Wikipedia

Arumunski jezik

istočnoromanski jezik

Arumunski jezik (armãneashti, armãneashte, armãneashci, armãneashce ili rrãmãneshti), također poznat kao makedonsko-rumunski ili vlaški, istočnoromanski je jezik, sličan megleno-rumunskom, istrorumunskom i rumunskom,[1] koji se govori u jugoistočnoj Evropi. Njegovi govornici se zovu Aromuni ili Vlasi (širi pojam i egzonim u širokoj upotrebi za definisanje romanskih zajednica na Balkanu). Neki naučnici, uglavnom rumunski, smatraju arumunski dijalektom rumunskog.

Arumunski jezik
armãneashti, armãneashte, armãneashci, armãneashce, rrãmãneshti
Regije govorenjaBalkan
Države govorenja Grčka
Albanija
Sjeverna Makedonija
Bugarska
Rumunija
Srbija
Jezička porodica
  • Arumunski jezik
Broj govornika~210.000 (2018)
Sistem pisanjaLatinica (Arumunska abeceda)
Službeni status
Manjinski jezik u Albanija
Sjeverna Makedonija
Jezički kod
ISO 639-1rup
ISO 639-2 / 5rup
Također pogledajte:
Jezik | Jezičke porodice | Spisak jezika

Arumunski dijeli mnoge karakteristike sa modernim rumunskim, uključujući sličnu morfologiju i sintaksu, kao i veliki zajednički vokabular naslijeđen iz latinskog. Važan izvor razlika između rumunskog i arumunskog su adstratumski jezici (spoljni uticaji); dok je rumunski u većoj mjeri bio pod utjecajem slavenskih jezika, arumunski je bio pod većim utjecajem grčkog, s kojim je bio u bliskom kontaktu kroz svoju historiju.[2]

Geografska distribucija uredi

Arumunski je porijeklom iz Albanije, Bugarske, Grčke, Sjeverne Makedonije, Rumunije i Srbije . U 2018. godini procijenjeno je da arumunski ima 210.000 izvornih govornika, od čega 50.000 u Albaniji, 50.000 u Grčkoj, 50.000 u Rumuniji, 32.000 u Srbiji, 18.200 u Makedoniji i 9,888. Govornici arumunskog također postoje u dijaspori, a zabilježeno je da najmanje 53 govornika žive u Australiji u vrijeme australskog popisa 2021. godine .[3]

Službeni status uredi

Arumunski jezik ima stepen zvaničnog priznanja u Severnoj Makedoniji, gde se predaje kao predmet u nekim osnovnim školama. U Sjevernoj Makedoniji, govornici arumunskog također imaju pravo da koriste jezik u sudskim postupcima. Od 2006. godine arumunski ima status drugog službenog opštinskog jezika u gradu Kruševu , jedinom mestu u svetu gde arumunski ima bilo kakav službeni status osim opšteg državnog priznanja.

Osim u Sjevernoj Makedoniji, Arumuni su i u Albaniji priznati kao nacionalna manjina.[4]

Historija uredi

File:Eisagogiki-Didaskalia.pdf
Rječnik četiri balkanska jezika (grčki, arumunski, bugarski i albanski), autora Daniela Moscopolitesa

Aromunski, dako-romanski (rumunski), istro-romanski jezik i megleno-romanski jezik su potomci prajezika koji se zove zajednički rumunski, koji i sam potiče od protoromanskog jezika . Najkasnije u 10. vijeku zajednički rumunski se podijelio na južni i sjeverni dijalekt, a arumunski i rumunski su se razvili drugačije od ova dva različita dijalekta proto jezika tokom sljedećih hiljadu godina.[5]

Grčki utjecaji su mnogo jači u arumunskom nego u drugim istočnoromanskim jezicima, posebno zato što je arumunski koristio grčke riječi za skovanje novih riječi (neologizme), posebno unutar Grčke, dok je rumunski većinu svojih neologizama zasnovao na francuskom . Međutim, postoji i sve veća tendencija da ljudi koji govore arumunski izvan Grčke posuđuju pojmove iz rumunskog, zbog zajedničkog pisma i kontakta s rumunskim putem interneta, gdje je materijal na rumunskom jeziku mnogo dostupniji nego na arumunskom.

Dolaskom Turaka na Balkan, arumunski je dobio i neke turske riječi. Ipak, leksički sastav ostaje uglavnom romanski.

Neki od najranijih poznatih dokumenata na arumunskom su Arumunski misal i Codex Dimonie.

Dijalekti uredi

Arumunski jezik nije homogena lingvistička cjelina. Njegove glavne varijante uključuju tipovi: Pindus, Gramoste, Faršerot, Olimpus i Moskopole.[5]

Također ima nekoliko regionalnih varijanti, nazvanih po mjestima koja su bila dom značajnog stanovništva Aromuna (Vlaha); danas se nalazi u Albaniji, Sjevernoj Makedoniji i Grčkoj. Primjeri su Moskopole varijanta; varijanta Muzachiar iz Myzeqeja u centralnoj Albaniji; varijanta Bitolja; Pilister, Malovište, Gopeš, Gornja Beala; Gorna Belica kod Struge, Kruševo i varijanta istočno od rijeke Vardar u Sjevernoj Makedoniji.

Napori standardizacije uredi

Arumunski jezik nije standardizovan. Međutim, bilo je određenih napora da se to učini. Značajni primjeri uključuju one Matilde Caragiu Marioțeanu, Tiberiusa Cunia i Iancu Ballamaci.

Fonologija uredi

Arumunski pokazuje nekoliko razlika u odnosu na standardni rumunski u svojoj fonologiji, od kojih su neke vjerovatno posljedica uticaja grčkog ili albanskog. Ima spirante koji ne postoje u rumunskom, kao što su /θ, ð, x, ɣ/ i koji su pod uticajem Grčke. Ostale razlike su glas /ts/, koji odgovara rumunskom /tʃ/, i glasovi: /ʎ/ i /ɲ/, koji postoje samo u lokalnim varijantama u rumunskom. Arumunski se obično piše verzijom latiničnog pisma sa ortografijom koja liči i na albanski (u upotrebi digrafa kao što su dh, sh i th ) i na italijanski (u upotrebi c i g ), zajedno sa slovo ã, koje se koristi za glasove predstavljene u rumunskom sa ă i â/î . Može se pisati i modificiranim rumunskim pismom koje uključuje dva dodatna slova, ń i ľ, a rijetko i verzijom grčkog pisma .

Također pogledajte uredi

Reference uredi

Citati uredi

  1. ^ "Romanian Language". britannica.com. Arhivirano s originala, 26. 7. 2008. Pristupljeno 17. 5. 2018.
  2. ^ Ntasiou, Evegenia (2017). Communities in Control:Learning tools and strategies for multilingualendangered language communities. Foundation for Endangered Languages. str. 71. ISBN 978-0-9560210-9-0.
  3. ^ "SBS Australian Census Explorer". SBS News. Pristupljeno 14. 4. 2023.
  4. ^ Stan, Liviu G. (19. 10. 2017). "Moment istoric: Aromânii, recunoscuți prin lege ca minoritate națională în Albania". InfoPrut (jezik: rumunski).
  5. ^ a b Vrabie, Emil (2000). An English-Aromanian (Macedo-Romanian) Dictionary. Romance Monographs. str. 78-79. ISBN 1-889441-06-6.

Bibliografija uredi

 

  • Bara, Mariana. Le lexique latin hérité en aroumain dans une perspective romane. Munich: Lincom Europa, 2004, 231 p.; ISBN 3-89586-980-5.
  • Bara, Mariana. Limba armănească: Vocabular şi stil. Bucharest: Editura Cartea Universitară, 2007, ISBN 978-973-731-551-9.
  • Berciu-Drăghicescu, Adina; Petre, Maria. Şcoli şi Biserici româneşti din Peninsula Balcanică: Documente (1864–1948). Bucharest: Editura Universităţii, 2004.
  • Capidan, Theodor. Aromânii, dialectul Aromân. Academia Română, Studii şi Cercetări, XX 1932.
  • Caragiu Marioțeanu, Matilda. Dicționar aromân (Macedo-vlah). Bucarest: Editura Enciclopedică, 1997.
  • Friedman, Victor A. “The Vlah Minority in Macedonia: Language, Identity, Dialectology, and Standardization”, in Selected Papers in Slavic, Balkan, and Balkan Studies, eds. Juhani Nuoluoto, Martti Leiwo, & Jussi Halla-aho. Slavica Helsingiensa 21. University of Helsinki, 2001. online
  • Gołąb, Zbigniew. The Arumanian Dialect of Kruševo, SR Macedonia. Skopje: MANU, 1984.
  • Kahl, Thede. "Aromanians in Greece: Minority or Vlach-speaking Greeks?". Society Farsharotu. Arhivirano s originala, 8. 8. 2007.
  • Kahl, Thede. “Sprache und Intention der ersten aromunischen Textdokumente, 1731–1809”, in Festschrift für Gerhard Birkfellner zum 65. Geburtstag: Studia Philologica Slavica I/I, ed. Bernhard Symanzik. Münstersche Texte zur Slavistik, 2006, p. 245–266.
  • Marangozis, John. An Introduction to Vlach Grammar. Munich: Lincom Europa, 2010.
  • Markoviḱ, Marjan. Aromanskiot i makedonskiot govor od ohridsko-struškiot region: vo balkanski kontekst [Aromanian and Macedonian dialects of the Ohrid-Struga region: in Balkan context]. Skopje: Makedonska akademija na naukite i umetnostite, 2007.
  • Pascu, Giorge. Dictionnaire étymologique macédoroumain, 2 vols. Iaşi: Cultura Naţionalâ, 1918.
  • Rosetti, Alexandru. Istoria limbii române, 2 vols. Bucharest, 1965–1969.
  • "The Little Prince" by Antoine de Saint-Exupéry in Aromanian. Njiclu amirārush. Translated by Maria Bara and Thede Kahl, ISBN 978-3-937467-37-5.
  • Vrabie, Emil. An English-Aromanian (Macedo-Romanian) Dictionary. University, Miss.; Stratford, CT: Romance monographs, 2000.
  • Weigand, Gustav. Die Sprache der Olympo-Wallachen, nebst einer Einleitung über Land und Leute. Leipzig: Johann Ambrosius Barth, 1888.

Vanjski linkovi uredi

Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Arumunski_jezik&oldid=3520650"