Grmeč
Grmeč je planina koja se proteže sjevero-zapadnim dijelom Bosne dužinom oko 70 km i maksimalnom širinom 18 km, između tokova rijeka Une i Sane.[2] Visoke planine u okolini Grmeča su: Osječenica (1791m), Klekovača (1961m), Srnetica (1375m) i Plješevica (1649m). Na istoku Grmeč se dodiruje sa Šišom. Između njih je prevoj Lanište koji je kroz historiju bio prelaz između dva dijela Bosne i Hercegovine (panonskog i primorskog). Veća mjesta i gradovi koji ga okružuju su: Bihać, Bosanski Petrovac, Ključ, Sanski Most i Bosanska Krupa, a nalazi se još i na teritoriji općine Krupa na Uni. Sa juga se spušta u Bravsko i Petrovačko polje, a sa sjevera u Japransku i Saničku dolinu i u Lušci polje.[3]
| Grmeč | |
|---|---|
.jpg) | |
| Najviša tačka | |
| Visina | 1.605 m [1] |
| Koordinate | 44°40′N 16°27′E / 44.667°N 16.450°E |
| Geografija | |
  Grmeč | |
| Država |  Bosna i Hercegovina |
| Lanac | Dinaridi |
Reljef
urediOvo područje je nisko planinsko sa blagim padinama, brdima i brežuljcima. Najviši vrh Grmeča je Crni vrh sa 1604 m visine koji se nalazi na jugoistočnom dijelu. Najlakši uspon na vrh je iz Bravskog polja. Šira oblaste podgrmečja smještena je između 200 i 1200 metara nadmorske visine gdje se susreću raznoliki oblici reljefa u svom punom kontrastu, od stijenovitih vrhova i valovitih brežuljaka, preko visoravni i poljana, kroz riječne kanjone i klisure i na kraju do polja i ravnica
Današnji reljef karakteriziraju kraški fenomeni, s mnoštvom jama i pećina. Od velikog broja, do danas je ispitano njih 15, od kojih je 14 suhih i jedna s vodenim površinama i tokovima. O kakvom je bogatstvu riječ može se vidjeti iz popisa istraženih:[4]
- Jojnikovac s istraženih 460 m (svojevremeno najdublja jama u Jugoslaviji),
- Jama Grmeč s 237 m,
- Čatrnja 115 m,
- Pećina Dvogrla 112 m, se nalazi na području općine Sanski Most, nekoliko kilometara od sela Stanići na Grmeču. Za razliku od ostalih pećina na području općine Sanski Most, od kojih je većina poznata i istražena, ova pećina je smještena na nepristupačnom terenu udaljeonom od svih obližnjih komunikacija
- Kaluđerica u Skakavcu 100 m,
- Gorana 81 m,
- Brezno iza Šiljatog Šljemena 80 m,
- Brezno na Pločevcu 71 m,
- Brezno u Dulidbahu 61 m,
- Pećina pod Vrščelikom, odnosno jama s 60 m,
- Brezno na cesti 58 m,
- Brezno na Torovima 43 m,
- Brezno na Udorubreznom 42 m,
- Brezno na željezničkoj pruzi s 30 m,
- Okruglo brezno s 30 m i
- Tomaševo Brezno s 24 m.
- Kerkezova pećina
- Pećina Suvaja, se nalazi na zapadnom obodu Lušci polja. Ulazni otvor pećine se nalazi na supodini ogranska Grmeča i ravni Lušci polja. Do pećine postoji put, koji vodi od Lušci palanke, najvećeg naselja u polju, zapadnim obodom polja, ispod Grmeča, za selo Bojište. U njoj su pronađeni fosili a i žive školjkice, zatim dosta primjeraka čovječije ribice.
- Grbića pećina,
- Jama Oko smještena je na zapadnom obodu Lušci polja u Bobiji, pored puta Lušci Palanka – Jelašinovci. Jama predstavlja izvorišni lijevak. Nastala je djelovanjem podzemnog toka i procesom urušavanja krečnjačkih blokova. Stoji u direktnoj vezi sa podzemnim tokom estavele Oko. Kanalima jame voda se ascedentno izdiže u vrijeme povodnja kada su podzemni kanali potpuno ispunjeni vodom. Strane jame su vertikalne sa dubinom 35 m i širinom pri izlazu 25 m.
- Bobijaško oko.
- Riponjina jama. Članovi Speleološkog društva Ponir iz Banja Luke su se 2019. god. prvi put spustili i u dosad neistraženu Riponjinu jamu u Smoljani, na oko 50 do 70 metara vertikalno. Pronašli su tri nivoa, a na svakom od njih, mnoštvo ukrasa. Predpostavlja se da je jama jedna od najstarijih na ovim prostorima, a koliko je precizno staro ovo prirodno bogatstvo, biće utvrđeno daljim istraživanjem.[5]
Od ostalih kraških fenomena u sjeverozapadnom dijelu se ističu brojne vrtače.
Geološki sastav
urediGrmeč predstavlja posebnu tektonsku jedinicu, a položaj sedimenata ukazuje na veoma jake tektonske pokrete. Na Grmeču su uglavnom konstatovane naslage mezozoika (trijasu, juri i kredi). Analizom strukturne građe Grmeč je izgrađen od srednjotrijaskih i gornjotrijaskih dolomita na kojima leže kredni krečnjaci.
Klima
urediGrmeč i njegova okolna područja su pod uticajem planinske i umjereno-kontinentalne klime, zavisno da li se radi o planinskim obroncima ili kotlinama i ravnicama koje ga okružuju. U planinskom dijelu zime su duge, a ljeta svježa. Vremenske prilike Grmeča i njegovih obronaka dirigovane su sa strujanjem toplog zraka koji dolazi sa Jadranskog mora i rashlađenog visinskog sloja koji nastaje nad Grmečom i okolnim planinama koje utiču na česte promjene vremena i temperatura.
Prosječna godišnja količina padavina iznosi 1250 mm. Mrazevi su takođe česta pojava u ovim predjelima. Grmečom duva hladni vjetar sjeverac koji donosi snježne padavine u zimskim mjesecima, a u proljeće i jesen kišu. Snježne padavine u višim predjelima su dosta visoke.
Hidrografija
urediPreteţno karbonatna građa uzorokovala je da na planini ne postoji niti jedan stalni površinski tok. Brojni izvori i vrela formirani su na padinama Grmeča čije vode učestvuju u nastanku obližnjih rijeka.
Rijeka Sanica nastaje od dva vrela koja izviru ispod sjevernih obronaka Grmeča. Prvo vrelo je sa manjim jezerom, a drugo je pećinsko vrelo. Bosanski Petrovac pitkom vodom snabdjeva se sa ovih vrela.
Naselje Risovac, smješteno na padinama Grmeča bogato je vodom. U njemu ima oko stotinu vrela. Neka od tih vrela sastavljaju svoje vode te obrazuju potoke, koji su ponornice. Risovac je na krajnjem sjeverozapadu Petrovačkog polja i predstavlja treću ponorsku zonu polja. Voda se pojavljuje u slivu Une kod Bosanske Krupe, stvarajući poznati izvor rijeke Krušnice.[6]
Periodski tok Vođenica izbija ispod Željeznika (1274 m.) koji je i sabirna oblast vrela. Izvorišna čelenka potoka Vođenice ima preko 50 vrela i taj dio naselja nosi ime Vrela. Najjače vrelo je Stublići a tu su još: Dražići, Crno vrelo, Zanoglina i Pećina vrelo. Potok Vođenica je vodotok sa najviše vode u petrovačkom kraju i nekad na njemu je bilo preko 40 vodenica. U vrijeme najvećeg vodostaja gubi vodu u ravni Petrovačkog polja, u Trnjacima.[6]
Potok Suvaja izvire na Grmeču iz dva izvorišna kraka koji su na 1100 m. nadmorske visine. U ovom izvorišnom dijelu, javljaju se skokoviti padovi u uzdužnom riječnom profilu. Takav pad riječnog korita je i u obliku vodopada Maglaj, koga stanovnici zovu Skakavac. Vodopad je visok 13-15m. i nastao je procesom erozije. Potok Suvaja ukopao se u kamenito korito pa mu na jednom mjestu tok prelazi u klisuru. Za vrijeme maksimalnog proticanja dolazi do Medenog polja (620 m.) koje mu je ponorska zona iz koje vode otiču podzemnim putem ka slivu rijeke Unca.[6]
Od ostalih većih hodrografskih kapaciteta izdvajaju se rijeke: Vojskova, Japra, i Korčanica koje sve pripadaju Crnomorskom slivu. Od prirodnih jezera treba istaći Saničko i Jabukovačko jezero.
Flora i fauna
urediŠumski kompleks Grmeča sastoji se od raznovrsnog crnogoričnog i bjelogoričnog drveća. Raznovrsnost biljnog svijeta uslovljava i raznolikost životinjskog svijeta. Zastupljene su sve vrste divljači, ptica, grabljivica, ali i nekih zmija (šarka i poskok).
U grmečkim naseljima, kao i u drugim planinskim naseljima u Bosni i Hercegovini, stanovništvo se pretežno bavi sitnim poljoprivrednim radovima, stočarstvom, eksploatacijom šume i uslužnim djelatnostima. Priroda je u tom kraju još dobro očuvana i čista. Zbog toga su ljudi najviše zainteresirani za proizvodnju organskog meda, voća i ostale zdrave hrane.
Znamenitosti
urediPreko Grmeča je vodila trasa uskotračne pruge koja se od Bravskog polja spuštala prema Sanskom Mostu i Prijedoru, a drugim dijelom išla ka Bosanskom Petrovcu i Oštrelju. O tome svjedoče brojne trase pruge koja je sedamdesetih godina napuštena, a s napuštanjem pruge napuštena su i brojna naselja koja su nikla uz prugu. Tako je na Grmeču napuštena Mijačica, mjesto sa oko 5000 stanovnika, koje je svojevremeno imalo i kino dvoranu, ambulantu i sve sadržaje koje jedno malo mjesto trebalo imati. Danas je to hrpa ruševina koje vremenom zarastaju u šumu.
Na samom zapadu Grmeča je naselje Hašani, rodno mjesto književnika Branka Ćopića.
Borba bikova (Grmečka korida) - Međeđe Brdo opština Sanski Most traje od davne 1772 godine. Sedamdesetih i osamdesetih godina imala je posjećenost između 200,000 i 300,000 posjetilaca. Bila je jedna od najvećih manifestacija u bivšoj Jugoslaviji pa i šire.
Memorijalna zona Korčanica na Grmeču je spomen područje sa spomenikom Revolucija vezano za Narodnooslobodilačku borbu ovog kraja. Područje se nalazi na 32 km od Sanskog Mosta, na sjevernim padinama planine gdje se tokom 1942. i 1943., u vrijeme Bihaćke republike nalazila najveća partizanska bolnica. Brojala je 19 objekata. Od 1990-ih područje je zapušteno i stradalo u ratnim operacijama.
Također pogledajte
urediLiteratura
uredi- Vanda Mušič, Aleksander Bassin, Staša Kokot, Slobodan Pejić - Vlastito izdanje Vanda Mušič Chapman. 2007. ISBN 978-961-245-325-1(Slovenski) .
Reference
uredi- ^ Federalni zavod za statistiku: Statistički godišnjak/ljetopis Federacije Bosne i Hercegovine Sarajevo 2009.
- ^ Selma Behram, student masterskog studija Univerzitet u Sarajevu - IDENTIFIKACIJA I VALORIZACIJA TURISTIČKIH PRIRODNIH ATRAKCIJA PLANINE GRMEČ
- ^ "Krajiška riznica prirodnog blaga - www.svjetlorijeci.ba". Arhivirano s originala, 19. 5. 2021. Pristupljeno 19. 5. 2021.
- ^ Grmeč (BiH) - Jamarski klub Novo Mesto, Slovenija
- ^ Čudo u BIH: Najstarija pećina u Evropi? - mondo.ba
- ^ a b c Dr. Rade Davidović, Novi Sad, 1981 -PETROVAČKO POLJE
