Slovački jezik

Slovački jezik (sl. slovenský jazyk ili slovenčina) je jedan od slavenskih jezika i službeni jezik u Slovačkoj. Maternji je jezik za oko pet miliona stanovnika (broj Slovaka u drugim državama procenjuje se na oko milion). Također, službeni je jezik Vojvodine i nekih općina, među kojim i Novi Sad, Bački Petrovac, Kovačica i drugih općina u Srbiji.

Slovački jezik slovenčina ili slovenský jazyk
Regije govorenja	Evropa
Države govorenja	Slovačka; Češka, Mađarska, Rumunija, Ukrajina, Vojvodina
Jezička porodica	Slovački jezik
Broj govornika	oko 6 miliona
Službeni status
Služben u	Slovačka, EU
Jezički kod
ISO 639-1	sk
ISO 639-3	slk
Također pogledajte: Jezik | Jezičke porodice | Spisak jezika

Slovački se, kao grupa dijalekata, izdvojio iz kasnog praslovenskog još u 10. vijeku, ali je kao standardni jezik uspostavljen tek polovinom 19. vijeka. Od 15. do 17. vijeka služio je kao kulturni jezik u Slovačkoj, češki sa mnogim slovačkim osobinama. Prvi pokušaji uvođenja slovačkog književnog jezika zabilježeni su u 18. vijeku. Na istoku Slovačke pokušali su to kalvinisti, a na zapadu A. Bernolak. Međutim, tek je Ljudovitu Šturu četrdesetih godina 19. vijeka uspjelo uspostaviti književni jezik zasnovan na srednjoslovačkim dijalektima.

Izgradnji standardne norme bitno je doprinijela slovačka gramatika Mluvnica jazyka slovenského Martina Hatale iz 1864. godine, a zasluge za daljnji razvoj standardnog jezika ima Rukoväť spisovnej rječi slovenskej S. Cambela iz 1902. godine. Prvi pravopis je Pravidlá slovenského pravopisu štampan 1931. godine. Za vrijeme slovačke države, između 1939. i 1945, mnogi su čehizmi, koji su bili brojni kao i germanizmi i hungarizmi, zamijenjeni domaćim riječima. Slovačko pismo je latinica obogaćena s nekoliko dijakritičkih znakova i dvoslova koji označavaju jedan glas.

Historija

Historija slovačkog književnog jezika bila je određena prije svega činjenicom da je u drugoj polovini 10. vijeka, umnogome na dostignućima državne organizacije velikomoravske države, stvoreno Mađarsko carstvo, koje je sebi potčinilo i slovačko plemstvo i u kojoj je latinski jezik bio jezik crkve, administracije i kulture sve do 19. vijeka. Zato su se i Slovaci morali prilagoditi situaciji slovensko-neslovenske poliglosije, i zato su od osnivanja Mađarskog carstva do sredine 19. vijeka pisali uglavnom na latinskom jeziku.

Pošto se Velika Moravska raspala, Češka se kao samostalna država odvojila od Slovačke, koja je ušla u sastav Mađarske, ali su između Češke i Slovačke i dalje postojali kulturni kontakti. Oni su naročito ojačali poslije osnivanja univerziteta u Pragu 1348. godine, na kojem su studirali i Slovaci. Ta činjenica, kao i husitski pohodi u Slovačku, a zatim naseljavanje čeških protestanata u Slovačkoj u 16. vijeku doprinijeli su širenju češkog jezika u Slovačkoj, a zatim i njegovoj upotrebi u funkciji književnog jezika Slovaka sve do kraja 18. vijeka. Tako su Slovaci pisali na latinskom ili češkom (sa unošenjem u taj jezik svojih, slovačkih elemenata), a govorili na maternjem, slovačkom jeziku. Taj jezik, koji doduše nije bio ni državni ni crkveni, pa čak ni normirani književni jezik, ali na kojem se stvarala narodna poezija, bio je stub slovačke nacionalne kulture.

Do pokušaja da se ustanove pismenost i književnost na slovačkom jeziku došlo je u 17. vijeku, ali ti pokušaji nisu bili dovoljno snažni, tako da su tek krajem 18. vijeka napisani prva gramatika i prvi rječnik slovačkog jezika. Autor tih djela bio je Anton Bernolak. On je normu slovačkog književnog jezika odredio pretežno na zapadnoslovačkoj, ali i na srednjoslovačkoj osnovi. Međutim, nisu svi Slovaci taj jezik prihvatili kao svoj književni jezik. Protestanti su i dalje pisali na češkom jeziku Kraljičke biblije (tzv. biblitčina). Osnove savremenog slovačkog jezika, zasnovanog na srednjoslovačkom dijalektu, postavila je sredinom 19. vijeka grupa slovačkih književnika, filologa i kulturnih poslanika, predstavnika slovačkog nacionalnog preporoda, okupljenih oko Ljudevita Štura, koji je sam 1846. godine napisao gramatiku slovačkog jezika i više filoloških radova o slovačkim govorima, o pravopisu i drugim pitanjima slovakistike. Na tom jeziku počinju se objavljivati knjige, novine i časopisi. Godine 1852. objavljena je gramatika slovačkog jezika Martina Hatale, koja je napisana prema strožim naučnim kriterijima i dugo uzimana kao obrazac gramatičke norme slovačkog književnog jezika sve do pojave modernijih normativnih gramatika, pravopisa i rječnika u 20. vijeku. Poslije 1918. godine, u Čehoslovačkoj republici, i od 1993. godine, u samostalnoj Slovačkoj Republici, slovački književni jezik dobio je nesmetane mogućnosti za daljnji razvoj i upotrebu u svim društvenim i kulturnim sferama.

Razvoj slovačke književnosti bio je određen, prije svega, činjenicom da su Slovaci dugo bili pod mađarskom vlastvu koja je kočila razvoj slovačke kulture. Ipak, njegovala se i razvijala bogata narodna književnost. Pored toga, ometani u nastojanjima da pišu na slovačkom jeziku, mnogi slovački pisci pisali su na češkom jeziku i učestvovali u češkom preporodu (npr. J. Kolar, P. J. Šafarik i drugi). Kada se sredinom 19. vijeka formirao slovački književni jezik, stvara se pretežno romantična i revolucionarna poezija (J. Boto, O. Sladkovič), kao i proza. Krajem 19. vijeka slovačka književnost je doživela talas mađarizacije (S. X. Vajanski, P. Hvjezdoslav, J. Kraska i drugi). Poslije 1919. godine razvija se u mnogo povoljnijim uslovima i uključuje u evropske kulturne tokove. Po završetku Drugog svjetskog rata i do početka devedesetih godina 20. vijeka u slovačkoj književnosti dominirao je socijalistički realizam i bio je gotovo sasvim onemogućen razvoj drugih književnih pravaca, slično kao i u drugim zemljama tzv. istočnog bloka. Danas u Slovačkoj postoje mnogo bolji uslovi za tematski, žanrovski i idejno raznovrsno književno stvaralaštvo.

Vanjski linkovi

• Wikipedia na slovačkom jeziku (sk)
• Wikirječnik na slovačkom jeziku (sk)