeku. Jaz u listovima nalazi se na mjestu gdje se vaskularno tkivo odvaja na čelo. U preseku, vidi se da vaskularno tkivo ne formira potpuni cilindar, gdje dolazi do pukotina na listu. Stabljike paprati mogu imati solenosteles ili diktiostele ili njihove varijacije. Mnoge stabljike paprati imaju floem sa obje strane ksilema.

Odnos prema ksenobioticima

Strane hemikalije, poput zagađivača vazduha,^[4] herbicidi i pesticidi mogu oštetiti matične strukture.

Ekonomski značaj

Bijeli i zeleni asparagus – hrskave stabljike su jestivi dijelovi ovog povrća

Postoji na hiljade vrsta čija stabljika ima ekonomsku upotrebu. Stabljike daje nekoliko glavnih usjeva kao što su [krompir] i taro. Stabljike šećerne trske su glavni izvor šećera. Javorov šećer dobiva se iz debla stabala javora. Stabljike povrća su: šparoga, bambusovi izdanci, jastučići kaktusa ili napolita, eleraba i vodenog kestena. Začin cimet je kora sa stabla drveta. Gumirabika je važan aditiv za hranu, dobijen iz stabala Acacia senegal. Lijekovi dobiveni iz stabljika uključuju kinin iz kore stabala Cinchona, kamfor se destilira iz drvetaa stabla istog roda koje daje cimet, s kurara, za opuštanje mišića, iz kore tropske loze.

Drvo se koristi se na hiljade načina, npr.zgrade, namještaj, brodovi s, avioni, karavani, automobilski dijelovi, muzički instrumenti, sportska oprema, kravate, ograda, stubovi, čačkalice, šperploča, lijesovi, šindra, cijevi, šipke, igračke, ručke alata, okviri za slike, furnir, drveni ugalj i ogrjev. Drvna kaša se široko koristi za izradu papira, kartona, celuloze sunđera, celofan i nekih važnih plastika i tekstilA, poput celuloznog acetata. Stabljike bambusa također imaju stotine namjena, uključujući papir, zgrade, namještaj, čamce, muzičke instrumente, ribarske štapove, cijevi za vodu, bambusove skele. Stabljike palmi i paprati često se koriste za izgradnju. Stabljike trske su važan građevinski materijal koji se može koristiti za češanje u nekim nedostupnim dijelovima tijela.

Tanini, koji se koriste za štavljenje kože dobijaju se iz dređenih stabala, poput vrste Quebracho stablo. Pluto se dobija iz kore hrasta plutnjaka. Guma dobija se iz stabala vrste Hevea brasiliensis. Pruće, koje se koristi za namještaj i korpe, potiče od stabljika tropskih loza, a u Bosni i Hercegovini i okolnim zemljama, od poseblih vrba (rakita). Floemska vlakna like za tekstil i konopce dobijaju se od stabljika, kao što su lan, konoplja, juta. Najraniji papiri dobijeni su od stabljika papirusa, drevnih Egipćana.

Ćilibar je fosilizirana smola ili sok sa stabala; koristi se za nakit i može sadržavati drevne životinje. Smole od crnogoričnog drveta koriste se za proizvodnju terpentin i kalofonija. Kora drveća često se koristi kao podloga i u uzgajalištu za kontejnerske biljke. Takođe može postati prirodno stanište lišajeva. Neke ukrasne biljke uzgajaju se uglavnom zbog svojih atraktivnih stabljika, naprimjer:

Bijelokora papirnata breza;
Vrba i lješnik (Corylus avellana);
Crvena, ljuštena kora papirastog javora.

Reference

^ Raven, Peter H., Ray Franklin Evert, and Helena Curtis (1981). Biology of Plants. New York: Worth Publishers. ISBN 0-87901-132-7.
^ Goebel, K.E.v. (1969) [1905]. Organography of plants, especially of the Archegoniatae and Spermaphyta. New York: Hofner publishing company. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link)
^ Speck, T.; Burgert, I. (2011). "Plant Stems: Functional Design and Mechanics". Annual Review of Materials Research. 41: 169–193. doi:10.1146/annurev-matsci-062910-100425.
^ C. Michael Hogan. 2010. "Abiotic factor". Encyclopedia of Earth. Emily Monosson and C. Cleveland, eds. National Council for Science and the Environment Arhivirano 8. 6. 2013. na Wayback Machine. Washington, D.C.

Vanjski linkovi

Commons logo

Commons ima datoteke na temu: Internodij

[1] Raven, Peter H., Ray Franklin Evert, and Helena Curtis (1981). Biology of Plants. New York: Worth Publishers. ISBN 0-87901-132-7.

[2] Goebel, K.E.v. (1969) [1905]. Organography of plants, especially of the Archegoniatae and Spermaphyta. New York: Hofner publishing company. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link)

[3] Speck, T.; Burgert, I. (2011). "Plant Stems: Functional Design and Mechanics". Annual Review of Materials Research. 41: 169–193. doi:10.1146/annurev-matsci-062910-100425.

[4] C. Michael Hogan. 2010. "Abiotic factor". Encyclopedia of Earth. Emily Monosson and C. Cleveland, eds. National Council for Science and the Environment Arhivirano 8. 6. 2013. na Wayback Machine. Washington, D.C.

[1]

[2]

[3]

[4]