Arapuša

Arapuša je naseljeno mjesto u općini Bosanska Krupa, Bosna i Hercegovina.

Arapuša
naselje
Arapuša
Arapuša, oktobar 2012.
Arapuša Lokacija u Bosni i Hercegovini
Koordinate: 44°52′43.6″N 16°15′32″E
Država	Bosna i Hercegovina
Kanton	Unsko-sanski
Općina	Bosanska Krupa
Nadmorska visina	300 m
Vremenska zona	CET (UTC+1)
• Ljeti (DST)	CEST (UTC+2)
Pozivni broj	(+387) 37
Matični broj	169552
Matični broj općine	11428

Historija

Postanak naselja zabilježio je etnolog Milan Karanović početkom 20. vijeka. Selo Arapuša dobilo je ime po Arapagi koji se istakao u borbama kod osvajanja Krupe 1565. Navodno je osvajač Krupe Mustafa-paša Sokolović za navedene zasluge dao Arapagi da izabere za sebe zemljište na osvojenom području. On je izabrao prostor na kojem je kasnije nastalo naselje koje je dobilo ime po njemu. Sagradio je kulu koja je bila u sredini naselja i koja je bila aktivna sve do spaljivanja 1876. godine.

Popisi stanovništva iz vremena austrougarske uprave u BiH. U četiri popisa iz 1879, 1885, 1895. i 1910. Arapuša je seosko naselje kotara Bosanska Krupa. Prema popisu iz 1879. godine Arapuša je imala 48 kuća i 287 stanovnika (130 ženskih i 157 muških stanovnika). Svi su „muhamedanci“.

Prema popisu stanovništva iz 1885. godine Arapuša je imala 54 kuće i 344 stanovnika (144 ženskih i 200 muških stanovnika). Od toga je bilo 315 muslimana a 29 pravoslavnih. U socijalnom položaju prikaz je sljedeći: 108 težaci, 2 svećenika, 10 kmetovi, 1 pomoćni radnik (nadničar), a 223 ostali, žene i djeca.

Prema popisu stanovništva iz 1895. godine Arapuša je navedena sa pripadajućim zaseocima (Arapuša, Donja Mahala, Greda, Kosa, Luke pod-Stranom, Markovac, Nišić, Rijeka). Tada je bilo 53 kuće (49 nastanjene i 4 nenastanjene), sa 331 stanovnikom (136 žena i 195 muškaraca). U vjerskom segmentu 322 muhamedanci i 9 pravoslavni. Prema socijalnom statusu svi stanovnici (331) se bave poljoprivredom. Dijele se na slobodne zemljodjelce 299 (45 su glavari obitelji a 254 srodnici) i kmetove 32 (3 glavari obitelji a 29 srodnici). Zabilježeno je da je da 9 stanovnika predstavljaju pripadnike ugarske krune.

Prema popisu stanovništva iz 1910. godine Arapuša je navedena sa tri cjeline (Arapuša, Donja Mahala, Luke). Ima 58 kuća (56 nastanjene i 2 nenastanjene) sa 412 stanovnika (188 ženskih i 224 muških). Od toga je muslimana 392 (211 muških i 181 ženskih) i srpsko-pravoslavnih 20 (13 muških i 7 ženskih). Od 412 stanovnika 404 su angažirani u poljoprivredi a preostalih 8 je zavedeno kao ostalo civilno stanovništvo. Zemljoposjednika sa kmetovima je 6 glavara i 120 srodnika. Zemljoposjednika bez kmetova je 32 glavara i 199 srodnika, slobodnih seljaka je 1 glavar i 7 srodnika. Kmetova je 2 glavara i 11 srodnika, pretežno kmetova je 1 glavar sa 2 srodnika. Ostalo stanovništvo zaposleno u poljoprivredi je 6 glavara sa 7 srodnika.

Početkom 20. vijeka Karanović je zabilježio da u Arapuši živi 18 porodica sa 70 kuća. Stanovništvo se bavi zemljoradnjom. Imaju kolara, terziju i bakalina. Imaju trgovinu mješovitom robom.

Prema M. Karanoviću stanovništvo naselja ima sljedeće porijeklo: 6 % nepoznato; 79 % iz Andaolije (od čega 52 % neposredno, a 27 % iz Like) i 15 % iz okolnih naselja

Arapagina kula bila je u ruševnom stanju kada je Milan Karanović boravio u Arapuši. Ruševine su postojale do sredine 20. vijeka. Poslije Drugog svjetskog rata kamen sa kule je iskorišten za građenje objekta osnovne škole. Na istom mjestu je 1964. sagrađena džamija. Iako kule nema i danas se kaže za stanovnike koji žive podno džamije da su Iza kule.

Drugi svjetski rat

Krajem jula 1941. godine Arapušu su zauzeli "podgrmečki ustanici", uslijed čega je mjesno stanovništvo izbjeglo u Bosansku Krupu. Stanovništvo je bilo muslimansko, a okolno srpsko i pravoslavno stanovništvo je bilo u dvije grupacije, pripadalo je četnicima ili partizanima i bilo je u međusobnom sukobu. Cijeli rat stanovništvo Arapuše provelo je u izbjeglištvu uglavnom na teritoriju koji je kontrolisala ustaška država NDH. Arapuša je spaljena 23. augusta 1941. godine. Izgorjele su 82 stambene jedinice i oko 150 poljoprivrednih zgrada. Poslije završetka Drugog svjetskog rata stanovništvo se vratilo i iz početka počelo graditi svoje naselje.

Socijalistička Jugoslavija

Poslije Drugog svjetskog rata Bosanska Krupa imala je status sreza u okviru Bihaćkog okruga. Krupski srez se dijelio na 22 mjesna narodna odbora. U periodu 1945-1952. naselje Arapuša je sa naseljima Donji Dubovik i Donji Petrovići bila u sastavu mjesnog narodnog odbora koji je imao sjedište u selu Donji Petrovići. U takvoj organizaciji naselje je bilo do 1952. godine kada je došlo do reorganizacije mjesnih odbora u opštine. Oporavak i izrastanje naselja Arapuša je vidljivo u odnosu na raniju administrativnu strukturu. Bosanska Krupa je imala gradsku opštinu sa određenim brojem prigradskih sela, a preostala sela su bila seoske opštine sa sjedištima u Arapuši, Bužimu, Jasenici, Otoci i Suvaji. U sastavu opštine Arapuša bila su naselja Arapuša, Donji Dubovik, Mali Dubovik, Srednji Dubovik, Veliki Dubovik, Gornji Bušević, Donji i Gornji Petrovići. Arapuša je bila središte općine do reorganizacije komunalnog sistema FNRJ 1955. godine. Tada je područje Bosanske Krupe podijeljeno na četiri opštine a Arapuša je ušla u sastav opštine Bosanska Krupa. Prema ustavnoj organizaciji SFRJ iz 1963. godine Bosanska Krupa je imala jednu opštinu, jednu Opštinsku skupštinu. Mjesne urede imala su najveća naselja izvan grada a to su: Bužim, Otoka, Arapuša, Jasenica i Hašani.

Od školske 1965/1966 godine Arapuša je imala osmogodišnju osnovnu školu pod nazivom „OŠ Vahida Maglajlić“. Tada je škola imala ukupno 616 učenika (353 učenika i 263 učenice), od čega 140 u višim razredima.

Moderna historija naselja

U mjesnoj zajednica Arapuša su započeli sukobi u Bosanskoj krajini. Krajem aprila 1992. mještani susjednih srpskih naselja i rezervisti JNA koji su pripremali napad na Bosansku Krupu izazvali su incident koji je rezultirao opsadom naselja i maltretiranjem i pljačkanjem stanovništva od strane rezervista JNA. Tada je ubijena jedna žena. Nakon napada na Bosansku Krupu i osvajanja dijela grada do rijeke Une, sporazuma u Bosanskom Petrovcu, stanovništvo naselja Arapuša je 1. maja 1992. naredbom JNA preseljeno u sela na području općine Sanski Most.

Dio stanovništva prešao je iz Sanskog Mosta preko Bosanskog Petrovca i Ripča u Bihać i ostatak općine Bosanska Krupa dok put nije bio zatvoren, dio je preseljen na područje Travnika septembra 1992, a mali dio je ostao u općini Sanski Most gdje je dočekao kraj rata. Dio Arapušana ostao je u kasarni u Travniku u okviru 17. slavne brdske brigade.

U toku rata u naselju je bilo naseljeno srpsko stanovništvo. Poslije zauzimanja od strane Armije RBIH, naselje je zatečeno dijelom spaljeno i opljačkano.

Dejtonski sporazum

Dejtonskim sporazumom linija razdvajanja između općine Bosanska Krupa u entitetu Federacija BiH i novoformirane općine Krupe na Uni u entitetu Republika Srpska išla je kroz naselje Arapuša. Dodatnim dogovaranjem naselje je u cjelini pripalo entitetu Federacija BiH, a u zamjenu je naselje Hašani (rodno mjesto pisca Branka Ćopića) pripalo entitetu Republika Srpska.

Povratak

Prema statistikama općine Bosanska Krupa prije rata u Arapuši je živjelo 144 domaćinstava. Poslije rata vratilo se 70 porodica (180 stanovnika), tj. oko 50% stanovništva. Obnovljeno je oko 100 kuća. Naselje nema privrednih subjekata tako da je upitan ostanak mlađih radno sposobnih stanovnika. Obnovljena je škola i ambulanta. Vodovodna mreža je ojačana. Veliki udio u rekonstrukciji škole i vodovodne mreže imale su talijanske nevladine fondacije. Stanovništvo se bavi poljoprivredom i voćarstvom.

Smještaj naselja

Arapuša je mjesna zajednica koja se nalazi na regionalnom putu R-404a koji povezuje Bosansku Krupu, Krupu na Uni, Novi Grad i Sanski Most. Smještena je na 12 km od središta općine u Bosanskoj Krupi. Dio puta između Arapuše i Bosanske Krupe još uvijek je makadamski put, mada je posljednjih godina dodatnim asfaltiranjima sveden na 5 km. Naselje je smješteno između brda Nebešić, Greda, Nišić, Vedro brdo, Bubreg i Novakovića brdo. Graniči sa naseljima Gornji Petrovići, Donji Petrovići, Srednji Dubovik, Zalin i Gornji Bušević. Sastoji se od nekoliko mahala: Sedići, Barice, Luke, Hasanovići, Osmanagići, Donja mahala (Čauševići), Kurtovići (noviji naziv Kosovo) i Topinovac. Kroz naselje (kroz Donju mahalu) teče Arapuški potok koji se zove Mlaka rijeka. Ispod brda Nišića na jugoistoku naselja teče rijeka Vojskova. Naselje se snabdijeva vodom iz modernih bunara napravljenih na lokalitetu Jaruge u Sedićima 1977. Sa istog mjesta stari vodovod iz 1936. godine je vodu vodio do dvije česme unutar naselja, jednu u Hasanovićima i drugu u Osmanagićima. Osnovna škola vodu dobija iz lokaliteta Slijepčevac (Adice), podno Nebešića i ima naziv Žikinovac. U središtu naselja na lokalitetu Kula je moderna džamija. Na istom mjestu je 1992. srušena džamija koja je bila izgrađena 1964. Stanovništvo naselja je bošnjačko. Prije rata u naselju je živjelo nekoliko porodica srpske nacionalnosti, uglavnom porodice prosvjetnih radnika i školskih poslužitelja koji su tu radili. Škola je područna, pripada Drugoj osnovnoj školi u Bosanskoj Krupi. Ranije je tu bila OŠ Vahida Maglajlić, koja je nosila ime po narodnom heroju Vahidi Maglajlić, Banjalučanki, jedinoj Bošnjakinji koja je proglašena narodnim herojem u bivšoj Jugoslaviji, a koja je kao pripadnica antifašističkog pokreta ubijena u blizini naselja Arapuša u naselju Velika Rujiška.

Stanovništvo

Sastav stanovništva – naselje Arapuša
	2013.	1991.	1981.	1971.
Osoba	273 (100,0%)	536 (100,0%)	601 (100,0%)	538 (100,0%)
Bošnjaci	268 (98,17%)	513 (95,71%)1	574 (95,51%)1	504 (93,68%)1
Srbi	3 (1,099%)	21 (3,918%)	21 (3,494%)	32 (5,948%)
Nepoznato	2 (0,733%)	–	–	–
Jugoslaveni	–	1 (0,187%)	5 (0,832%)	2 (0,372%)
Ostali	–	1 (0,187%)	1 (0,166%)	–

1. ¹ Modalitet Muslimani se danas označava kao modalitet Bošnjaci.

Poznate ličnosti

• Džemaludin Čaušević - reisul-ulema
• Mirsad Sedić - general Armije Republike Bosne i Hercegovine

Literatura

• Ortschafts und Bevölkerungs – statistik von Bosnien und Hercegovina /Štatistika miesta i pučanstva BiH, Službeno izdanje, Carska i kraljevska vladina tiskara, Sarajevo 1880.
• Ortschafts und Bevölkerungs – statistik von Bosnien und Hercegovina, nach dem Volkezöhlungs – Ergebnisse vom 1. mai 1885/Štatistika mjesta i žiteljstva BiH po popisu naroda od 1. maja 1885, Službeno izdanje, Zemaljska štamparija, Sarajevo 1886.
• Hauptresultate der volkszahlung in Bosnien und der Hercegovina vom 22. april 1895/Glavni rezultati popisa žiteljstva u BiH od 22. aprila 1895, Službeno izdanje, Zemaljska štamparija, Sarajevo 1896.
• Rezultati popisa žiteljstva u BiH od 10. oktobra 1910, Službeno izdanje, Zemaljska štamparija, Sarajevo 1912.
• Knjiga: "Nacionalni sastav stanovništva - Rezultati za Republiku po opštinama i naseljenim mjestima 1991.", statistički bilten br. 234, Izdanje Državnog zavoda za statistiku Republike Bosne i Hercegovine, Sarajevo.
• Milan Karanović, Pounje u Bosanskoj krajini, Naselja i porijeklo stanovništva, Srpski etnografski zbornik 35, Beograd 1925, 401-403.
• Bosansko-krupska opština u ratu i revoluciji, Bosanska Krupa 1969.

Vanjski linkovi

• Zvanični sajt općine Bosanska Krupa Arhivirano 25. 1. 2021. na Wayback Machine