Novi Grad
Novi Grad (prije Bosanski Novi) jest naseljeno mjesto i središte istoimene općine u zapadnom dijelu Bosne i Hercegovine. Sama općina ima 48 naselja, od kojih je Novi Grad gradsko naselje, četiri naselja su mješovitog tipa, a ostalo su seoska naselja.
Novi Grad | |
|---|---|
Općina i naseljeno mjesto | |
| Opština Novi Grad | |
 Pogled na Novi Grad | |
 Grb | |
 Općina Novi Grad u Bosni i Hercegovini | |
  Novi Grad | |
| Koordinate: 45°02′46.6″N 16°22′36.1″E / 45.046278°N 16.376694°E | |
| Država |  Bosna i Hercegovina |
| Entitet | Republika Srpska |
| Osnovan | 1217. |
| Vlada | |
| • Načelnik | Snježana Rajilić[1] (SNSD) |
| Površina | |
| • Općina | 469,67 km2 |
| • Naseljeno mjesto | 26,51 km2 |
| Nadmorska visina | 122 m |
| Stanovništvo (2013) | |
| • Općina | 27.115 |
| • Općina (gustoća) | 57,73 /km2 |
| • Naseljeno mjesto | 10.120 |
| • Naseljeno mjesto (gustoća) | 381,74 /km2 |
| Vremenska zona | CET (UTC+1) |
| • Ljeti (DST) | CEST (UTC+2) |
| Poštanski broj | 79 220 |
| Pozivni broj | (+387) 52 |
| Matični broj | 215112[2] |
| Matični broj općine | 20397 |
| Veb-sajt | opstina-novigrad |
Prije rata grad i općina su nosili ime Bosanski Novi, ali tokom rata u Bosni i Hercegovini, srpske vlasti su donijele odluku da se nazivi svih mjesta i općina koje sadrže pridjev "bosanski" u svojim imenima, promijene. Tako je ime Bosanski Novi promijenjeno u Novi Grad.
Historija
Grad se prvi put u dokumentima pominje 1217. godine, mada se historičari priklanjaju mišljenju da je grad osnovan 1280. godine.
Ilirsko i rimsko doba
Šire područje grada bilo je naseljeno još u antičko doba o čemu svjedoče Arheološko nalazište Gornji Rakani i Arheološko nalazište Blagaj (Japra). Naseljavali su ga ilirsko pleme Mezeji. Bilo je bogato rudnim blagom (željezo, bakar, cink i dr.). što je usmjerilo razvitak. Otvoreni su rudarski kopovi i talionice. Dolaskom Rimljana za ovo područje nastaje zlatni vijek rudarske i metalurgijske djelatnosti. Odavde su se željezom snabdijevale tvornice oružja. Uz topioničke pogone nastaju i naselja sa pretežno stranom radnom snagom. Proizvodnja se nastavila i u vrijeme Istočnih Gota, a naročito u vrijeme bizantijske vlasti. Iz tog perioda je i velika hrišćanska bazilika.[3]
Srednji vijek
Prvo naselje nije moglo nastati na današnjem gradskom području jer je bilo izloženo plavljenju rijeka Une i Sane. Grad je najprije nastao iz dva podgrada, Podnovi i Ustisana, pod Kulskim brdom na kojem je stajao tvrdi kaštel akropolskog tipa knezova Babonjića za nadzor riječnog i cestovnog saobraćaja dolinama Une i Sane koje se upravo sastaju ispod Kulskog brda, gdje su prvi začeci Bosanskog Novog. Srednjovjekovne geografske mape i stari dokumenti vrlo često spominju ovu utvrdu u raznim varijantama njegovog imena kao Novi Grad, Novo Kastro, Novigradec, Kastrum, Ujvar itd. Bio je to nevelik, ali u to doba hladnog oružja teško pristupačan grad, s jednom donžom, kulom sa četiri sprata, oborom, kapikulama i dva kamena zidana objekta za smještaj posade. Njegova podgrada Podnovi bila je smještena na sjevernim padinama Kulskog brda (danas Tunjica i Londža), a podgrada Ustisana na današnjoj lokaciji željezničke stanice Novi Grad. To je danas gradska četvrt Prekosanje gdje je vjerovatno bilo riječno pristanište za unsko-sanske lađare.
Pad srednjovjekovne Bosne pod osmanlijsku vlast primorao je knezove Babonjiće, koji su se zbog utvrđenja Blagaj Grada prozvali blagajski, da stvore savez sa knezovima Zrinskim kako bi se ujedinili i suzbili invaziju Osmanlijskog Carstva. Zahvaljujući toj privremenoj slozi, ovi bosanski velikaši uspjeli su 1483. nanijeti težak poraz osmanlijskoj provalnoj vojsci. Međutim, sloga domaćih feudalaca bila je kratkog vijeka i samo je privremeno odgađala pad grada. Godine 1519. posljednji put na Kulskom brdu se pominje podgrada Ustisana. Još ranije bio je ugrožen Blagaj Grad smješten u dolini Sane, istočno od Bosanskog Novog na udaljenosti od 7 km. Osmanlije su 1537. definitivno zauzeli Blagaj Grad, iz njega protjerali posadu i postavili svoje mustafhize. Negdje u to vrijeme pao je i Novi na Kulskom brdu, ali su Zrinski još krajem 15. vijeka izgradili novi Novi na lijevoj obali Une da bi se dalje štitili od osmanlijskih prodora. To je usporilo nadiranje Osmanlija na zapad. Austrijske posade odolijevale su napadima sve do 1556, kada je poslije pada tvrđave Kostajnica osmanlijski vojskovođa bošnjačkog porijekla, Malkoč-beg osvojio grad Novi Novi 1557. godine.
Osvajanjem Novog Osmanlije su ovo utvrđenje pretvorili u važnu vojnu bazu za dalji prodor ka Beču. Izgrađen je most preko rijeke Une, a grad je vrlo brzo naseljen muslimanskim stanovništvom. Grad je ostao pod osmanlijskom vlašću sve do 1687, kada ga je zauzela banska vojska Petra Erdedija. Muslimansko stanovništvo prebjeglo je preko Une u Bosnu i na prostoru ade Jelenice, danas gradski kvart Stari Grad, izgradilo tvrđavu od balvana i nasipa na prostoru od hotela "Una" do gradskog muzeja. Godine 1726. počelo je zidanje novog utvrđenja od tesanog, kvalitetnog kamena tako da je po njegovom završetku bio gotovo neosvojiv za ondašnja napadna dejstva i oružja. Prema postojećim skicama tvrđava Turski Novi imala je zidove visoke 7 m, jarak širok 6 m, a dubok 3 m, bila je dugačka 200 m, široka 150 m, te imala 5 bastiona (tabija) i dvije kapikule (ulazne kule).
U tvrđavu se ulazilo preko dva mosta, lančanika, a jarkom oko tvrđave tekla je voda iz Une. Osvojena je samo jedanput 1788, poslije mnogih juriša i duge opsade dvadesetostruko jače vojske austrijskog feldmaršala Ernesta Gideona Laudona, zahvaljujući velikoj premoći u ljudstvu i artiljerijskim oruđima. Poslije toga granica se ipak stabilizovala na Uni tako da su Osmanlije ostale u Novom sve do 1878.
Godine 1878. prema odluci Berlinskog kongresa Novi je zajedno s ostatkom Bosne i Hercegovine pripao Austro-Ugarskoj. Okupacijske vlasti su 1894. do temelja porušile novsku tvrđavu, a njen materijal ugrađen je u razne javne i privatne objekte. Sljedeće godine Novi je dobio ime Bosanski Novi, koje je nosio sve do 1992. Dvojni naziv Bosanski Novi / Novi Grad, prema odluci Izborne komisije Bosne i Hercegovine, upotrebljavao se do 2011. kada je Ustavni sud Bosne i Hercegovine naredio promjenu izbornog zakona da bude u skladu s Zakonom o teritorijalnog organizaciji Republike Srpske, te se otada koristi zvanični naziv Novi Grad.[4]
Geografija
Smješten je na ušću rijeke Sane u Unu, na važnoj raskrsnici puteva iz Panonske nizije prema planinsko-kotlinskoj oblasti Dinarskog planinskog sistema. Leži na neznatno sjevernije od 45° sjeverne geografske širine, na nadmorskoj visini od 122 metra. Grad je smješten na desnoj obali Une i na obje strane rijeke Sane, odnosno na dvije geomorfološke cjeline: u aluvijalnim dolinama Une i Sane i brežuljkastim padinama Grmeča i Kozare.
Bio je jedna od važnijih raskrsnica cestovnog i željezničkog saobraćaja u Pounju u bivšoj Jugoslaviji. Radi svog geostrateškog značaja područje je bilo naseljavano od prethistorije do danas. Prvo je bio na granici srednjovjekovne Bosne i Ugarske, kasnije Osmanskog i Austro-Ugarskog carstva, a danas na granici Bosne i Hercegovine prema Republici Hrvatskoj.
Površina urbanog područja grada iznosi 13,31 km2, a ukupna površina katastarske općine 26,5 km2.[nedostaje referenca] Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine,[5] površina općine Bosanski Novi 1985. iznosila je 554 km2. Na sjeverozapadu, graniči tokom rijeke Une s Hrvatskom, a na jugu i jugozapadu sa seoskim naseljima Rudice, Čađavica i Crna Rijeka. Na istočnoj strani sa selima Maslovare, Blagaj, Suhača, Hozići, Donji Agići (Čelopek), Gornji Agići, Japra i Blagaj Rijeka, a na sjeveru sa selima Poljavnice i Mazić.
Kultura
Nacionalni spomenici
Stanovništvo
Po službenom popisu stanovništva 1991. godine, općina Bosanski Novi imala je 41.665 stanovnika. Tokom rata u Bosni i Hercegovini, iz sastava općine izdvojeno je područje od kojeg je formirana općina Kostajnica, sa 12 naseljenih mjesta: Kostajnica, Gornja Slabinja, Grdanovac, Gumnjani, Kalenderi, Mrakodol, Mraovo Polje, Petrinja, Pobrđani, Podoška, Tavija, Zovik.
Općina Novi Grad
| Sastav stanovništva – općina Novi Grad | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2013. | 1991.[6] | 1981.[7] | 1971.[8] | 1961.[9] | |||
| Osoba | 27 115 (100,0%) | 41 665 (100,0%) | 42 142 (100,0%) | 41 216 (100,0%) | 34 604 (100,0%) | ||
| Srbi | 20 116 (74,19%) | 25 101 (60,24%) | 25 098 (59,56%) | 28 328 (68,73%) | 26 007 (75,16%) | ||
| Bošnjaci | 6 439 (23,75%) | 14 040 (33,70%)1 | 11 745 (27,87%)1 | 11 625 (28,21%)1 | 3 778 (10,92%)1 | ||
| Hrvati | 181 (0,668%) | 403 (0,967%) | 458 (1,087%) | 640 (1,553%) | 721 (2,084%) | ||
| Nisu se izjasnili | 147 (0,542%) | – | – | – | – | ||
| Bosanci | 42 (0,155%) | – | – | – | – | ||
| Romi | 41 (0,151%) | – | 72 (0,171%) | – | – | ||
| Ostali | 39 (0,144%) | 564 (1,354%) | 116 (0,275%) | 173 (0,420%) | 40 (0,116%) | ||
| Muslimani | 37 (0,136%) | – | – | – | – | ||
| Nepoznato | 25 (0,092%) | – | – | – | – | ||
| Jugoslaveni | 10 (0,037%) | 1 557 (3,737%) | 4 525 (10,74%) | 366 (0,888%) | 3 978 (11,50%) | ||
| Crnogorci | 10 (0,037%) | – | 24 (0,057%) | 32 (0,078%) | 12 (0,035%) | ||
| Pravoslavci | 9 (0,033%) | – | – | – | – | ||
| Slovenci | 8 (0,030%) | – | 10 (0,024%) | 19 (0,046%) | 15 (0,043%) | ||
| Bosanci i Hercegovci | 5 (0,018%) | – | – | – | – | ||
| Makedonci | 3 (0,011%) | – | 3 (0,007%) | 2 (0,005%) | 8 (0,023%) | ||
| Ukrajinci | 2 (0,007%) | – | – | – | – | ||
| Albanci | 1 (0,004%) | – | 85 (0,202%) | 26 (0,063%) | 35 (0,101%) | ||
| Mađari | – | – | 6 (0,014%) | 5 (0,012%) | 10 (0,029%) | ||
Naseljeno mjesto Novi Grad
| Sastav stanovništva – naseljeno mjesto Novi Grad | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2013. | 1991.[6] | 1981.[7] | 1971.[8] | 1961.[9] | |||
| Osoba | 10 120 (100,0%) | 13 588 (100,0%) | 12 186 (100,0%) | 9 849 (100,0%) | 7 023 (100,0%) | ||
| Srbi | 6 835 (67,54%) | 5 121 (37,69%) | 3 900 (32,00%) | 3 610 (36,65%) | 2 579 (36,72%) | ||
| Bošnjaci | 2 901 (28,67%) | 6 831 (50,27%)1 | 5 211 (42,76%)1 | 5 520 (56,05%)1 | 2 289 (32,59%)1 | ||
| Nisu se izjasnili | 120 (1,186%) | – | – | – | – | ||
| Hrvati | 105 (1,038%) | 187 (1,376%) | 217 (1,781%) | 287 (2,914%) | 604 (8,600%) | ||
| Romi | 40 (0,395%) | – | 66 (0,542%) | – | – | ||
| Muslimani | 26 (0,257%) | – | – | – | – | ||
| Bosanci | 23 (0,227%) | – | – | – | – | ||
| Ostali | 23 (0,227%) | 332 (2,443%) | 42 (0,345%) | 74 (0,751%) | 14 (0,199%) | ||
| Jugoslaveni | 9 (0,089%) | 1 117 (8,220%) | 2 647 (21,72%) | 308 (3,127%) | 1 472 (20,96%) | ||
| Pravoslavci | 9 (0,089%) | – | – | – | – | ||
| Crnogorci | 7 (0,069%) | – | 16 (0,131%) | 18 (0,183%) | 9 (0,128%) | ||
| Slovenci | 7 (0,069%) | – | 8 (0,066%) | 11 (0,112%) | 13 (0,185%) | ||
| Nepoznato | 6 (0,059%) | – | – | – | – | ||
| Bosanci i Hercegovci | 5 (0,049%) | – | – | – | – | ||
| Makedonci | 2 (0,020%) | – | 1 (0,008%) | – | 4 (0,057%) | ||
| Albanci | 1 (0,010%) | – | 77 (0,632%) | 20 (0,203%) | 33 (0,470%) | ||
| Ukrajinci | 1 (0,010%) | – | – | – | – | ||
| Mađari | – | – | 1 (0,008%) | 1 (0,010%) | 6 (0,085%) | ||
Privreda
Privreda se uglavnom zasnivala na tekstilnoj i drvoprerađivačkoj industriji, s otprilike 8.500 zaposlenih, od čega 5.500 u industriji. Osnov tekstilne industrije bio je u fabrici trikotaže i konfekcije "Sana", u kojoj je bilo zaposleno nekoliko hiljada radnika. Fabrika "Sana" osnovana je 1937. kao malehna privatna pletiona u vlasništvu porodice Avdagić, da bi nakon nacionalizacije poslije Drugog svjetskog rata prerasla u veliki proizvodni kombinat s brojnim disperziranim pogonima. O "Sani" je 1985. snimljena TV-serija Priče iz fabrike[10] i objavljena monografija, ali se nakon rata od 1992. do 1995. nije oporavila te je najvećim dijelom zatvorena. Kao pravni sljednik ove kompanije, danas postoji firma "Sana Linea a.d." sa sjedištem u Kostajnici.
Drvoprerađivačka industrija "Lignošper" izgrađena je 1960. u Poljavnicama, prigradskom naselju u pravcu Kostajnice. Tu se odvijala proizvodnja polufinalnih proizvoda raznih vrsta furnira i šperploča. Predratnih godina, Lignošper je proizvodio i kancelarijski namještaj, vodootporne šperploče i druge proizvode.
Izbijanjem rata 1992. većina velikih firmi prestaje s radom. Danas se privreda zasniva uglavnom na uslužnoj djelatnosti, trgovini i ugostiteljstvu, te u manjoj mjeri zanatstvu.
Poznate ličnosti
- Esad Avdagić
- Šemso Tanković, jedan je od osnivača Stranke demokratske akcije Hrvatske; izabran 2003. i 2007. u hrvatski Sabor.
- Esso Beštija, pjesnik i pjevač
- Mustafa Arslanović, bivši nogometaš Dinamo Zagreba
- Mustafa Nadarević, glumac, proveo djetinjstvo u Bosanskom Novom
- Vlado Gotovac, pjesnik i političar, proveo djetinjstvo u Bosanskom Novom
- Ante Budak, redovni profesor na Medicinskom fakultetu u Zagrebu
- Ante Milinović, osnivač Zavičajnog muzeja Bosanskog Novog, kasnije u devedesetima voditelj Hrvatskog bankovnog muzeja, autor brojnih historijskih (znanstvenih) tekstova o Bosanskom Novom između ostalog i monografije sa historijskim tekstovima tvornice Sana, danas u penziji priprema monografiju o Bosanskom Novom
- Miroslav Milinović, pjesnik, živio i umro u Prelogu
- Izet Muhamedagić, također bio jedan od aktivnijih političara iz Bosanskog Novog. Izet Muhamedagić je bio zamjenik ministra pravde u Vladi RBiH, poginuo u helikopteru 28. maj 1995.
- Lazar Drljača - slikar moderne likovne umjetnosti prve polovine 20. vijeka
- Mladen Oljača - pisac. Najviše je prevođena Molitva za moju braću, koja je doživjela četrnaest izdanja; roman je objavljen u Poljskoj, Rumuniji, Italiji, Francuskoj, Zapadnoj Njemačkoj, Engleskoj, Americi, Švedskoj itd.
- Stojan Ćelić - slikar i grafičar - spada u red poznatih slikara, grafičara i likovnih kritičara bivše Jugoslavije.
- Dragan Kolundžija - pjesnik - zastupljen je u više antologija srpske poezije u zemlji i inostranstvu.
- Đoko Mazalić - slikar - zvanje profesora slikarstva stekao u Budimpešti (Academy of Fine Arts) u klasi profesora T. Zempenzya.
- Ljubo Jandrić - književnik - romani "Prah i pepeo", "Jasenovac", knjiga razgovora "Sa Ivom Andrićem"
- Milan Karanović - etnograf/kustos
- Drago Todić - geograf/naučnik
- Mladen Karan - slikar - živi i radi u Firenci/Italija
- Oste Erceg - slikar - živi i radi u Bosanskom Novom
- Đemo Mustedanagić - bivši nogometaš Dinama Zagreb, Austrije Beč, igrao i za reprezentaciju Jugoslavije.
Također pogledajte
Reference
- ^ "LOKALNI IZBORI 2012 (Općina Novi Grad)". izbori.ba. Pristupljeno 4. 3. 2016.
- ^ "Sistematski spisak općina i naseljenih mjesta u Bosni i Hercegovini" (PDF). fzs.ba. Arhivirano s originala (PDF), 5. 3. 2016. Pristupljeno 24. 11. 2015.
- ^ Ivo Bojanovski, Akadenija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 1988 - BOSNA I HERCEGOVINA U ANTIČKO DOBA
- ^ "Odluka Ustavnog suda Bosne i Hercegovine" (PDF). izbori.ba. Službeni glasnik Bosne i Hercegovine. 8. 8. 2011. Arhivirano (PDF) s originala, 28. 3. 2021. Pristupljeno 27. 3. 2021.
- ^ "Statistički godišnjak SR BiH 1985", Republički zavod za statistiku SR BiH, Sarajevo, novembar 1985, str. 385
- ^ a b "Nacionalni sastav stanovništva Republike Bosne i Hercegovine 1991.(str. 23/4)" (PDF). fzs.ba. Pristupljeno 4. 3. 2016.
- ^ a b "Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1981" (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 4. 3. 2016.
- ^ a b "Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1971" (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 4. 3. 2016.
- ^ a b "Nacionalni sastav stanovništva FNR Jugoslavije 1961" (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 15. 4. 2016.
- ^ Priče iz fabrike na IMDB
Vanjski linkovi
- Službeni sajt općine Novi Grad