Zirjab
Abul-Hasan Ali Ibn Nafi poznat kao Ziryab je rođen u Iraku 789. a umro je 852. u Kordobi, Španija.
Nadimak Ziryab je dobio zbog svog melodičnog glasa i tamne puti zbog čega su ga ljudi upoređivali sa raspjevanom crnom pticom.
Bio je nadareni učenik Ishaka al-Mawsilija (Ishak iz Mosula) uglednog muzičara u Bagdadu i miljenika abasidskog halife Haruna Al-Rashida.
Ziryabova nadarenost i muzičko majstorstvo je dovelo do toga da je polako preuzeo mjesto svog učitelja što ga je približilo kalifu i njegovom dvoru.[1]
Muzika uredi
Al-Hakim Omajadski kalif i otac Abd-Al-Rahmana II pozvao je Ziryaba u Andaluziju. On stiže na dvor u Kordobu 822. Njegov dolazak se podudara sa novom pokretačkom snagom od strane Abd-Al-Rahmana što će kulturni život Andaluzije voditi ka jednom od njenih najvećih procvata. Tamo je pronašao prosperitet, priznanje za svoju umjetnost i slavu bez presedana. Postao je dvorski zabavljač sa mjesečnom platom od 200 zlatnih Dinara mjesečno uz mnoge dodatne povlastice. Ovo unapređenje mu daje veliku priliku da svoju nadarenost i kreativnost oslobodi bilo kakvih ograničenja. On ne samo da je napravio velike promjene u muzici, nego je također napravio značajna poboljšanja u odnosu na antički način života i modu.
U muzici prvi je predstavio lutnju (Al-U’d) u Španiji i Evropi. Smatra se da je dodao petu žicu na lutnji, zamijenio drvenu trzalicu (plektrum) sa orlovskom peruškom koja je služila za pisanje.
U Španiji i sjevernoj Africi zamijenio je način pjevanja iz Medine sa onim iz Iraka. Osnovao je prvi konzervatorij u svijetu koji je uključivao izučavanje harmonije i kompozicije koje će se dalje razvijati u narednim vijekovima.
Muzičku teoriju je potpuno promijenio oslobođajući metričke i ritmičke parametre uz stvaranje novih načina izražavanja (mwashah, zajal i zawbal svite).
Mnogi poput Juliana Ribere smatraju da su muzička teorija i polifonija prvo razvijene na Univerzitetu Kordoba oko 1000. godine nove ere. Ziryabu se pripisuje i sastavljanje zbirke od 24 vokalne i instrumentalne svite (Nawbaat). Svaka svita (Nuba) se sastojala od instrumentalnih i vokalnih djela uređenih u devet stavaka, a svaki stavak je imao svoj ritam.
Znao je više od hiljadu pjesama od kojih su neke prema Maqqari pripadale Ptolomeju. A Ibn Hayyan iz Kordove jedan od najvećih arapsko-španskih historičara je napisao u svom poznatom djelu Al-Muqtabas (Izjave) da je Ziryab znao hiljade pjesama napamet i da je uveliko izmijenio izgled muzičkog instrumenta koji će kasnije biti poznat kao lutnja.
On je raširio novi muzički stil širom Mediterana utječući na trubadure i minstrele, a na taj način direktno mijenjajući pravac razvoja muzike u Evropi.[1]
Kulinarstvo uredi
Ziryab je volio dobro pripremljenu hranu isto kao što je volio muziku. Izmijenio je umjetnost objedovanja za stolom na načine koji su preživjeli i do danas. Prije njega špansko objedovanje je bio jednostavan pa čak i grub posao naslijeđen od Vizigota koji su zamijenili Vandale i lokalnog običaja. Pravila pri objedovanju nisu ni postojala.
Postojao je širok izbor hrane u andaluzijskom mesu, ribi, sirevima, povrću, supama i slatkišima. Miješao ih je i pravio maštovite recepte od kojih su mnogi potjecali iz Bagdada. Uskoro je predstavio nove kuharske specijalitete, zatim nove kašike koje su bile manje i lakše. Razvio je razne vrste ukusnih slatkiša uključujući nezaboravnu mješavinu oraha i meda koja se služi i do danas u Zaragozi.
Indijski način pravljenja zalabija (jalebi) moze se pronaći u 15. vijeku u Indiji, a pretpostavlja se da je pozajmljena od Arapa i najvjerovatnije od Ziryaba. Uz emirov blagoslov on je na dvoru ustanovio određeni raspored objedovanja. Jelo je započinjalo sa supom, zatim sa ribom i raznim vrstama mesa sa povrćem, a završavalo je sa voćem, slatkišima, pistacijem, orasima i bademima.
Ovaj redosljed predstavljanja hrane nije bio poznat čak ni u Bagdadu i Damasku, a postepeno se proširio među višom trgovačkom klasom, zatim među hrišćanima, jevrejima pa čak i među seljacima. Kasnije je ovaj običaj postao pravilo širom Evrope.[2]
Higijena uredi
Izmijenio je društvene običaje koji su vidljivi u odijevanju, frizuri, kuhinji i načinu na koji ljudi jedu, druže se i opuštaju, u namještaju i alatima koje je izumio, a koji su pratili ovu životnu promjenu. Zamijenio je zlatne čaše sa onim napravljenim od stakla i kristala, a uskoro je i pokrenuo njihovu proizvodnju u Andaluziji. Raširio je upotrebu stolnjaka i nošenja bijele odjeće u ljeto.
Ziryab je usredsredio pažnju na ličnu higijenu i modu praveći prvu zubnu četkicu, popularišući brijanje među muškarcima kao i nove frizure pri šišanju kose. Prije njega kraljevske porodice i vlastela su svoju odjeću prala u ružinoj vodi, a da bi poboljšao čistoću uveo je upotrebu soli.
Za žene ”crna ptica” je otvorio kozmetičke salone i kozmetičke škole nedaleko od Alkazara, emirove palate. Predstavio je nove parfeme i kozmetiku, a neke od svojih modnih novotarija je posudio od elitnih društvenih krugova iz Bagdada u to vrijeme najvećeg kosmopolitskog grada na svijetu.[2]
Ostali utjecaji uredi
Doveo je indijske astrologe, jevrejske doktore iz sjeverne Afrike i Iraka. Astrolozi su bili dobri u poznavanju astronomije, a Ziryab je ohrabrivao širenje ovog znanja. Indijci su također znali igrati šah, pa ih je on uputio da nauče ovu igru članove kraljevskog dvora odakle je se proširila po cijelom poluostrvu.
Bio je također izuzetan poeta, izučavao je astronomiju, geografiju, i veoma prijatan sagovornik prema Ibn Hayyan Maqqariju. Često je vodio razgovore o običajima i ponašanjima u narodima širom tada poznatog svijeta kao i o visoko civiliziranom društvu u Bagdadu. Kako je njegova popularnost rasla u Andaluziji tako je i njegov utjecaj rastao.
Njegovi savjeti i prijedlozi postali su neka vrsta mode. Mnoge njegove ideje su stigle u Francusku, Njemačku, sjevernu Italiju i dalje. Godine 852. Ziryab umire, ali njegova djeca su očuvala njegove muzičke inovacije osiguravajući njihovo širenje po cijeloj Evropi. Svako od njegovih osam sinova i dvije kćeri je izabralo muzički poziv iako nisu svi postali poznati.[2]
Naslijeđe za buduća pokoljenja uredi
Nakon smrti Abd Al-Rahmana II i Ziryaba, Kordova dolazi na svoje kao glavni grad kulture i mjesto učenja. Do preuzimanja vlasti još jednog Abd al-Rahmana-trećeg 912. grad je postao intelektualno središte Evrope. Kako se prvi milenijum priblizivao kraju učenici iz Francuske, Engleske i ostatka Evrope skupljali su se u Kordovu da pohađaju nauku, medicinu i filozofiju kao i da iskoriste veliku gradsku biblioteku sa svojih 600 000 knjiga. Kad su se vratili u svoje domovine donijeli su sa sobom ne samo znanje, nego i umjetnost, muziku, kulinarstvo, modu i pravila lijepog ponašanja.
Evropa je bila zapljusnuta novim idejama i običajima, a Ziryabova dostignuća donijela su mu poštovanje narednih generacija pa sve do današnjih dana. U muslimanskom svijetu nema ni jedne zemlje a da nije ulicu, hotel, klub, kafanu, nazvalo njegovim imenom. Na Zapadu naučnici i muzičari još uvijek mu odaju poštovanje.[2]