Wikipedia

Crkve dubrovačkih graditelja

Crkve dubrovačkih graditelja je skupina vjerskih objekata, nastala na osnovu saradnje dubrovačkih graditelja i naručilaca iz Hercegovine, u osmanskom periodu.

Crkva sv. Nikole, Mrkonjci, Popovo polje

Podaci o gradnji sačuvani su u dokumentima iz Arhiva Dubrovačke republike. Prvi ugovor je iz 1499. godine i odnosi se na izgradnju crkve svetog Nikole u Grahovu, a drugi je sačinjen u februaru 1503. godine i odnosi se na izgradnju crkve u Lugu u blizini Trebinja.

Tip jednobrodne crkve sa prislonjenim lukovima u arhitekturi Dalmacije i južnog Primorja se javlja dosta rano, još u razdoblju preromanike, i u potpunosti se odomaćio u XIII i XIV stoljeću. Njegov razvitak se može pratiti kroz cijeli srednji vijek. Ovaj tip crkvi dubrovačkih majstora sa zapadnjačkim stilskim shvatanjima, proširio se dalje i na područje Hercegovine u razdoblju do XVII. stoljeća. Vlastelu i vladare, kao ktitore hramova, zamjenjuju lokalni crkveni velikodostojnici, seoski knezovi i vojvode ili seoska bratstva.

Crkve su sličnih i skromnih dimenzija, imaju jednostavni pravougaoni tlocrt, koji završava četvrtastom apsidom u ranijem periodu, a kasnije polukružnom. Razlika među njima se javlja u načinu prijenosa sila bočnog potiska. U enterijeru bačvasti svod objekta pridržavaju bočni prislonjeni lukovi. Građevinski materijal za zidanje je krečnjak, a pokrivene su kamenim pločama sa karakterističnim preklopom na sljemenu. Zvonik je “na preslicu“, sa jednim, dva ili tri zvona.

Spisak crkvi uredi

Trebinje uredi

 
Crkva svetog Arhanđela u Veličanima sa nekropolom stećaka
 
Crkva svetog Georgija (Đurđevica) u Gomiljanima

Crkva svetog arhanđela Mihaila je u naselju Aranđelovo, 25 km. istočno od Trebinja. Na lijevom dovratku, ugrađen je kamen sa natpisom, koji se prema raznim autorima datira od XI-XIV stoljeća.[1]

Crkva svetog Arhanđela je u naselju Veličani, u centralnom dijelu Popovog polja – istočna strana, uz put Mostar-Ljubinje-Trebinje. Crkva je vanjske dužine 9,72 m (bez apside) i širine 7,60 m.[2]

Crkva svetog Georgija (Đurđevica) nalazi se u naselju Gomiljani, udaljenom oko 2 km od Trebinja. Danas se nalazi u ruševnom stanju nakon zemljotresa u Skoplju i Banjaluci.[3]

Crkva svetog Ilije nalazi se u selu Mesari, 17 kilometara vazdušne linije prema sjeverozapadu.[4] Nacionalni spomenik čine: crkva sv. Ilije, praistorijska grobna gomila (tumulus), nekropola sa 8 stećaka i 31 krstača. Crkva je u osnovi trikonhalna, pripada centralnom tipu građevina, iako se često susreće da su produžavane prema zapadnoj strani manjim ili većim pravougaonim prostorom. Dimenzije crkve iznose oko 10,00x5,50 meta

Crkva svetog Klimenta (Klimentica) je u Mostaćima, oko 2 km sjeverozapadno od centra Trebinja, na desnoj obali rijeke Trebišnjice. Zanimljiva je zbog svog živopisa kojim su prekrivene sve zidne površine. Živopis je nastao 1623. godine u povoljnom, ali kratkom periodu razvoja umjetnosti u okviru Srpske pravoslavne crkve, pod patrijarhom Pajsijem, a radio ga je zograf Vasilije.[5]

 
Crkva sv.Nedelje, Taleži

Crkva svete Neđeljke (svete Nedelje) je u selu Taleža, 9 km zapadno od Trebinja.[6]

Crkva svete Varvare je u selu Strujići, oko 30 km od Trebinja, pored ceste za Ljubinje.[7]

 
Crkva svete Petke u Mostaćima

Crkva svete Petke (Petkovica) u Mostaćima, 2 km sjeverozapadno od centra Trebinja.[8]

Crkva Uspenja Bogorodice je u Lugu, nedaleko od Trebinja. Po broju pisanih istorijskih podataka koji se na nju odnose, spada među najznačajnije male grobljanske hramove sagrađene u srednjem vijeku.[9]

Crkve svetog Proroka Ilije u Sedlarima, na udaljenosti od oko 40 km sjeverozapadno od Trebinja, zajedno sa pokretnim naslijeđem i pravoslavnim grobljem, proglašena je nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine. Pokretno naslijeđe crkve sačinjavaju ikonostas i deset ikona na ikonostasu crkve. [10] Pripada tipu jednobrodnih crkava sa prislonjenim lukovima i sa polukružnom apsidom i zvonikom na preslicu. Zajedno sa pravoslavnim grobljem, srednjevjekovnim grobnicama i stećcima, tumulima iz bronzanog perioda koji se nalaze iznad Sedlara, i ostacima rimske kulture pronađenim ispod sela Sedlara, svjedočanstvo je o dugom kontinuitetu naseljavanja prostora Popovog polja. Crkva se nalazi u dobrom stanju.

Crkva Kostadinovica (Crkva posvećena sv. Konstantinu i Jeleni), je u Gomiljanima, Trebinje. Danas je u ruševnom stanju.[11]

Crkva Rođenja Bogorodice, nalazi se u selu Dračevo, Popovo polje.[12] Ima jednostavnu oltarsku pregradu izrađenu od drveta, na kojoj je simetrično, u dva niza, raspoređeno 13 ikona. Ikone su slikane uljem na platnu, a potom su ustakljene. Analizom ikona utvrđeno je da pripadaju slikarstvu s kraja XIX ili početka XX vijeka. Rađene su prema predlošcima nabavljenim u Rusiji. Crkva je u dobrom stanju.

Crkva svetog Klimenta je u selu Dražin Do. Posvećena je sv. Klimentu Rimskom, četvrtom papi i mučeniku hrišćanske crkve iz I. stoljeća, svetitelju koji je imao širok krug poštovalaca i slavljenika u kraju gdje je podignuta crkva, što se održalo i do današnjih dana, a kao posljedica jake romanske tradicije.[13]

Crkva svetog Nikole je u selu Domaševo. Oblast Travunije se sastojala od 9 župa, među kojima je i Libomir, današnji Ljubomir. Ljubomirsko područje bogato je nekropolama nadgrobnih spomenika i stećaka. Na području Ljubomira su u osmanskom periodu nastale sljedeće crkve: u Podvarima, u Čvarićima, Ugarcima, Ždrijelovićima, Mužojevini, u Podima (po tradiciji sazidao neki Petar Zotović), njegov brat Tomaš crkvu pod Prisojem, a drugi brat crkvu u Zagori, u Domaševu (opet prema predanju, gradnja je vezana za Tomaša Zotovića. Za crkvu sv. Nikole u Domaševu godina gradnje nije poznata, ali je poznato da je crkva sagrađena u vrijeme Pokrajca Oliverovića (koji je vladao Ljubomirom u prvoj polovini 15. vijeka). Njegov stećak sa natpisom nalazi se uz crkvu u Vrpolju, koja ima slične graditeljske karakteristike kao crkva sv. Nikole u Domaševu. Uz crkvu nalazilo se 99 nadgrobnih spomenika i stećaka. Na jednom krstu u Domaševu bio je ćirilični natpis koji glasi: “A se leži knez Zot, sin kneza Petra. Leže v leto 7080” (1572).[14] Danas je u dobrom stanju.

Crkva Uspenja Bogorodice je u naselju Drijenjani, Popovo polje. Vodoravno iščitavanje ikonostasa, čije dimenzije iznose 367 x 390 cm, može se pratiti u tri nejednake zone s ukupno 16 ikona.

Prostor za ikone bio je predviđen izgradnjom ikonostasa, jer su polja za smještaj ikona odvojena okvirom s jednostavnim floralnim ornamentom i prebojana zlatnom bojom. Ikone su oslikane temperom na papiru kaširanom na drvo, zaštićene staklom. Prema mirnoći poteza, istančanom osjećaju za perspektivu i izvrsnom tretmanu ljudskog tijela i karakterizacije likova, može se zaključiti da se radi o školovanom ikonopiscu. Stilskom analizom utvrđen je utjecaj baroknog slikarstva i zapadnokrišćanske ikonografije koja je posredno, putem dostupnih predložaka, uvedena u srpsko slikarstvo još tokom XVIII vijeka.[15]

 
Crkva svetog Vrača u Gomiljanima

Crkva Vračevica (Crkva sv. Vrača) je u Gomiljanima.[16] Nalazi se u dosta lošem stanju.

Crkva Vaznesenja Hristovog u Konjskom-Zupcima i pravoslavno groblje sa 43 stećka su naconalni spomenici Bosne i Hercegovine[17] O vremenu izgradnje crkve nema dostupnih istorijskih podataka.[18] U kamenom dovratniku ulaznih vrata u crkvu uklesana je 1853. godina kao godina njene obnove. Pripada tipu jednobrodnih crkava sa polukružnom apsidom i zvonikom na preslicu sa tri zvona.

Stećci u groblju, su pretežno u obliku ploča i sanduka ukrašenih bordurom u vidu povijenih lozica sa spiralama ili rozetama na gornjoj strani ploče. Bordura je uglavnom uokvirena pravim linijama ili tordiranom trakom. Posebno je zanimljiv stećak Vukašina Dobrašinovića sa natpisom iz prve polovine 15. vijeka. U različitim dokumentima iz Arhiva grada Dubrovnika, koji datiraju iz prve polovine 15. vijeka, pominje se prezime Dobrašinovića, male vla-stele iz Vrsinja kod Trebinja, koji su živjeli na granici tadašnje Dubrovačke republike

Crkva svetog Jovana Krstitelja u Donjem Vrbnu zajedno sa pokretnom imovinom, koju čine ikonostas sa dvanaest ikona, dva putira, dva svijećnjaka, anafornica i pravoslavno groblje - proglašena je nacionalnim spomenikom 16. maja 2019. godine. Bila je potpuno srušena i obnovljena je 1867. godine.[18]

Crkva Svetog Vasilija Ostroškog u Gornjem Vrbnu zajedno sa pokretnom imovinom, koju čini ikonostas sa deset ikona i pravoslavno groblje sa tri stara nadgrobnika - proglašeno je nacionalnim spomenikom 29. avgusta 2019. Ova crkva pripada tipu jednobrodnih crkava sa polukružnom apsidom i zvonikom na preslicu. Po predanju je sagrađena krajem 13. vijeka. Srušena je 1687. god. a obnovljena 1930. godine.[19]

Iznad ulaza, u kamenom zidu su, prilikom obnove crkve, postavljene dvije kamene ploče, a u centralnom dijelu jedne kamene ploče izvedena je plitkoreljefna figuralna predstava Svetog Vasilija Ostroškog. Ikonostas je stilski i po načinu izrade vrlo sličan ikonostasu crkve Svetog Jovana Krstitelja u Donjem Vrbnu, pa je vrlo moguće da je oba ikonostasa radio isti majstor.[18]

 
Crkva pokrova Bogorodice, Mosko-Ljubomir
 
Crkva svetog arhanđela Mihaila u Donjoj Mekoj Grudi

Crkva Pokrova Bogorodice u Mosku i pravoslavno groblje proglašena je nacionalnim spomenikom 26. juna 2019. godine.[18] Na zapadnoj fasadi iznad portala u niši je uklesan podatak o obnovi 1894. godina. Na metalnoj ploči koja se takođe nalazi iznad vrata navodi se da je crkva obnavljana 1820, 1908. i 1988. godine.

Bileća uredi

Crkva svetog arhanđela Mihaila, nalazi se uz naseljeno mjesto Donja Meka Gruda, Bileća. Sagrađena je, ili možda obnovljena, 1795. godine. Pravougaone je osnove, dimenzija 5,07 x 9,38 m. Pokrivena je kamenim pločama. Na zvonu urađenom od livene bronce, izliven je natpis majstorske radionice iz Slovenije: « MAX SAMASSA LAIBACH No 2835 1900».[20]

 
Crkva svetog Nikole iz Mistihalja, sada u manastiru Dobrićevo u Orahu

Crkva svetog Nikole iz Mistihalja, vanjskih dimenzija 4,12x7,94 metara, zajedno sa dobrićevskom crkvom, a zbog izgradnje akumulacionog jezera, 1964. godine demontirana je i prenesena na lokalitet Orah.[21]

Ljubinje uredi

Crkva rođenja Bogorodice u Ljubinju, nalazi se pored puta koji iz Mostara vodi prema Trebinju. Sadašnja crkva potječe iz 1867. Godine. Ukupna dužina crkve zajedno sa apsidalnim dijelom iznosi oko 15,00 m.[22]

Ravno uredi

Crkve Vavedenja Bogorodice je manastirska crkva u Zavali, izgrađena najkasnije početkom XVI vijeka. Cijela sjeverna strana prislonjena je uz stijenu. Dužina je 11,95 metara, a širina je od 3,40 metara do 6,40 metara. Freske u crkvi smatraju se najkvalitetnijim slikarskim ostvarenjem u Bosni i Hercegovini nastalim u vrijeme osmanske vladavine. Uradio ih je Georgije Mitrofanović 1619. godine.[23][24]

Crkva svete Petke ima pravougaonu lađu i polukružnu apsidu. Vanjske dimenzije crkve su 8,6x5,9 m. Sagrađena je poslije 1750. godine kada su pravoslavni kaluđeri postali vlasnici čitavog imanja što ga je prethodno uživala crkva sv. Petra. U presudi osmanlijskih vlasti iz 1867. godine, na osnovu starih potvrda, navedeno je da je Petkovica vlasništvo pravoslavnog manastira u Zavali.[25]

 
Grobna crkva svetog Petra i Pavla Zaplanik, podignuta 1864. (prije rekonstrukcije)

Crkva svetog Petra i Pavla, nalazi se u selu Zaplanik, podignuta je 1864. godine. Sadašnja crkva obnovljena je u periodu 2009-2014. Sredstvima parhije Zahumsko- hercegovačke i primorska) je u periodu 2009. – 2014. godine izvršio obnovu crkve. Dimenzije iznose oko 12,15X6,30 m (dužina mjerena sa apsidom). Pored rekonstruisane crkve su ostaci stare srednjovjekovna crkve, dimenzija 7,90X5,40 m, za čiju pripadnost postoje različita mišljenja.[26]

 
Crkva svetog Nikole u Srđevićima
 
Crkva svetog Arhandjela Mihaila u Kazancima

Gacko uredi

Crkva svetog Nikole u Srđevićima, nalazi se 4 km. jugozapadno od Gacka.

Crkva svetog arhandjela Mihaila u Kazancima

Literatura uredi

  • Ljiljana Ševo, Pravoslavne crkve i manastiri u Bosni i Hercegovini do 1878. godine, Banjaluka, 1995.
  • Marko Vego, Novi i revidirani natpisi iz Hercegovine (nastavak), Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu, arheologija, br. XIX, Sarajevo, 1964, 173-211.
  • Zdravko Kajmaković, Zidno slikarstvo u Bosni i Hercegovini, Sarajevo, 1971.
  • Nada Miletić, Crkva sv. Klimenta u Mostaćima, Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu (A) n. s. Sv. IX, Sarajevo, 281- 297.
  • Pavao Anđelić, Srednjovjekovna župa Popovo, Tribunia 7. Trebinje: Zavičajni muzej Trebinje, 1983, 61–79.
  • Šefik Bešlagić, Popovo, srednjovjekovni nadgrobni spomenici. Sarajevo: 1966
  • Vojislav Korać, J. Đurić, Crkve sa prislonjenim lukovima u Staroj Hercegovini i Dubrovačko graditeljstvo XV-XVII vijek, Zbornik Filozofskog fakulteta broj VII, Beograd, 1964., str. 561.-629.
  • Državni arhiv u Dubrovniku, Diversa Cancellariae, XLI, 2. -Vlatichus Nencich de Popoua de loco dicto Driegnani facit manifestum quod ipse locat filiam suam Gerliçam Radoslauo Zentilino mazellatori usque ad sex annos“ (5. 4. 1416. god.),
  • Đuro Tošić, Trebinjska oblast u srednjem vijeku. Beograd: Istorijski institut SANU, 1998.
  • Ljubo Sparavalo, Srednjovjekovna groblja, crkvine i crkve na području Šume trebinjske. Trebinje: Zavičajni muzej Trebinje, TRIBUNIA 5, 1979. 1980

Reference uredi

  1. ^ "Crkva sv. Arhanđela Mihaila". kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 11. 2016.
  2. ^ "Crkva sv. Arhanđela Mihaila". kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 11. 2016.
  3. ^ "Crkva sv. Georgija". kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 11. 2016.
  4. ^ "Crkva sv. Ilije". kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 11. 2016.
  5. ^ "Crkva sv. Klimenta". kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 11. 2016.
  6. ^ "Crkva sv. Neđeljke". kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 11. 2016.
  7. ^ "Crkva sv. Varvare". kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 11. 2016.
  8. ^ "Crkva sv. Petke". kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 11. 2016.
  9. ^ "Crkva Uspenja Bogorodice". kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 11. 2016.
  10. ^ "Crkve svetog Proroka Ilije u Sedlarima" (PDF). Komisija za nacionalne spomenike. Pristupljeno 13. 11. 2016.[mrtav link]
  11. ^ "Crkva Kostadinovica". Komisija za nacionalne spomenike. Pristupljeno 13. 11. 2016.
  12. ^ "Crkva Rođenja Bogorodice". Komisija za nacionalne spomenike. Pristupljeno 13. 11. 2016.
  13. ^ "Crkva sv. Klimenta". Komisija za nacionalne spomenike. Pristupljeno 13. 11. 2016.
  14. ^ "Crkva sv. Nikole". Komisija za nacionalne spomenike. Pristupljeno 13. 11. 2016.
  15. ^ "Crkva Uspenja Bogorodice". Komisija za nacionalne spomenike. Pristupljeno 13. 11. 2016.
  16. ^ "Crkva Vračevica". kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 11. 2016.
  17. ^ "Crkva Vaznesenja Hristovog u Konjskom-Zupcima". Službeni list BiH 50/19. Pristupljeno 13. 11. 2016.
  18. ^ a b c d "PUTOKAZI IZ PROŠLOSTI: Trebinje sve bogatije nacionalnim spomenicima". Radio Trebinje. Pristupljeno 13. 11. 2020.
  19. ^ STARINE I HERCEGOVAČKE SVETINJE - Bileća
  20. ^ Crkva svetog arhanđela Mihaila[mrtav link]
  21. ^ Crkva manastira Dobrićevo
  22. ^ "Crkva rođenja Bogorodice". Arhivirano s originala, 5. 3. 2016. Pristupljeno 17. 12. 2017.
  23. ^ "Manastir Zavala" (PDF). kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 7. 2016.[mrtav link]
  24. ^ "Historija eparhije". Zvanična stranica eparhije zahumsko-hercegovačke i primorske. Pristupljeno 9. 9. 2017.
  25. ^ "Crkva sv. Petke". Pristupljeno 9. 9. 2017.
  26. ^ "Crkva sv. Petra i Pavla" (PDF). Pristupljeno 9. 9. 2017.[mrtav link]

Vanjski linkovi uredi

 Portal Bosna i Hercegovina
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Crkve_dubrovačkih_graditelja&oldid=3344625"