Portugal

Portugal, zvanično Republika Portugal (portugalski: República Portuguesa), evropska je država i članica Evropske unije, koja se nalazi na Pirinejskom poluostrvu, u jugozapadnom dijelu Evrope i najzapadnija je tačka evropskog kopna. Jedina država s kojom graniči je Španija. Glavni grad Portugala je Lisabon. Portugal također ima suverenitet nad Atlantskim arhipelagom, Azorska ostrva i Madeira. Obje skupine ostrva su zasebne autonomne regije sa sopstvenom lokalnom upravom.

Republika Portugal República Portuguesa (pt)
Zastava Grb
Himna: "A Portuguesa" (bs: "Portugalska pjesma")
Položaj Portugala na karti Položaj Portugala
Glavni grad		Lisabon 38°46′N 9°9′W
Najveći grad		Lisabon
Službeni jezik		portugalski
Državno uređenje		Parlamentarna republika
• Predsjednik		Marcelo Rebelo de Sousa
• Premijer		Luís Montenegro
Zakonodavstvo
Nezavisnost		nakon bitke kod São Mameda
• Priznato		24. juni 1128.
Površina
• Ukupno		92.212 km2 (111.)
• Vode (%)		0,5
Stanovništvo
• Ukupno (2021)		10.343.066 (83.)
• Gustoća		115/km2
BDP (PKM)		2019
• Ukupno		$340.715 milijarde (50)
• po stanovniku		▲$33.166
Gini (2017)		▲32,1
HDI (2017)		▲ 0,847 (visok) (41.)
Valuta		Euro (€) (EUR)
Vremenska zona		WET (UTC+0) - ljeti WEST (UTC+1)
Topografija
• Najviša tačka		Ponta do Pico 2351 m
• Najveća rijeka		Tagus 275 km
Pozivni broj		+351
Internetska domena		.pt

Područje Portugala je kontinuirano bilo naseljeno još od prehistorijskog vremena. Kelte i Romane su naslijedili Vizigoti i Svevi, koji su kasnije napadnuti od strane Maura. Ovaj muslimanski narod je protjeran za vrijeme Rekonkviste na Iberijskom poluostrvu. Potugal je 1139. uspostavio kraljevstvo, nezavisno od Leonske kraljevine. U 15. i 16. vijeku kao rezultat velikih geografskih otkrića, Portugal je proširio svoj uticaj na Zapad i uspostavio prvo veliko Portugalsko carstvo, koje je u tom periodu imalo jedno od svjetski najvećih ekonomskih, političkih i vojnih utjecaja,

Portugal je izgubio mnogo svog bogatstva i statusa sa razaranjem Lisabona zemljotresom iz 1755. kao i okupacijom tokom Napoleonskih ratova i nezavisnošću Brazila, kao najbogatije portugalske kolonije 1822. Nakon revolucije iz 1910. monarhiju je zamijenila demokratska vlasti uspostavljena je Prva portugalska republika. Demokratija je narušena poslije Portugalskog kolonijalnog rata i Karanfilske revolucije iz 1974. Ubrzo nakon nezavisnosti gotovo svih kolonija, s izuzetkom Makaua, kojim je rukovala Kina od 1999. Ovim je označen kraj dugopostojeće evropske kolonijalne sile, koja je ostavila veliki kulturni i arhitektonski utjecaj širom svijeta i oko 250 miliona govornika portugalskog jezika danas.

Portugal je unitarna predsjednička republika i razvijena država s unapređenom ekonomijom i velikim životnim standardnom, koji ima 18. najviši društveni rast u svijetu, čak ispred nekih zapadnoevropskih država, kao što su Francuska, Španija i Italija. Portugal je članica mnogobrojnih međunarodnih organizacija, uključujući Ujedinjene nacije, Evropsku uniju, Eurozonu, OECD, NATO i Zajednica država portugalskog govornog područja. Portugal je također poznat kao prva država u svijetu koja je u potpunosti legalizovala upotrebu svih droga 2001. godine.

Historija

Rana historija

Rana historija Portugala se veže za ostatak Pirinejskog poluotoka. Naziv države dolazi od kombinacije romano-keltskog naziva Portus Cale. Regija je bila naseljeno Keltima koji su preci Galecima, Luzitancima, Kelticima te Kineticima koje su posjećivali Feničani i Kartažani.

Regija današnjeg Portugala je bila naseljena Neandertalcem a potom pripadnicima podvrste Homo sapiens sapiens. Oni su organizovali društvene zajednice. Tokom neolita u Portugalu je čovjek masovno pripitomljavao životinje, te sadio žitarice i bavio se ribolovom.

Vjeruje se od strane brojnih učenjaka, da u prvom mileniju p.n.e. se nekoliko Keltskih plemena doselilo iz Centralne Evrope, te su ulazili u bračnu vezu sa autohtonim stanovništvom, čime su se formirale razne etničke grupe sa mnogim plemenima.

Svevi kraljevina (zelena); Vizigotsko kraljevstvo (narandžasta)

Germanska invazija

U ranom 5. vijeku germanska plemena Svevi i Vandali zajedno su sa još par manjih plemena izvršili invaziju na poluotok, gdje su formirali svoju kraljevinu. Kraljevina Sveva je bila germanska, post-romanska kraljevina, uspostavljena u bivšoj rimskoj provinciji Galicija-Luzitiana. Oko 410. i tokom 6. vijeka je Galicija postala formalna proglašena kraljevina, gdje je kralj Hermerik donio dogovor mira sa Galijicima prije nego što ga je naslijedio njegov sin Rehija. 448. je njegov sin umro i Svevski kralj Rehijar je osvojio zemlju. 500. je Vizigotsko kraljevstvo osnovano u Toledu. Tako su Vizigoti pokorili Sveve i njihov glavni grad Bragu (584-585) Grad je uključen u 6. provinciju Vizigotskog Hispanjolskog kraljevstva. Narednih 300 godina, do 700. cijelim poluotokom su upravljali Vizigoti. 711. je kralj Rodrigo ubijen i počela je invazija s juga od strane Maura.

Omejadski halifat

Današnji kontinentalni Portugal je u cijelosti bio uključen u Omejadski halifat punih pet stoljeća (711-1249). Nakon što su pobijedili Vizigote u svega par mjeseci, Omejadski halifat je rapidno napredovao u unutrašnjost poluotoka. Tako je Portugal ušao u sastav jedne od najvećih i najrazvijenijih islamskih država koja se protezala od Inda pa sve do južne Francuske. 750. godine je zapadni dio Omejadskog halifata, pod vođstvom Abdurahmana I proglasio Kordobski emirat, koji će dva stoljeća kasnije postati Kordobski halifat 929. Kordobski halifat se 1031. podijelio na 23 mala kraljevstva, koji su se zvali Taifa-kraljevstva. Guverneri ovih kraljevina su se zvali emiri njihovih provincija, te su uspostavili i diplomatske odnose sa kršćanskim kraljevinama sa sjevera.

Stanovnike Portugala su u tom periodu činili starosjedioci poluotoka koji su većinom primili islam, potom Berbari i Arapi doseljeni iz Omana i drugih dijelova velikog halifata. Berberi su došli sa planine Atlas i planine Rif. Muslimani su ovdje ostali da žive južno od rijeke Tažo. Kao rezultat ove historijske prošlosti, danas u portugalskom jeziku koristi se oko 800 arapskih riječi. Muslimani u Portugalu su protjerani 300 godina ranije nego u susjednoj Španiji, što se odrazilo na portugalsku kulturu.

Rekonkvista

Ulica Vimare Peresa u Portu

718. je vođa Vizigota, imena Pelayos osnovao vojsku protiv Maura u Biskajskom zaljevu. Pelayosov plan je bio iskoristiti Kantabrijsko gorje kao sigurno zaleđe protiv Maura. Zatim je vojsci priključio Pirinejsku kršćansku armiju. U Bici kod Kovadonge, 722. Pelayos je pobijedio Maure i proglasio se kraljom, te je osnovao Kraljevinu Asturiju. Pred kraj 9. vijeka dio Portugala između rijeka Minjo i Duro je bio potpuno oslobođen od Maura, nakon što ih je protjerao Vimara Peres, po naređenju kralja Alfonsa III Asturijskog. Tu regiju je Vimara Peres organizovao i dao joj status grofovije. Tu regiju je nazvao Grofovija Portugal, po poznatoj luci Portus Cale, današnjem gradu Porto. Osnovao je i grad Vimaranes, ili današnji Guimarães - "rodno mjesto portugalske nacije". Grofovija Portugal je ušla u sastav Kraljevine Asturije. 868. kralj Alfonso III Asturijski je Vimaru Peresa postavio za prvog grofa Portugalske grofovije, kasnije poznate kao Portugalija.

Tokom rekonkviste, kršćani su oduzeli dominaciju Maurima, a bitka za Ourique iz 1139. je tradicionalno uzeta kao događaj koji je označio kraj postojanja feudalne Portugalske grofovije, koja je postala nezavisna kraljevina Portugal. Rekonkvista je završena 1249. zauzećem Algarve, današnje južne portugalske provincije, i progonom posljednjeg Maura sa teritorije, tako je Portugal dobio svoje današnje granice, sa jako sitnim korekcijama.

1348. i 1349. Portugal je kao i ostatak Evrope bio pogođen Crnom smrću. 1373. Portugal je sklopio savez sa Engleskom, koji je najduže postojani savez na svijetu, i danas je još uvijek na snazi. Savez je branio interese obje strane, naročito u kolonijalnom periodu protiv rivala: Francuske, Španije i Holandije. Huan I Kastiljski je uspostavio tron Portugalske republike. Žoao I Portugalski je osnivač dinastije Aviz, koja je bila vladajuća nakon bitke kod Aljubarota.

Doba velikih geografskih otkrića

Princ Henrik Moreplovac, sin kralja Žoaoa I, je bio najveći krivac zašto je Portugal postao jedna od vodećih kolonijalnih svjetskih sila. Tokom 15. i 16. vijeka Portugalci su istraživali Atlantski okean, otkrili Azore i Madeiru (koji su i danas u sastavu države), kao i Zelenortska Ostrva, oplovljavali su afričku obalu, kolonizirali dijelova Afrike, otkrili pomorski put za Indiju, preko rta dobre nade, otkrili Brazil, istraživali Indijski okean, uspostavili trgovače pravce u cijeloj južnoj Aziji, te poslali prvu evropsku pomorsku isporuku te ispunili diplomatsku misiju prema Kini i Japanu.

Geografija

Portugalska ekskluzivna ekonomska zona

Portugal se nalazi u jugozapadnom dijelu Evrope. Izlazi na Atlantski okean. Nalazi se na Pirinejskom poluotoku. Pripadaju mu i arhipelazi Azori i Madeira. Leži između 32. i 43. stepena sjeverne geografske širine te 6. i 32. stepena zapadne geografske dužine. Glavni, kontinentalni dio Portugala je podijeljen svojom glavnom rijekom, Tažo, koja izvire u Španiji i svoj tok završava u estuaru u Lisabonu. Sjeverni dio od rijeke je brdovit, dok je južni dio u potpunosti nizijski. Najviši vrh Portugala je Ponta do Pico na Pico otoku, koji pripada Azorskom arhipelagu. Ovaj stari vulkan ima visinu od 2351 m. Serra da Estrela je na kontinentalnom dijelu najviši vrh, sa 1991 m, koji je ujedno i veoma posjećeno zimsko turističko mjesto za ljubitelje zimskih sportova. Azori i Madeira su nastali seizmičkim i vulkanskim procesima u Zemljinoj kori. Arhipelag se nalazi na tektonski dosta sigurnoj teritoriji, što znači da su podrhtavanja jako rijetka ili se uopće ne osjete.

Portugalska ekskluzivna ekonomska zona je naziv za okenasku zonu na koju Portugal polaže pravo, na kojoj mu je dozvoljeno da koristi sve morske resurse i vrši eksploataciju. Sa 1.727 408 km² to je treća najveća ekskluzivna zona Evropske Unije i 11. po veličini u svijetu.

Glavni grad je Lisabon. Ima oko 11,4 mil stanovnika. Površina je 90 000 km². Klima je većinom atlanska ali je većinom tropska. Na planinama je umjerena kontinentalna. Najviši vrh 1 990 mnv. Reljef u primorju niziski a u unutrašnjosti brda i planine.

Klima

• Portugal guide | En | Pt | Es | Fr |
• 535 maps of Portugal (140 of cities) Arhivirano 23. 7. 2011. na Wayback Machine

Političke podjele

Portugal ima administrativnu podjelu na općine kojih ima 308 (zovu se concelhos), koje su podijeljene na sveukupno više od 4.000 civilnih župa (freguesias).

Osim kopnenog dijela Portugala koji se smjestio na zapadu Iberijskog poluostrva, sastavni dio Portugala su i dvije ostrvske grupe: Azori i Madeira, koje predstavljaju autonomne regije.

U kopnenom dijelu Portugala postoji 5 regija:

• Alentejo
• Algarve
• Centro
• Lisboa e Vale do Tejo
• Norte

Gradovi u Portugalu su (sa brojem stanovnika):

• • Lisabon - 2.547.665
  • Porto - 1.509.958
  • Braga - 754.830
  • Aveiro - 460.157
  • Coimbra - 430.845
  • Faro, Algarve - 391.819
  • Viseu - 354.162

a sa manje od 150.000 stanovnika su: Sousa, Leiria, Lezíria do Tejo, Baixo Alentejo, Trás-os-Montes, Centro Alentejo, Baixo Tâmega, Douro, Médio Tejo, Beiras, Beira Interior Sul, Alto Alentejo, Pinhal i Vale do Minho.

U historijskom smislu su postojale ili postoje sljedeće provincije: Alentejo, Algarve, Beira, Douro Litoral, Estremadura, Minho, Ribatejo i Trás-os-Montes.

Privreda

U Portugalu se snažno razvila raznorodna industrija. Najviše prerada nafte, metalurgija, prehrambena industrija, automobilska industrija (sklapanje vozila), proizvodnja cementa, papira, tekstila, obuće, namještaja i pluta. Turizam je također razvijen, pogotovo na ostrvima Azori i Madeira.

Poljoprivreda, zapošljava ¼ aktivnog stanovništva. Glavni proizvodi su pšenica i kukuruz, ali se svejedno velike količine još uvijek moraju uvoziti. Ističe se urod masline, paradajza i smokve. Zemlja izvozi povrće i voće, drvo i pluto ali uvozi žitarice i ribu. Stepen nezaposlenosti je još uvijek relativno nizak. Po procjeni za 2013. godinu BDP po stanovniku je 22.663 $.

Stanovništvo

Portugal prema procjeni za 2008. godinu ima 10,662,000 stanovnika, od čega 9,838,000 otpada na Portugalce, a ostatak na tridesetak drugih naroda. Od domaćeg domorodnog stanovništva nikako se ne smiju ubrajati tzv. Mirandezi (10,000), mala lingvistička grupa koja se bori za svoja prava, a po porijeklu i etnički mogli bi biti srodni Asturcima iz Španije.

Do cijepanja Asturaca dolazi prodorom Maura, nakon čega počinje krstaški rat protiv Islama.

Prema brojnosti iza Portugalaca dolaze: Brazilci (168,000); Kinezi (93,000); Angolci (82,000); Romi (76,000); Zelenortci (51,000); Španci 41,000); Mozambikanci (41,000); Britanci (38,000); Arapi (26,100); Asturi (26,000); Francuzi (20,000); Italijani (20,000); Angloamerikanci (20,000); Goanci (20,000); doseljenici iz Gvineje Bisau (17,000); Galjegi (16,000); Nijemci (10,000).

Još desetak naroda ima nekoliko hiljada ili nekoliko stotina pripadnika. Ovdje još treba pridodati i 23,000 etnički neklasificiranih i drugih pripadnika.

Kultura

Glavni članak: Portugalska umjetnost

Portugal ima bogato kulturno naslijeđe koje datira još iz prahistorijskih vremena, a tokom nekoliko prethodnih milenija portugalska kultura je bila pod velikim utjecajem raznih zemalja i njihovih običaja. Era rimskih i maurskih osvajanja, kao i drugih drevnih društava prije toga, sve su ostavile tragove u bogatom naslijeđu arheoloških nalaza koji se mogu pronaći širom Portugala.

Drevno pećinsko slikarstvo u Escouralu, ruševine najvećeg rimskog naselja u Portugalu Conímbriga, Rimski hram u Évori i tipična maurska arhitektura južnih gradova Olhão i Tavira samo su neki primjeri izuzetnih kulturnih znamenitosti koje se mogu naći u ovoj zemlji.

Tokom vijekova portugalska umjetnost obogaćena je stranim utjecajima, uključujući flamansko slikarstvo, francusku umjetnost i italijansku umjetnost. Putovanje portugalskih pronalazača otvorilo je zemlju za orijentalnu umjetnost, a otkrivanje brazilskog bogatstva zlata i nakita bilo je veliki podstrek baroknom trijumfu u dekoraciji.

Također pogledajte

• Iberijski Federalizam

Vanjski linkovi

• Portugalska kultura na portugal-live.net

Nedovršeni članak Portugal koji govori o državama treba dopuniti. Dopunite ga prema pravilima Wikipedije.