Geografija Kipra

Kipar je ostrvska država u istočnom dijelu Sredozemnog mora. Treće je najveće ostrvo ovog mora (nakon ostrva Sicilija i Sardinija) i 81. najveće ostrvo svijeta.

Ova slika, koju je snimio NASA-in satelit Terra 30. januara 2001, prikazuje 3 geološke regije Kipra. Zapadni i centralni dio Kipra zauzima planinski masiv Troodos, čiji površinski sloj uglavnom čine bazaltne stijene i čiji se najviši vrh nalazi na 1.952 m. Uz sjevernu i sjeveroistočnu obalu pruža se u tankom luku drugi planinski masiv na Kipru - Kirenijsko gorje. U prostoru između ovih masiva nalazi se glavni grad, Nikozija, vidljiva kao sivo-smeđa mrlja blizu centra slike.

Za Kipar se može reći da ima povoljan geografski položaj. Leži u istočnom Sredozemlju, na raskrsnici triju kontinenata: Evrope, Azije i Afrike. Po prirodno-geografskim činjenicama pripada Aziji, ali u svim društvenim aspektima okrenut je Evropi. Kipar je, također, i član Evropske unije. Ovo je najistočnije ostrvo u Sredozemnom moru, a s površinom od 9.251 km² treće je po veličini u njemu (nakon Sicilije i Sardinije). Što se tiče država, po površini je 169. na svijetu i po tome je najsličniji Libanonu i Portoriku.

Položaj

Kipar leži na sjevernoj polulopti i istočnoj hemisferi, tačnije: najsjevernija i najistočnija tačka je Rt Sveti Andreas (35° 34' SGŠ, odnosno 34° 37' IGD), najjužnija tačka je rt Gata (34° 33' SGŠ), a najzapadnija otprilike rt Arnauti (32° 16' IGD).

Od Turske je udaljen 75 km u pravcu sjevera, od Sirije i Libanona 105, odnosno 108 km u pravcu istoka, od Izraela 200 km u pravcu jugoistoka, od Egipta 380 km u pravcu juga, a udaljenost od Grčke u pravcu zapad-sjeverozapad zavisi od referentne tačke; od grčkih ostrva Kipru je najbliže Kastellórizo (Meyísti), malo ostrvo u Dodekanezima (280 km), Rodos je udaljen 400 km, a grčko kopno 800 km.

U geološkom i geotektonskom pogledu Kipar predstavlja dio Male Azije koji se u prošlosti odvojio. U klimatskom i vegetacijskom smislu ovo ostrvo smješteno je u sjevernom umjerenom pojasu, tačnije, sredozemnoj podoblasti.

Klima

Pješčana oluja sa Bliskog istoka koja se prostire do Kipra; 19. oktobar 2002.

S obzirom na to da je Kipar tipično sredozemno ostrvo, onda je logično zaključiti i da ima tipičnu sredozemnu (Cs) klimu. Kipar je i najtoplije ostrvo Sredozemlja, a s oko 340 sunčanih dana godišnje najosunčanija je zemlja u ovom dijelu svijeta (pogotovo se to odnosi na Evropu). Ipak, treba naglasiti da klimatske odlike nisu iste na svim dijelovima ostrva. Tako je u unutrašnjosti i s povećanjem nadmorske visine ta sredozemna klima nešto izmijenjena, iako se radi o malom prostoru. Glavni faktor klime koji uzrokuje ove izmjene jeste pravac pružanja planina Troodos i Pentadaktylos, koje idu paralelno s obalom te zatvaraju unutrašnjost ostrva. Posljedica toga je to da unutrašnjost ima toplija ljeta, hladnije zime, te manju količinu padavina od priobalja.

Što se tiče temperatura, na cijelom ostrvu vladaju topla ljeta, s prosječnim temperaturama od oko 30 °C (zavisno od mjesta do mjesta), s tim što u unutrašnjosti temperature znaju biti nešto više. Zimi se temperature u priobalju kreću između 10 i 20 °C, a u unutrašnjosti su nešto niže, te u najhladnijim mjesecima (januar i februar) mogu dostići vrijednosti oko 0 °C (najniža ikad zabilježena temperatura u Nikoziji bila je -5 °C). Temperature na višim nadmorskim visinama također su dosta niže nego na ostatku ostrva, te se i ljeti po noći spuštaju do i ispod nule, a na najvišim vrhovima visoravni Troodos snijeg se zadržava sve do augusta.

Padavine na ostrvu javljaju se uglavnom zimi, i to u obliku kiše, a na većim nadmorskim visinama padne i snijeg. Najviše padavina primaju planinske oblasti, u prosjeku oko 1.000 mm godišnje. Najmanje padavina izlučuje se u centralnom dijelu (nizija Mesaorija), i to u prosjeku između 350–500 mm. Npr, glavni grad, Nikozija, ima količinu padavina od 440 mm godišnje. To malo padavina što dobija centralni dio uglavnom dolazi sa sjeverne strane iz razloga što su sjeverne planine nešto niže od južnih. Zimi, kad se ove padavine pretežno izlučuju, zna doći do bujica i poplava, iz razloga što se one javljaju u velikim količinama za kratko vrijeme.

Hidrografija

Od nešto više od 9.000 km², koliku površinu ima Kipar, 10 km² otpada na vodu, što nije mnogo. Treba napomenuti da Kipar ima samo 2 stalne rijeke, i to Pedieos i Yialias. Njihovi su tokovi nešto kraći od 100 km. Obje teku kroz Mesaoriju i ulijevaju se u zaljev Famagusta. One se uglavnom koriste za navodnjavanje poljoprivrednog zemljišta. Oni su jedini stalni tokovi pošto ostale rijeke, koje su i mnogo kraće, teku samo u vremenu jakih kiša i uglavnom za vrijeme kad se otapa snijeg s planina. U proljeće se često zna desiti da ove rijeke poplave, pa tako odnose plodan mulj i zemljište u more. No, domaće stanovništvo dosjetilo se da gradi brane na njima, kako bi se spriječila ili barem usporila erozija. Sve ove rijeke u gornjim tokovima imaju nešto veće padove, što znači i izvjestan hidroenergetski potencijal. No, on nije nešto naročito velik i ne zadovoljava potrebe ostrva, pa se zato i ne koristi previše. Iz ovoga se može zaključiti da je riječni režim nivalno-fluvijalni, tj. da rijeke dobijaju više vode od otapanja snijega, nego od kiša.

Što se tiče jezera, postoji ih nekoliko i uglavnom su slatkovodna. Ipak, dva najveća jezera su slana, vjerovatno zbog neposredne blizine mora. U prošlosti su i bila dio mora. To su Akrotiri i Larnaka, a nalaze se na jugu ostrva, u blizini istoimenih gradova.

Reljef

Planina Trodos

Kipar se prostire na nešto više od 9.000 km². Na toj relativno maloj površini može se primijetiti kompleksnost prirodno-geografskih osobina, koja se ne bi očekivala na ovako malom prostoru. Ostrvo je izduženo u pravcu zapad-istok i izgledom podsjeća na električnu gitaru. U pravcu zapad-istok rastojanje je 224 km, a u pravcu sjever-jug najduže rastojanje iznosi 121 km. Dužina obalne linije je 648 km. Obala je dobro razuđena. Izdvaja se nekoliko poluostrva, od kojih je najveće Karpas, koje se nalazi na sjeveroistoku. Između polustrva i rtova postoji nekoliko zaljeva, koji su, uglavnom, dobili imena po lukama koje su smještene u njima (Famagusta, Larnaka, Akrotiri, Episkopi, Khrysokhou, Morphou i dr). Osim glavnog ostrva, druga veća ostrva ne postoje. Istina, postoji nekoliko dosta manjih ostrva, no njihova je površina toliko zanemariva da se ne mogu ni ucrtati na karte. U reljefnom pogledu ostrvo Kipar čine planine, nizije i duge plaže. Geološki i tektonski pripada Maloj Aziji, s kojom je u prošlosti bio spojen. To je bilo tako do alpske orogeneze, koja se desila u tercijaru, a zahvatila je evropski prostor od Pirineja, Alpa, Dinarida, te se širila preko Male Azije dalje na istok. Tada je došlo do izdizanja kopna današnjeg Kipra, čija je posljedica nastanak današnjeg morskog prolaza između ovog ostrva i Male Azije, koji se poslije ispunio vodom. Dakle, ovo ostrvo nastalo je alpskom orogenezom i samim tim spada u mlađa kopna.

Reljefne cjeline čine:

• Planina Troodos na jugu. Proteže se paralelno s obalom u pravcu zapad-istok od rta Arnauti do zaljeva Larnaka. Već se može zaključiti da spada u mlade vjenačne planine. Izgrađena je od magmatskih stijena i vulkanskog materijala. Najviši vrh je Olimp (1.951 m). To je i najviši vrh ostrva. Osim njega, postoji još nekoliko približno visokih vrhova. Što se tiče padina, južne se razlikuju od sjevernih po tome što imaju blaži pad prema obali, tj. postepeno se spuštaju, dok su sjeverne strmije i naglo se spuštaju u ravnicu.
• Visoravan Pentadaktylos na sjeveru. Još se naziva i Kirenijska visoravan ili Beşparmak Dağları (na turskom). Proteže se uz sjevernu obalu od rta Kormakiti do Rta Sveti Andreas. Njena dužina je oko 150 km, a postepeno se snižava od zapada ka istoku. Visoravan je mnogo uža i niža od Troodosa, a također je i ispresijecana dolinama. Najviši vrh je Kiparsio (1.023 m). Za razliku od Troodosa, ovdje dominiraju krečnjak i dolomiti, koji datiraju iz krede, te mlađi iz miocena i pleistocena.
• Nizija Mesaorija između ovih visoravni. Sam naziv "Mesaorija" znači "između planina". Po postanku je tektonska dolina. Ovo je plodna oblast u kojoj dominiraju aluvijalne ravni. Ispunjena je tercijarnim i kvartarnim nanosima. Njena nadmorska visina ne prelazi 300 m.