Wikipedia

Rajna

rijeka u zapadnoj Evropi

Rajna (njemački: Rhein, francuski: Rhin, nizozemski: Rijn) jedna je od najprometnijih i najvažnijih vodenih saobraćajnica Evrope. Duga je oko 1230 km, od čega su plovna 833 km. Izvire u Švicarskim Alpama, a nastaje spajanjem dvaju manjih tokova: Prednje i Stražnje Rajne. Kao pogranična rijeka protječe kroz Švicarsku, Lihtenštajn, Austriju, Njemačku, Francusku i Nizozemsku, gdje se račva u više rukavaca i ulijeva u Sjeverno more.

Flusssystemkarte Rhein 03.jpg
Koordinate: 51°58′54″N 4°4′50″E / 51.98167°N 4.08056°E / 51.98167; 4.08056
Rajna
Rhein, Rhin, Rhine, Rijn
Rijeka
Loreley mit tal von linker rheinseite.jpg
Etimologija: iz kelt. Renos - koja teče
Država
Pritoke
 - lijevo Aare, Moselle
 - desno Neckar, Majna
Grad Basel, Strasbourg, Karlsruhe, Mannheim, Bonn, Köln, Düsseldorf, Rotterdam
Izvor Jezero Toma (Švicarska)
 - Nadmorska visina 2.345 m
 - Koordinate 46°37′57″N 8°40′20″E / 46.63250°N 8.67222°E / 46.63250; 8.67222
Ušće u Sjeverno more, Hoek van Holland kod Rotterdama
 - Nadmorska visina 0 m
 - Koordinate 51°58′54″N 4°4′50″E / 51.98167°N 4.08056°E / 51.98167; 4.08056
Dužina 1.233 km
Pražnjenje
 - Prosjek 2,300 m3/s
 - Maksimum 13,000 m3/s
 - Minimum 800 m3/s
Površina sliva 170.000 km²
Gornja srednja dolina Rajne
Svjetska baština
Lokacija Njemačka
Kriterijii, iv, v
Referenca1066
Uvrštenje2002. (26. sjednica)
Površina27.250 ha
Tampon-zona34.680 ha

ImeUredi

Varijante imena Rajne (latinski Rhenus; francuski Rhin, italijanski Reno, romanski Rain ili Rein? /i, holandski Rijn, alemanski Ry, Ripuarian Rhing)[1] u modernim jezicima su sve izvedene od galskog imena Rēnos, koji je prilagođen geografiji rimskog doba (1. vijek p.n e.) kao grčki Ῥῆνος (Rhēnos), latinski Rhenus.

Pravopis sa Rh- u engleskom Rhine, kao i u njemačkom Rhein i francuskom Rhin je posljedica uticaja grčke ortografije, dok je vokalizacija -i- posljedica protogermanskog usvajanja galskog imena kao *Rīnaz, preko starog Franačkog dajući staroengleski Rín,[2] starovisokonjemački Rīn, rano srednje holandski (oko 1200.) Rijn (tada se takođe piše Ryn ili Rin).[3]

Savremeni njemački diftong Rhein (koji se također koristi u retoromskom) Rein, Rain je srednjonjemački razvoj iz ranog modernog perioda, s alemanskim imenom R(n) koji zadržava stariji vokalizam. U Alemanskom, brisanje završetka -n u pauzi je noviji razvoj; oblik Rn je uglavnom sačuvan u lucernskim dijalektima.[4] Rhing na Ripuarianu je diftongiziran, kao i Rhei, Rhoi na Palatinu. Dok je španski usvojio germanski vokalizam Rin-, italijanski, oksitanski i portugalski su zadržali latinski Ren-.

Galsko ime Rēnos (protokeltsko ili prekeltsko [e] *Reinos) pripada klasi riječnih imena izgrađenih od PIE korijena *rei- "kretati se, teći, trčati", također se nalazi u drugim imenima kao što je Reno u Italiji. Na albansko/ilirskom "rrhedh" takođe znači "kretati se, teći, trčati", staroslavenski ima značenje rijeka.

Gramatički rod keltskog imena (kao i njegove grčke i latinske adaptacije) je muški, a ime ostaje muškog roda u njemačkom, holandskom, francuskom, španskom i italijanskom. Staroenglesko ime rijeke bilo je na različite načine u muškom ili ženskom rodu; i njegovo staroislandsko usvajanje bilo je izraženo kao žensko.[5]

Svjetska baštinaUredi

Dolina srednje Rajne u dužini 65 km, između Bingena na jugu i Koblenza na sjeveru, od 2002. nalazi se na UNESCO-ovoj listi Svjetske baštine pod nazivom Gornja srednja dolina Rajne. Sa svojim dvorcima, historijskim gradovima i vinogradima, slikovito prikazuje dugu historiju ljudskog djelovanja u okvirima različitih prirodnih pejzaža.

Na ovom dijelu toka Rajna prodire kroz planinske predjele, povezujući široku poplavnu ravnicu Oberrheingrabena s nizinskim bazenom Donje Rajne. Ovaj dio toka počinje od Bingenskih kapija (Binger Pforte), gdje Rajna počinje teći kroz klisuru, a djelomično i kroz kanjone široke ne više od 130 m, pri čemu je njena dubina oko 15 m.

Dio doline srednje Rajne između Bingena i Koblenza je transportna arterija. Od praistorije je služio kao veza između južne i sjeverne polovine kontinenta, omogućavajući trgovinu i kulturnu razmjenu, što je zauzvrat dovelo do osnivanja oko 60 naselja. Zgusnuti na uskom pojasu uz rijeku, ona su se kasnije spojila u lance sela i malih gradova. Već više od 1000 godina, zbog nedostatka obradivih površina, strme strane doline su pretvorene u terasaste vinograde.

Predio je isprekidan s oko 40 zamkova i tvrđava na vrhu brda, podignutih u periodu od oko 1.000 godina. Vremenom su mnogi napušteni, a kasniji ratovi u 17. stoljeća većinu su pretvorili u ruševine. U kasnom 18. i tokom 19.stoljeću, iz romantičarskih i nacionalnih razloga, veći broj tvrđava je rekonstruisan.[6]

Prosječni mjesečni protok (u m3/s)
Hidrološka stanica: Ress (podaci izračunati za period 1930–1997[7])

Fotografije iz Srednje RajneUredi

  • Klisura Srednje Rajne kod Loreleia

  • Dvorac Katz

  • Vinogradi

  • Rüdesheim

  • Rajna kod Oberwesela

  • Kruzer na Rajni

ReferenceUredi

  1. ^ "Länge des Rheins (Update 2015) | Internationale Kommission fur die Hydrologie des Rheingebietes (KHR)". www.chr-khr.org.
  2. ^ Bosworth and Toller, An Anglo-Saxon Dictionary (1898), p. 799. Sió eá ðe man hǽt Rín Orosius (ed. J. Bosworth 1859) 1.1
  3. ^ Rijn, Vroegmiddelnederlands Woordenboek
  4. ^ [1] Schweizerisches Idiotikon s.v. Rī(n)] (6,994).
  5. ^ Bosworth and Toller, An Anglo-Saxon Dictionary (1898), p. 799: Rín; m.; f. The Rhine [...] O. H. Ger. Rín; m.: Icel. Rín; f.
  6. ^ "UNESCO - Gornja srednja dolina Rajne". whc.unesco.org. Pristupljeno 9. 10. 2021.
  7. ^ "Rajna u Ressu".[mrtav link]

Vanjski linkoviUredi

Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Rajna&oldid=3483691"