Sunčev sistem
Sunčev ili solarni sistem čine Sunce, kao njegov centralni dio, planete i sva druga nebeska tijela koja se uslijed gravitacije kreću po određenoj orbiti oko Sunca. Od objekata koji su u direktnoj Sunčevoj orbiti najveće su planete, kojih je osam, a ostatak su patuljaste planete i mala tijela Sunčevog sistema.[1][2]
Objekti koji su u indirektnoj orbiti oko Sunca jesu mjeseci. U direktnoj su orbiti oko pojedinih planeta, a dva najveća satelita u Sunčevom sistemu veća su od najmanje planete, Merkura.
Sunčev sistem nastao je prije 4,6 milijardi godina, i to gravitacijskim kolapsom divovskog međuzvjezdanog molekularnog oblaka. Većinu mase Sunčevog sistema čini Sunce, dok je najveći preostali dio mase sadržan u Jupiteru, najvećoj planeti sistema. Četiri najmanje unutrašnje planete sistema – Merkur, Venera, Zemlja i Mars – jesu terestričke planete, prvenstveno sastavljene od kamena i metala. Četiri vanjske planete u sistemu jesu divovske planete, znatno masivnije od terestričkih.
Dvije najveće planete, Jupiter i Saturn, plinoviti su divovi i sastoje se uglavnom od vodika i helija. Dvije najstarije planete, Uran i Neptun, ledeni su divovi i sastoje se uglavnom od materija s višom tačkom topljenja, kao što su voda, amonijak i metan. Svih osam planeta ima gotovo kružne orbite, koje gotovo leže u ravni zamišljenog diska, nazvanoj ekliptika.
Ti objekti mogu biti: asteroidi, komete i prirodni sateliti. Izraz se obično koristi za naš sistem, u kojem je Zemlja. Da se izbjegne zabuna, drugi solarni sistemi nazivaju se planetarni sistemi.
U većini drugih jezika naziv je izveden iz riječi Sol, što je latinsko ime za Sunce.
Otkriće i istraživanje Sunčevog sistema uredi
Tokom većeg dijela historije čovječanstvo nije prepoznavalo ili razumijevalo koncept Sunčevog sistema. Većina ljudi do kasnog srednjeg vijeka (renesanse) vjerovala je da je Zemlja nepomična u centru svemira i da se kategorički razlikuje od božanskih ili eteričnih objekata koji su se kretali nebom. Iako je grčki filozof Aristarh sa Samosa nagađao o heliocentričnom uređenju svemira, Nikola Kopernik prvi je razvio matematički predvidiv heliocentrični sistem.
U 17. stoljeću Galileo Galilei otkrio je da Sunce ima pjege i da Jupiter ima četiri satelita u orbiti oko njega. Christiaan Huygens slijedio je Galileov rad, otkrivši Saturnov satelit Titan i oblik Saturnovih prstenova. Edmond Halley shvatio je 1705. da se ponovljena viđenja jedne komete odnose na isti objekt, koji se redovno vraća svakih 75–76 godina. To je bio prvi dokaz da sve osim planeta kruži oko Sunca. Otprilike u to vrijeme (1704) pojam "Sunčev sistem" prvi se put pojavio na engleskom jeziku. Godine 1838. Friedrich Bessel izmjerio je zvjezdanu paralaksu, prividni pomak u položaju zvijezde stvoren kretanjem Zemlje oko Sunca, pružajući prvi direktan, eksperimentalni dokaz za heliocentričnu teoriju. Poboljšanja u posmatračkoj astronomiji i upotreba bespilotnih letjelica omogućili su detaljnu istragu ostalih tijela u orbiti oko Sunca.
Tijela koja čine Sunčev sistem uredi
Sunce pripada zvijezdama spektralne klase G2, gdje 99,86% mase sistema otpada na masu zvijezde.
- Planete su osam tijela u Sunčevom sistemu. Navodimo ih prema udaljenosti od Sunca, od najbližeg do najdaljeg: Merkur, Venera, Zemlja, Mars, Jupiter, Saturn, Uran i Neptun.
- Poveća tijela koja kruže oko planeta su prirodni sateliti ili mjeseci.
- Prašina i druga sitna tijela kruže oko planete, od čega nastaju planetarni prstenovi.
- Svemirski otpad su komadi ili tijela koja su ljudskog porijekla i većinom se nalaze u orbiti oko planeta Zemlje.
- Planetisimali.
- Asteroidi
- Komete
- Kentaurisu ledena nebeska tijela nalik na komete koja imaju nešto manje ekscentričnu orbitu, koja im omogućava da se zadrže u području između Jupitera i Neptuna.
- Trans-Neptunska tijela
- Kuiperov pojas je pojas u obliku diska koji se prostire iza planete Neptuna u širini od 30 AU do 50 AU od Sunca.
- Oortov oblak je hipotetični pojas koji se prostire od 50.000 do 100.000 AJ od Sunca. Vjeruje se da je ova oblast izvor kometa s dugim periodima.
- Zodijačka svjetlost
- Svemirska prašina
Izvor planetarnih sistema i njihova evolucija uredi
Uobičajeno mišljenje je da planetarni sistemi nastaju prilikom tvorbe zvijezda kao i prilikom slučajnih sudara zvjezdanih sistema. Postoji još jedna rasprostranjena teorija: da planetarni sistemi nastaju od zvjezdanih oblaka ili nebula.
Sunčev sistem i ostali planetarni sistemi uredi
Krajem 1990-ih čovjek je uspio pronaći dokaze o postojanju planeta izvan Sunčevog sistema. Otkriće drugih planetarnih sistema postalo je moguće nakon izgradnje moćnih optičkih teleskopa na Zemlji i razvoja posebnih elektronskih naprava (digitalnih kamera), komjuterskih tehnika obrade podataka, i razvoja dostupnih i jeftinih računarskih mreža. Kroz posmatranje Dopplerovog efekta u sjaju dalekih zvijezda astronomi su uspjeli dokazati postojanje drugih planetarnih sistema. Pri tome su prilikom posmatranja uspjeli ustanoviti i masu kao i osobine orbite planeta izvan Sunčeva sistema.
Osobine glavnih planeta uredi
Sve osobine i mjere u donjoj tablici su relativne u odnosu na planetu Zemlju:
| Planet | Promjer ekvatora |
Masa | Promjer orbite |
Godina | Dan |
|---|---|---|---|---|---|
| Merkur | 0,382 | 0,06 | 0,38 | 0,241 | 58,6 |
| Venera | 0,949 | 0,82 | 0,72 | 0,615 | -243 |
| Zemlja | 1,00 | 1,00 | 1,00 | 1,00 | 1,00 |
| Mars | 0,53 | 0,11 | 1,52 | 1,88 | 1,03 |
| Jupiter | 11,2 | 318 | 5,20 | 11,86 | 0,414 |
| Saturn | 9,41 | 95 | 9,54 | 29,46 | 0,426 |
| Uran | 3,98 | 14,6 | 19,22 | 84,01 | 0,718 |
| Neptun | 3,81 | 17,2 | 30,06 | 164,79 | 0,671 |
Također pogledajte uredi
Reference uredi
- ^ "The Solar System". solarviews.com. Pristupljeno 28. 12. 2018.
- ^ Choi, Charles Q.; November 14, Space com Contributor |; ET, 2017 11:39am. "Solar System Facts: A Guide to Things Orbiting Our Sun". Space.com. Pristupljeno 28. 12. 2018.
Vanjski linkovi uredi
| Commons ima datoteke na temu: Sunčev sistem |
- Solar System interaktivna animacija planeta (145 zoom nivoa i vremenskih efekata)
- Solarviews