Crkva svetog Nikole u Srđevićima

Crkva sv. Nikole u Srđevićima nalazi se u pravoslavnom groblju, 4 km jugozapadno od Gacka, Bosna i Hercegovina. Pripada Srpskoj pravoslavnoj crkvi, i Eparhiji zahumsko-hercegovačkoj i primorskoj. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 27. juna do 2. jula 2005. godine, donijela je odluku da se crkva proglasi za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine. Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo (predsjedavajuća) i Tina Wik.

Crkva svetog Nikole u Srđevićima
Osnovne informacije
Religija	Pravoslavlje
Općina	Gacko
Država	Bosna i Hercegovina
Oznaka baštine	Nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine
Arhitektonski opis
Arhitektonski tip	Crkva
Arhitektonski stil	Crkve dubrovačkih graditelja
Osnovano od strane	gatačke vojvode Srđevići ili njihovi srodnici Trkovići
Smjer fasade	istok - zapad
Kamen temeljac	prije 1598. god
Specifikacije
Dužina	10,25 m
Širina	5,60 m
Visina tornja	6,80 m
Materijali	Kamen

Historija

Prvi pisani podaci o Srđevićima, sa početka XV. stoljeća, nalaze se u dubrovačkim arhivskim izvorima, te u Sopoćanskom pomeniku. Mjesto Srđević je dobilo ime po prezimenu ugledne porodice Srđević.

Godina nastanka Crkve sv. Nikole u Srđevićima nije tačno utvrđena, ali je izvjesno da je sagrađena prije 1598. godine. Sagradili su je gatačke vojvode Srđevići ili njihovi srodnici Trkovići.

Vojvode Trkovići se povezuju sa crkvom kao njezini ktitori, a njihova grobnica nalazi se nedaleko od crkve, na drugoj strani sela zvanom Vrtina. To je zajednička grobnica trojice gatačkih vojvoda, Radoja, Petra i Ivana Trkovića, čija su imena zapisana na tri pritesana kamena kojim je ograđen prostor grobnice. Vojvode Trkovići su vjerojatno izginuli u nekom sukobu sa osmanskim vlastima krajem XVI. stoljeća.

Sljedeći spomen imena Srđevića se vidi iz zapisa na stećku u manastiru Tvrdoš kod Trebinja u koji je, vjerojatno, zbog nemirnog stanja u Gacku, izbjegao Jovan Srđević. Ponovno stradanje crkve se desilo tokom 1790. ili 1798. godine. O tom stradanju govori zapis u Mineju koji se čuvao u biblioteci pravoslavne eparhije u Mostaru.

Uz brojne devastacije crkve kroz vrijeme, fragmenti njezinih fresaka su očuvani do danas. Upravo fragmenti fresaka, ukoliko se zna da je izrada živopisa skupa, navode na pretpostavku o nekadašnjem značaju ovog mjesta. Zvonik je dozidan u XIX. stojeću.

Opis

Crkva sv. Nikole je jednostavna, manjih dimenzija, i skoro do polovine je ukopana u zemlju. Pored crkve je smješteno nekoliko starih nadgrobnih spomenika, kao i nadgrobni spomenici novijeg datuma. Prema konceptu prostorne organizacije, pripada tipu jednobrodnih crkava pravokutnog tlocrta dimenzija 10,25 x 5,60 m, visine 3,57 m, sa apsidom i zvonikom na preslicu.

Crkva ima masivne kamene zidove, urađene od krupnih kamenih kvadera, složenih u horizontalne redove. Pokrivena je kamenim pločama, sa karakterističnim preklopom kamenih ploča na sljemenu.

Osvjetljenje crkve je ostvareno kroz male prozore koji se nalaze na južnom zidu i uske otvore koji se nalaze na apsidi i ispod zvonika. Iznad zapadnog zida crkve od fino obrađenog kamena krečnjaka urađen je zvonik na preslicu sa jednim otvorom za zvono. Visina zvonika iznosi 6,8 m i u njemu je smješteno veliko zvono.

Freske

U Bosni i Hercegovini ovo je jedna od 17 crkvi sa freskama. Freske su rad nepoznatog autora. Prisustvo fresaka u ovoj crkvi govori o selu Srđevićima kao značajnom mjestu u srednjem vijeku, ili na činjenicu da su i siromašne seoske zajednice imale potrebu da svoju parohijalnu crkvu ukrase skupim i vrijednim živopisom. Živopis je uradio obdaren i likovno obrazovan umjetnik. Od cjelokupnog slikarstva srđevićke crkve, do danas su na istočnom zidu crkve i u apsidi samo sačuvani tragovi nekadašnjih kompozicija.

Objekat Crkve sv. Nikole u Srđevićima je građevinski u lošem stanju.

Literatura

• Ljiljana Ševo, Pravoslavne crkve i manastiri u Bosni i Hercegovini do 1878. godine, Glas srpski, Grad Banja Luka, Banja Luka, 2002.
• V. Korać-V. J. Đurić - Crkve sa prislonjenim lukovima u staroj Hercegovini i dubrovačko graditeljstvo XV-XVII vek, Zbornik Filozofskog fakulteta VIII, Beograd, 1964., 576
• Zdravko Kajmaković - Zidno slikarstvo u Bosni i Hercegovini, Veselin Masleša, Sarajevo, 1971.
• Novak Mandić - Gacko kroz vijekove, Prilozi istoriji Gacka, Trebinje, 1985.