Bosna i Hercegovina (1918−1924)
Pokrajina Bosna i Hercegovina bila je privremena teritorijalna jedinica Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, koja je postojala od jugoslovenskog ujedinjenja 1918. do 1924.[3] Njeno ukidanje, uvođenje i podjela na oblasti Kraljevine SHS kao administrativnih područja u Kraljevini predviđeno je Vidovdanskim ustavom 1921.
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Historija
urediPodručje pokrajine je od 1878. do 1908. bilo pod austro-ugarskom vojnom upravom i imalo je položaj kondominija koji je zvanično bio pod suverenitetom sultana, Osmanskog Carstva. Nakon aneksije ovih oblasti 1908, teritorija je dobila status austrougarske kolonije. Početkom novembra 1918. godine vlast u Bosni i Hercegovini je preuzeo Glavni odbor Narodnog vijeća za BiH i Narodna vlada BiH. Pokrajina Bosna i Hercegovina je u plenumu Narodnog vijeća Države Slovenaca, Hrvata i Srba u Zagrebu imala 18 predstavnika. Nakon ujedinjenja u Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca umjesto Narodne vlade, formirana je Zemaljska vlada, koja je imala manji broj resora. Kasnije je umjesto Zemaljske vlade osnovana Pokrajinska uprava za BiH, a njeno ukidanje je izvršeno 25. februara 1924.[4][3]
Uprava
urediPokrajinom Bosna i Hercegovina, nakon priključenja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca upravljalo je Narodno vijeće Bosne i Hercegovine, koje je naslijedilo Narodno vijeće Slovenaca, Hrvata i Srba za Bosnu i Hercegovinu kao dio Narodnog vijeća Slovenaca, Hrvata i Srba, osnovano 5. i 6. oktobra 1918. godine u novoosnovanoj Državi SHS. Od 80 članova vijeća, iz Bosne i Hercegovine je bilo 18, te dodatnih pet imenovani su iz sastava raspuštenog Bosanskog sabora. Narodno vijeće SHS za Bosnu i Hercegovinu s Glavnim odborom od 25 članova i Predsjedništvom od pet članova formirano je 20. oktobra 1918. godine, s poslanicima iz sva tri naroda. Do 1. novembra 1918. godine ustrojene su oružane snage i policija, te okružni, kotarski i seoski odbori, a Austro-Ugarska monarhija je istog dana predala vlast ovom vijeću činom odstupanja austrougarskog namjesnika Stjepana Sarkotića s funkcije. Prva narodna vlada za Bosnu i Hercegovinu imenovana je 3. novembra 1918. godine s 10 članova, u kojoj su predsjednik i pet ministara bili Srbi, tri Hrvata i jedan Musliman. Narodno vijeće je ubrzo preraslo u Zemaljsku vladu Bosne i Hercegovine, a za predsjednika je 1. februara 1919. potvrđen Atanasije Šola, bivši predsjednik Narodnog vijeća SHS.[5]
Aktom ujedinjenja i stvaranjem Centralne vlade u Beogradu počele su pripreme za održavanje izbora za prvu Ustavotvornu skupštinu Kraljevine SHS, koja nije sazvana neposredno nakon proglašenja ujedinjenja zbog nepostojanja izbornog zakona. Centralna vlada je dekretom od 24. februara 1919. godine odredila da Privremena skupština ima 296 članova, s tim da u njoj budu zastupljene sve stranke i političke grupacije, srazmjerno njihovom broju, u svakoj pokrajini posebno. Narodno vijeće za Bosnu i Hercegovinu izabralo je 42 člana iz stranaka zastupljenih u ovom vijeću. Do kraja septembra 1920. godine Narodno vijeće prestalo je raditi i sva vlast u Bosni i Hercegovini prešla je na organe Centralne vlade u Beogradu. Privremena skupština zakazala je izbore za 28. novembar 1920. godine. Za 63 poslanička mjesta, koliko ih je bilo određeno za Bosnu i Hercegovinu, mandate su osvojile: Jugoslavenska muslimanska organizacija (24), Savez težaka (12), Narodna radikalna stranka (11), Hrvatska težačka stranka (7), Komunistička partija Jugoslavije (4), Hrvatska pučka stranka (3) i Demokratska stranka (2).[5]
U prvoj Vladi premijera Stojana Protića Kraljevine SHS izabranoj 20. decembra 1918. godine iz Bosne i Hercegovine zastupljeni su bili Mehmed Spaho i Tihomir Alaupović.[6]
Administrativna podjela
urediPokrajina Bosna i Hercegovina bila je administrativno i teritorijalno podijeljena u šest okruga:
- Banjalučki okrug;
- Bihaćki okrug;
- Mostarski okrug;
- Sarajevski okrug;
- Travnički okrug;
- Tuzlanski okrug;
Okrugovi su dalje bili podijeljeni na više srezova i sreskih ispostava.
Demografija
uredi
Po popisu stanovništva Kraljevine SHS 1921. u pokrajini je živjelo 1.890.440 stanovnika, što je predstavljalo 15,7% od ukupnog broja stanovnika Kraljevine SHS.[2]
Maternji jezik
uredi| Maternji jezik | Broj stanovnika[2] |
% |
|---|---|---|
| Srpskohrvatski | 1.826.657 | 96,63 |
| Njemački | 16.471 | 0,87 |
| Poljski | 10.705 | 0,57 |
| Rusinski | 8.146 | 0,43 |
| Češki/Slovački | 6.377 | 0,34 |
| Slovenski | 4.682 | 0,25 |
| Ruski | 2.636 | 0,14 |
| Mađarski | 2.577 | 0,14 |
| Italijanski | 1.762 | 0,09 |
| Rumunski/Arumunski | 1.334 | 0,07 |
| Albanski | 626 | 0,03 |
| Turski | 231 | 0,01 |
| Francuski | 39 | <0,02 |
| Engleski | 14 | <0,01 |
| Ostali i nepoznato | 8.183 | 0,43 |
Vjeroispovijest
uredi| Vjeroispovijest | Broj stanovnika[2] |
% |
|---|---|---|
| Pravoslavlje | 829.360 | 43,87% |
| Rimokatoličanstvo | 444.309 | 23,50% |
| Islam | 588.173 | 31,11% |
| Judaizam | 12.031 | 0,64% |
| Grkokatoličanstvo | 9.308 | 0,49% |
| Protestantizam | 6.627 | 0,35% |
| Drugih | 538 | 0,03% |
| Nepoznato | 94 | <0,01% |
Također pogledajte
urediReference
uredi- ^ "Bosnien-Herzegowina 1878 - 1918". deutsche-schutzgebiete.de (jezik: njemački). 2017-07-07. Pristupljeno 2024-06-25.
- ^ a b c d Rezultati popisa stanovništva Kraljevine SHS 1921.
- ^ a b Hasanović, Izudin (2011). "Ustavno-pravni razvoj Bosne i Hercegovine" (PDF). pf.untz.ba. Tuzla: Univerzitet u Tuzli, Pravni fakultet. str. 149. Pristupljeno 23. 6. 2024.
- ^ TOKOVI ISTORIJE Časopis Instituta za noviju istoriju Srbije
- ^ a b Historija parlamentarizma na web stranici Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine
- ^ Jugoslavenske narodne skupštine