Mesdžidul-aksa
Mesdžidul-aksa (arapski: المسجد الاقصى), poznat i kao Bejtul Makdis, jest nakon Mesdžidul-harama i Poslanikove džamije, treće najsvetije mjesto u islamu. Nalazi se u starom, historijskom jezgru Jerusalema. Iako se čitava lokacija na kojoj se nalazi džamija sa zlatnom kupolom, sedamnaest vrata i četiri minareta, kroz historiju nazivala džamija Al-Aksa, danas se pod tim terminom označava samo džamija koja se obično naziva Haram el-Šarif (Plemenito svetilište). Mesdžidul-aksa je muslimanima važna jer je Muhammed, posljednji Božiji poslanik po islamu, tokom Isre i Mi'radža posjetio upravo ovo mjesto gdje je nakon tog putovanja, po naredbi drugog pravednog halife Omera izgrađena džamija.
| Mesdžidul-aksa | |
|---|---|
.jpg) Pogled na sjeveroistočni dio Mesdžidul-akse, nakon Mesdžidul-harama i Poslanikove džamije, trećeg najsvetijeg mjesta u islamu | |
| Osnovne informacije | |
| Lokacija |  Jerusalem |
| Religija | Islam |
| Administracija | Islamski vakuf Jerusalema |
| Vodstvo | Imam: Muhammad Ahmad Hussein |
| Arhitektonski opis | |
| Arhitektonski tip | Džamija |
| Arhitektonski stil | Islamska arhitektura |
| Smjer fasade | sjever-sjeverozapad |
| Specifikacije | |
| Kapacitet | +5.000 |
| Kupole | 2 velike, desetina manjih |
| Munare | 4 |
| Visina munare | 37 m (najviša) |
| Materijali | Krečnjak (vanjski zidovi, minaret, fasada); stalaktit (minaret); zlato, olovo i kamen (kupole); bijeli mermer (unutrašnji stubovi) i mozaik |
Osim toga, Mesdžidul-aksa je u početnom periodu, tokom prvih 17 mjeseci, bila i prva Kibla, prema kojoj su se muslimani okretali tokom molitve. Džamija je prvobitno bila manji objekat za molitvu koju je izgradio drugi pravedni halifa Omer, ali je istu dogradio i proširio emevijski halifa Abd el-Malik a završio njegov sin el-Velid 705. godine. Džamija je u potpunosti uništena zemljotresom 746. nakon čega ju je obnovio abasidski halifa el-Mensur 754. godine. Njegov nasljednik el-Mahdi je džamiju ponovo dogradio 780. Još jedan zemljotres iz 1033. godine je uništio većinu Bejtul Makdisa, da bi fatimidski halifa Ali az-Zahir dvije godine kasnije dogradio džamiju, koja je danas treće najsvetije mjesto muslimana. Tokom periodičnih obnavljanja džamije od strane različitih islamskih halifata, izgrađeni su dodaci džamiji i njenom okruženju, kao što je izgradnja njene kupola, fasade, minbera, munara i unutrašnje strukture.
Kada su krstaši osvojili Jerusalem 1099. godine, tokom Prvog krstaškog rata, koristili su džamiju kao palatu i Kupolu na stijeni kao crkvu, ali je njena funkcija džamije obnovljena nakon što ju je muslimanski vojskovođa i ejubidski osnivač Salahudin 1187. godine vratio pod muslimansku kontrolu.
Džamija se nalazi u neposrednoj blizini historijskih lokaliteta značajnih za judaizam i kršćanstvo, ponajviše mjesto Drugog hrama, najsvetijeg mjesta u judaizmu. Kao rezultat toga, područje je visoko osjetljivo i predstavlja žarište u izraelsko-palestinskom sukobu.
Naziv
urediNaziv Mesdžidul-aksa s arapskog izvornika Al-Masjid al-Aqsa u prijevodu na bosanski bi značilo najudaljenija džamija. Ovaj termin se spominje u 17. Kur'anskoj suri El-Isra gdje se na početku sure, u kontekstu Isre i Mi'radža odnosno putovanja Muhammeda kroz nebeske sfere spominje upravo ovo mjesto. O tome se kaže:
"U ime Allaha, Svemilosnog, Milostivog" 1. Uzvišen neka je Onaj Koji je u jednom času noći preveo Svoga roba iz Mesdžid-Harama u Mesdžid-Aksa, čiju smo okolicu blagoslovili kako bismo mu neka znamenja Naša pokazali. On, uistinu, sve čuje i sve vidi.
– Kur'an, sura El-Isra, 1. ajet [1]
Definicija lokaliteta
urediIako u svom užem smislu Al-Aksa označava džamiju sa zlatnom kupolom na južnoj strani platoa el-Harem eš-Šerifa, termin Al-Aksa često se koristio za označavanje čitavog područja, uključujući i džamiju sa zlatnom kupolom na stijeni, kapije koje okružuju ovo područje i četiri minareta. Dakle Mesdžidul-aksa nije se odnosio samo na džamiju, već na čitavo sveto mjesto, dok se termin Al-džami al-Aksa (arapski: ٱلْـجَـامِـع الْأَقْـصّى) odnosio na određeno mjesto gdje se nalazi spomenta džamija. Tokom perioda osmanlijske vladavine (otprilike početkom 16. vijeka do 1917), širi dio lokaliteta počeo se nazivati i el-Harem eš-Šerif (اَلْـحَـرَم الـشَّـرِيْـف).[2][3]
Mesdžidul-aksa je bila i prva kibla prije nego je za to određena Mekka.
Historija
urediPeriod prije izgradnje
urediDžamija se nalazi na lokalitetu kojeg muslimani nazivaju el-Harem eš-Šerifa (Plemenito svetište), ograđeni prostor koji je kralj Herod Veliki proširio početkom 20. godine p.n.e.. U islamskoj tradiciji smatra se da izvorno svetište datira još iz perioda Ebu-Bekra Ibrahima.[4] Prema toj tradiciji jedan od graditelja Mesdžidul-aksaa bio je Ibrahim koji je nakon što je podigao Mesdžidul-haram u Mekki došao iz Hidžaza u Palestinu i tu podigao hram.[5] U jednom od hadisa spominje se period izgradnje džamije gdje se kaže da je izgrađena 40 godina nakon izgradnje Mesdžidul-harama.[5] Tokom perioda poslije Ibrahima graditelji Kudsa bili su i poslanici koji su došli poslije njega a koji su živjeli na tom području kao što su: Jakub, Davud i Sulejman kao i poslanik Zekerijja.[5]
Džamija se nalazi na umjetnoj platformi koju podržavaju lukovi koje su izgradili Herodovi graditelji kako bi prevazišli teške topografske uvjete koji su rezultirali širenjem ograđenog prostora na jugu Tiropenske i Kidronske doline. U rimsko doba, na ovom lokalitetu nalazila se Kraljevska Stoa, bazilika koju je dao sagraditi Herod Veliki. Ista je uništena zajedno sa Hramom tokom opsade Jerusalema, 70. godine p.n.e. tokom prvog jevrejsko-rimskog rata.
Jedno vrijeme postojala je pogrešna teza da se Nova crkva Bogorodice ili Nova crkva Bogonositelja, podignuta za vrijeme bizantijskog cara Justnijana I nalazila na mjestu gdje se danas nalazi Mesdžidul-aksa. Međutim, ostaci građevine identificirani kao ostaci Nova crkva Bogorodice otkriveni su 1973. u južnom dijelu Židovske četvrti 1973.[6][7]
Analiza drvenih greda i panela uklonjenih iz džamije tokom obnova 1930-ih godina pokazuje da su napravljene od libanonskog kedra i čempresa. Radiokarbonsko datiranje ukazuje na veliki raspon između godina starosti datog materijala, neki materijali potiču još iz 9. vijeka prije nove ere, što pokazuje da se dio građe ranije koristio u nekim drugim građevinama.[8]
Tokom svojih iskopavanja 1930-ih, Robert Hamilton je otkrio dijelove višebojnog mozaičkog poda s geometrijskim uzorcima, ali ih nije objavio.[9] Datum mozaika je osporavan: Zweig smatra da su iz predislamskog bizantijskog razdoblja, dok Baruch, Reich i Sandghaus favoriziraju znatno kasnije porijetlo i smještaju ga u period Emevijskog halifata,[9] s početka islamskog perioda. Takvi zaključci se poklapaju s islamskom tradicijom koja kaže da je drugi pravedni halifa Omer ibn el-Hattab, nakon što su mu predati ključevi Jerusalema započeo izgradnju džamije a da su emevijski halifa Abdulah bin Mervan odnosno njegov sin Abdulmalik Mervan nastavili i završili s gradnjom današnje džamije.[5]
Izgradnja za vrijeme Emevija
urediIako je izgradnja ove džamije započela i prije, džamija današnjeg oblika i veličine izgrađena je za perioda rane vladavine Emevijskog halifata područjem Palestine. Engleski historičar arhitekture K. A. C. Creswell, pozivajući se na svjedočanstvo Arculfa, galskog monaha, tokom svog hodočašća u Palestinu 679/82. godine, bilježi mogućnost da je drugi halifa Pravednog halifata, Omer ibn el-Hattab, podigao primitivni četverougaoni objekat kapaciteta od oko 3.000 mjesta negdje na području Haram el-Šarifa. Međutim, Arculf je posjetio Palestinu za vrijeme vladavine Muavije I, osnivača Emevijskog halifata te je moguće da je ovaj halifa naredio izgradnju džamije a ne halifa Omer koji je bio halifa 20tak godina prije Muavije. Ovu posljednju tvrdnju izričito podržava ranomuslimanski učenjak al-Muthahhar bin Tahir.[10]
Prema nekoliko muslimanskih učenjaka, uključujući i Mujir ad-Dina, al-Suyutija i al-Muqaddasija, džamiju je rekonstruirao i proširio halifa Abdumalik (halifa od 685. do 705) 690. godine zajedno sa Kupolom na stijeni.[10][11] Guy le Strange tvrdi da je Abdumalik koristio materijale iz uništene Gospine crkve za izgradnju džamije i ukazuje na moguće dokaze da su građevine na jugoistočnim uglovima džamije ostaci crkve. Planirajući svoj veličanstveni projekt, kojim bi ustvari cijeli kompleks pretvorio u Haram el-Šarif, Abdulmalik je želio zamijeniti klizajuću strukturu, kako ju je opisao Arculf, zaštićenijom strukturom koja bi obuhvatala i kiblu, neophodan element u njegovom velikom planu. Međutim, čitav Haram el-Šarif trebao je predstavljati džamiju. Koliko je izmijenjen aspekt ranije građevine nepoznato je, ali o dužini nove građevine govori i postojanje tragova mosta koji vodi od emevijske palače južno od zapadnog dijela kompleksa. Most bi se protezao ulicom koja vodi odmah uz južnu stranu zida HHaram el-Šarifa kako bi se omogućio direktan pristup džamiji. Direktan pristup od palače do džamije bio je dobro poznat još u doma Emevija, o čemu svjedoče različita rana nalazišta. Abdulmalik je pomaknuo središnju osovinu džamije nekih 40 metara prema zapadu, u skladu sa svojim ukupnim planom za Haram el-Šarif. Ranija osovina u građevini je predstavljena nišom koja je još uvijek poznata kao Omerov mihrab. Stavljajući naglasak na kupolu na stijeni, halifa Abdulmalik je od svojih arhitekata tražio da novu džamiju Mesdžidul-aksa poravnaju sa položajem stijene, premještajući tako glavnu osovinu plemenitog svetišta sjever-jug, linijom koja prolazi kroz Kupolu lanaca i Omerov mihrab.[12]
Suprotno ovim mišljenjima u vezi perioda izgradnje džamije, Creswell, pozivajući se na Aphrodito Papyri, tvrdi da je sin Abdulmalika, šesti po redu emevijski halifa Al-Velid I, rekonstruisao džamiju Mesdžidul-aksa tokom perioda od šest mjeseci do godinu dana, koristeći radnike iz Damaska. Većina učenjaka se slaže da je rekonstrukciju džamije započeo Abdulmalik, ali da je Al-velid nadgledao njeno dovršavanje. tokom 713/14. godine, Jerusalem je opustošio niz zemljotresa i uništio istočni dio džamije koja je kasnije obnovljena za vrijeme vladavine Al-Velida. Da bi finansirao njenu obnovu, Al-Velid je zlato iz kupole nad stijenom koristio za kovanje novca kojim je kupovao materijal[10] odnosno finansirao rekonstrukciju džamije. Džamija Mesdžidul-aksa izgrađena za perioda Emevija najvjerovatnije je bila dimenzija 112x39 metara.[12]
Zemljotresi i rekonstrukcije
uredi746. godine džamija Mesdžidul-aksa je oštećena tokom zemljotresa, četiri godine prije nego što je Es-seffâh svrgnuo Emevije i osnovao Abasidski halifat. Drugi abasidski halifa El-Mensur objavio je namjeru da popravi džamiju 753. godine, a zlatne i srebrne ploče koje su prekrivale kapije džamije uklonjene su i pretvorene u dinare i dirheme za finansiranje obnove koja je okončana 771. Drugi zemljotres oštetio je veći dio onoga što je popravljeno za vrijeme halife El-Mensura, izuzev popravki koje su izvršene 774. godine u južnom dijelu džamije. Godine 780. njegov nasljednik Al-Mahdi obnovio je džamiju, ali smanjio joj je dužinu i povećao širinu. Prva obnova o kojoj postoje zapisi je upravo obnova Al-Mahdija. 985. godine arapski geograf Al-Mukadasi, koji je rođen u JJerusalemu, zabilježio je da obnovljena džamija ima petnaestak odjeljaka i petnaest ulaza.
Reference
uredi- ^ "Tefsir sure El-Isra od Ibn Kesira" (PDF). www.ummet.at. Arhivirano s originala (PDF), 20. 6. 2021. Pristupljeno 23. 1. 2020.
- ^ Schieck, Robert (2008) in Geographical Dimension of Islamic Jerusalem, Cambridge Scholars Publishing; see also Omar, Abdallah (2009) al-Madkhal li-dirasat al-Masjid al-Aqsa al-Mubarak, Beirut: Dar al-Kotob al-Ilmiyaah; also by the same author the Atlas of Al-Aqsa Mosque (2010)
- ^ Jarrar 1998, p. 85.
- ^ Michigan Consortium for Medieval and Early Modern Studies (1986). Goss, V. P.; Bornstein, C. V. (ured.). The Meeting of Two Worlds: Cultural Exchange Between East and West During the Period of the Crusades. 21. Medieval Institute Publications, Western Michigan University. str. 208. ISBN 0918720583.
- ^ a b c d "Historijat Mesdžidul-aksaa". iltizam.org. Pristupljeno 24. 1. 2020.
- ^ Nahman Avigad (1977). "A Building Inscription of the Emperor Justinian and the Nea in Jerusalem". Israel Exploration Journal. 27 (2/3): 145–151.
- ^ Robert Schick (2007). "Byzantine Jerusalem". u Zeidan Kafafi; Robert Schick (ured.). Jerusalem before Islam. Archaeopress. str. 175.
- ^ N. Liphschitz, G. Biger, G. Bonani and W. Wolfli, Comparative Dating Methods: Botanical Identification and 14C Dating of Carved Panels and Beams from the Al-Aqsa Mosque in Jerusalem, Journal of Archaeological Science, (1997) 24, 1045–1050.
- ^ a b Yuval Baruch, Ronny Reich & Débora Sandhaus. "A Decade of Archaeological Exploration on the Temple Mount, Tel Aviv". Tel Aviv. 45 (1): 3–22. doi:10.1080/03344355.2018.1412057.
- ^ a b c Elad, Amikam. (1995). Medieval Jerusalem and Islamic Worship Holy Places, Ceremonies, Pilgrimage BRILL, pp. 29–43. ISBN 90-04-10010-5.
- ^ le Strange, Guy. (1890). Palestine under the Moslems, pp. 80–98.
- ^ a b Grafman and Ayalon, 1998, pp. 1–15.
Vanjski linkovi
uredi