Bihaćka republika
Bihaćka republika bila je slobodna teritorija koja je postojala od kraja maja 1942. do kraja januara 1943. u okupiranoj Jugoslaviji koju su okupirale Njemačka i Italija. Formirala ju je Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije (NOVJ i POJ). Bihać je bio glavni grad i mjesto prvog zasjedanja AVNOJ-a. održanog 26. novembra 1942.
Stvaranje
urediPartizanske snage u istočnoj Bosni prerasle su organizaciju vojske sastavljenu od bataljona i odreda i stvorile proleterske brigade, moćnije samostalne i pokretne jedinice. U junu 1942. većina tih operativnih jedinica, raspoređenih u dvije grupe po tri brigade, kreće na dugi marš prema zapadnoj Bosni.
Lokalne partizanske jedinice oslobodile su ranije veliki dio teritorije u okolini Bihaća, na području Banije, Like i Korduna (Vojnić, Vrginmost, Korenica), na području zapadne Bosne (Drvar, Glamoč, Bosanski Petrovac). Bihać je bio oslobođen 4. novembra u dvodnevnoj operaciji partizanskih snaga sastavljene od 8 krajiških i hrvatskih brigada, kojima je komandovao Kosta Nađ.[1] Grad su branile 4 ustaške brigade i 12 domobranskih bataljona.[2]
U nastavku bihaćke operacije oslobođeni su Bosanska Krupa 5. novembra, Cazin 6. i Slunj 14. novembra. Tokom pojedinačnih akcija oslobođeni su: Jajce 26-og, Livno 15-og, Tomislavgrad 19. decembra 1942. i Teslić 1. januara 1943. Pod partizanskim pritiskom ustaše i italijanske snage same su napustile Udbina i Bosansko Grahovo. Neki gradovi su bezuspješno napadani: Bosanski Novi i Dvor na Uni od 26. do 28. novembra i Sanski Most od 10. do 22. decembra.
Nakon ovih operacija, široka teritorija, od Karlovac na zapadu do Prozor na istoku, bila je očišćena od okupatorskih jedinica. Narodnooslobodilačka vojska imala je kontrolu na teritoriji dugoj 250 km i 50–70 km širokoj. Neke gradove Nijemci uspjeli su vratiti pod svoju kontrolu (Jajce 6. decembra i Teslić 8. januara).
Unutarnje uređenje
urediNa ovoj teritoriji bio je izgrađen jedinstven sistem vlasti. Na teritoriji 30 srezova provedeni su izbori za mjesne, općinske i sreske, a u nekim krajevima i okružne narodnooslobodilačke odbore — komandi mjesta i komandi područja. Podstaknut je razvoj proizvodnje, organizovana razmjena i saobraćaj, sprovedena kampanja prikupljanja dobrovoljnih priloga naroda za snabdjevanje vojnih jedinica, akcija otvaranja osnovnih škola i drugih oblika prosvećivanja naroda, osnovano je pozorište, unaprijeđena zdravstvena služba i razni oblici socijalne zaštite (zbrinjavanje izbjeglica, osnivanje domova za nezbrinutu djecu i dr.). Stvorene su antifašističke organizacije žena i omladine. Održani su: Prvi kongres ljekara partizana i osnovačka konferencija AFŽ Jugoslavije u Bosanskom Petrovcu, a osnivački kongres USAOJ-a u Bihaću, od 27. do 29. decembra 1942.[3]
Tu su u novembru 1942. formirane prve divizije i korpusi NOVJ čija je djelovanja usmjeravao Vrhovni štab.
Prvo zasjedanje AVNOJ-a
urediPrvo zasjedanje AVNOJ-a održano je u Bihaću 26. i 27. novembra 1942. Predviđeno je bilo da Skupštini prisustvuje 79 članova, od kojih na zasjedanje nisu mogla stići sedamnaestorica usljed neprijateljskih djelovanja (delegati Slovenije i Vojvodine). AVNOJ Iz vanjskopolitičkih razloga, AVNOJ se nije formalno konstituisao kao zakonodavno tijelo i vrhovni organ vlasti nego kao najviši politički organ narodnooslobodilačke borbe jugoslavenskih naroda. U praksi, AVNOJ je odmah po osnivanju počeo obavljati funkcije opštejugoslovenskog državnog organa s prerogativima zakonodavne i izvršne vlasti.[4]
Međunarodni odjek
urediU američkoj štampi izišle su vijesti o zasjedanju AVNOJ i obrazovanju vlade u Bihaću. Na Zapadu se shvatilo koje snage učestvuju u antifašističkoj borbi. Kao izraz izvojevanih pobeda u ratu protiv sila Osovine i domaćih kolaboracionista Bihaćka republika utjecala je na jačanje međunarodnog položaja NOP-a. Izvršni odbor AVNOJ-a i Vrhovni štab NOV i POJ u januaru 1943. uputili su notu vladama sila antifašističke koalicije iz Bihaća, u kojoj su otvoreno postavili pitanje izdajničke aktivnosti vlade Kraljevine Jugoslavije u izbjeglištvu. Britanske vlada pokušala je odvratiti četnike Draže Mihailovića od saradnje s okupatorom i donosi odluku da stupi u kontakt s Vrhovnim štabom NOV i POJ.
Operacija protiv Bihaćke republike
urediRačunajući s mogućnošću skore invazije anglo-američkih trupa na evropsko Sredozemlje i prije svega na Balkan, Hitler je smatrao da bi NOV mogla da ugrozi odbranu Balkana. Zato je donio odluku o zimskim operacijama Weiss za uništenje "Titove države", kako je sam nazivao oslobođenu teritoriju s centrom u Bihaću. Nijemci su ušli u Bihać 29. januara, u Drvar 27. februara i u Livno 5. marta 1943.
Literatura
uredi- Prvo zasedanje AVNOJ-a, zbornik radova, Bihać, 1968.
Reference
uredi- ^ "Izvještaj Operativnog štaba NOP i DV za Bosansku krajinu od 4. novembra 1942. god. Vrhovnom štabu NOP i DVJ o gubicima neprijatelja u borbama za Bihać i o rasporedu i zadacima jedinica poslije oslobođenja Bihaća". BIHAĆKA REPUBLIKA, Zbornik radova II Izd. Muzeja Avnoja i Pounja, 1965. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ^ "Kosta Nađ: Bihać". RATNE USPOMENE KOSTE NAĐA; BIHAĆKA REPUBLIKA. Arhivirano s originala, 7. 2. 2018. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ^ "Bihaćka operacija". BIHAĆKA REPUBLIKA, Zbornik radova I Izd. Muzeja Avnoja i Pounja, 1965. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ^ "Marko Attila Hoare: Bosnian Muslims in the Second World War: A History". Štamparija Univerziteta u Oxfordu. 2013. Pristupljeno 9. 2. 2016.