Jupiterovi prirodni sateliti

spisak na Wikimediji

Jupiter ima mnogo prirodnih satelita. Najnovija istraživanja su pokazala da ih ima 63.

Jupiterovi sateliti: Io, Evropa, Ganimed i Kalisto

Otkriće mjeseca

uredi

Prvi Jupiterovi mjeseci koji su otkriveni bili su veliki galilejanski mjeseci koje je otkrio Galileo Galilei 1610. godine. Tek nakon četiri vijeka zemaljski astronomi su otkrili devet manjih.

U svemirskoj misiji 1979. godine Voyager 1 je otkrio tri unutrašnja mjeseca, povećavajući time broj poznatih satelita na 16 (odnosno 17 ukoliko ubrajamo Temisto koji je bio otkriven i tada ali potom više nije vidjen od 1975. godine). Taj broj se održao sve do 1999. godine, kada je senzitivnim detektorima sa Zemlje otkriveno narednih 47 (ili 46) malehnih mjeseca u dugim, ekcentričnim, obično retrogradnim orbitama. Prosječno su prečnika oko 3 km, a najveći od njih je samo 9 km dužine. Svi ovi mjeseci se smatraju zarobljenim asteroidnim ili možda kometnim tijelima, vjerovatno podijeljenih na nekoliko dijelova, ali se malo toga o njima zna. Ukupan broj Jupiterovih prirodnih satelita prema današnjim istraživanjima je 63, tj. mnogo više nego što ih ima i jedna planeta u Sunčevom sistemu. Možda pored ovih postoji i još nekoliko malih mjeseca koji još nisu otkriveni.

Najnovija otkrića

uredi

6. oktobra 1999. godine programom Spacewatch (Osmatrač neba) je otkriven asteroid 1999 UX18. Tek kasnije se došlo do spoznaje da je to zapravo novi Jupiterov mjesec, Kaliroa. Godinu dana poslije, između 23. novembra i 5. decembra 2000. godine, naučni tim koga su predvodili Scott S. Sheppard i David C. Jewitt sa Havajskog univerziteta je otpočeo sistematsku potragu za malim iregularnim Jupiterovim mjesecima.

Tim je koristio dvije najveće CCD kamere na svijetu, montirane na dva od trinaest teleskopa na vrhu havajske planine Mauna Kea (Mona Ki): tzv. Subaruu i (prečnika 8,3 m) i Kanadsko-francusko-havajskom teleskopu (prečnika 3,6 m). U opservacijama iz 2000. godine je otkriveno deset novih mjeseca, čime im je povećan broj na 28 (Temisto je otkriven tek na početku 2000-te).

Naredne godine, od 9. do 11. decembra 2001. god., otkriveno je ostalih jedanaest, povećavajući im broj na 39. Godine 2002. je otkriven samo jedan novi mjesec, nazvan Arha; a četiri mjeseca poslije, između 5. i 9. februara 2003. god. otkriveno je još 23 mjeseca.

Tabela poznatih mjeseca

uredi

Valja primijetiti da vanjski sateliti ne slijede jednostavni period / vezu sa osom koju je predlagao Keplerov treći zakon zbog uticaja gravitacionih sila Sunca koje izobličuju orbite. Mjeseci u donjoj tabeli su razvrstani prema rastućem periodu, što nije isto što i rastući srednji poluprečnik orbite.

 
Galilejevi sateliti: Prikazani od lijeva prema desno su sateliti po blizini Jupiteru: Io, Evropa, Ganimed, i Kalisto.
Naziv

(Prilagođeni i izvorni naziv)

Prečnik (km) Masa (kg) Poluprečnik orbite (km) Orbitalni period (d) Inklinacija (°) Ekcentricitet Grupa
Metida Metis 43 1,2E+16 128 000 0,295 0,019° 0,0012 Amalteja
Adrasteja Adrastea 26×20×16 7,5E+14 129 000 0,298 0,054° 0,0018
Amalteja Amalthea 262×146×134 0,2E+18 181 400 0,498 0,388° 0,0031
Teba Thebe 110×90 0,1E+18 221 900 0,675 1,070° 0,0177
Io Io 3643 0,9E+22 421 800 1,769 0,036° 0,0041 galilejanski mjesec
Evropa Evropa 3122 0,5E+22 671 100 3,551 0,469° 0,0094
Ganimed Ganymede 5262 1,5E+22 1 070 400 7,155 0,170° 0,0011
Kalisto Callisto 4821 1,1E+22 1 882 700 6,690 0,187° 0,0074
Temisto Themisto 8 0,7E+14 7 284 000 130,020 43,259° 0,2426 Temisto
Leda Leda 20 0,1E+16 11 165 000 240,920 27,457° 0,1636 Himalija
Himalija Himalia 170 0,7E+18 11 461 000 250,560 27,496° 0,1623
Lisiteja Lysithea 36 0,6E+16 11 717 000 259,200 28,302° 0,1124
Elara Elara 86 8,7E+16 11 741 000 259,640 26,627° 0,2174
S/2000 J 11 4 9.0E+12 12 555 000 286,950 28,273° 0,2484
Karpo Carpo 3 4,5E+12 16 989 000 456,100 51,395° 0,4297 ?
S/2003 J 12 1 0.1E+12 17 582 000 489,500 151,140° 0,5095 ?
Euporija Euporie 2 1,5E+12 19 304 000 550,740 145,767° 0,1432 Ananka?
S/2003 J 3 2 1.5E+12 20 221 000 583,880 147,550° 0,1970
S/2003 J 18 2 1,5E+12 20 514 000 596,590 146,104° 0,0221
S/2003 J 16 2 1.5E+12 20 957 000 616,360 148,537° 0,2246 Ananka
Mnema Mneme 2 1,5E+12 21 069 000 620,040 148,635° 0,2273
Euanta Euanthe 3 4,5E+12 20 797 000 620,490 148,910° 0,2321
Ortozija Orthosie 2 1,5E+12 20 720 000 622,560 145,921° 0,2808 Ananka?
Harpalika Harpalyke 4 0,1E+14 20 858 000 623,310 148,644° 0,2268 Ananka
Praksidika Praxidike 7 0,4E+14 20 907 000 625,380 148,967° 0,2308
Tiona Thyone 4 9,0E+12 20 939 000 627,210 148,509° 0,2286
Telksinoa Thelxinoe 2 1,5E+12 21 162 000 628,090 151,417° 0,2206 Ananka?
Ananka Ananke 28 0,3E+16 21 276 000 629,770 148,889° 0,2435 Ananka
Jokasta Iocaste 5 0,2E+14 21 061 000 631,600 149,429° 0,2160
Hermipa Hermippe 4 9,0E+12 21 131 000 633,900 150,725° 0,2096 Ananka?
Helika Helike 4 9,0E+12 21 263 000 634,770 154,773° 0,1558
S/2003 J 15 2 1,5E+12 22 627 000 689,770 146,501° 0,1910
S/2003 J 17 2 1,5E+12 22 992 000 714.470 164,917° 0,2378 Karma
S/2003 J 10 2 1,5E+12 23 041 000 716,250 165,086° 0,4295 Karma?
Euridoma Eurydome 3 4,5E+12 22 865 000 717,330 150,274° 0,2759 Pasifaja?
Pasiteja Pasithee 2 1,5E+12 23 004 000 719,440 165,138° 0,2675 Karma
Haldena Chaldene 4 7,5E+12 23 100 000 723,700 165,191° 0,2519
Arha Arche 3 4,5E+12 22 931 000 723,900 165,001° 0,2588
Izonoa Isonoe 4 7,5E+12 23 155 000 726,250 165,268° 0,2471
Erinoma Erinome 3 4,5E+12 23 196 000 728,510 164,934° 0,2665
Kala Kale 2 1,5E+12 23 217 000 729,470 164,996° 0,2599
Etna Aitne 3 4,5E+12 23 229 000 730,180 165,091° 0,2643
Tajgeta Taygete 5 0,2E+14 23 280 000 732,410 165,272° 0,2525
S/2003 J 23 2 1.5E+12 23 563 000 732,440 146,314° 0,2714 Pasifaja
S/2003 J 9 1 0.1E+12 23 384 000 733,290 165,079° 0,2632 Karma
Karma Carme 46 1,3E+16 23 404 000 734,170 164,907° 0,2533
S/2003 J 5 4 9,0E+12 23 495 000 738,730 165,247° 0,2478
Hegemona Hegemone 3 4,5E+12 23 947 000 739,600 155,214° 0,3276 Pasifaja
S/2003 J 19 2 1,5E+12 23 533 000 740,420 165,153° 0,2556 Karma
Kalika Kalyke 5 0,2E+14 23 566 000 742,030 165,159° 0,2465
Pasifaja Pasiphaë 60 3,0E+16 23 624 000 743,630 151,431° 0,4090 Pasifaja
Eukelada Eukelade 4 9,0E+12 23 661 000 746,390 165,482° 0,2721 Karma
Sponda Sponde 2 1,5E+12 23 487 000 748,340 150,998° 0,3121 Pasifaja
Kilena Cyllene 2 1,5E+12 23 951 000 751,940 150,123° 0,4116
Megaklita Megaclite 5 0,2E+14 23 493 000 752,880 152,769° 0,4197
S/2003 J 4 2 1,5E+12 23 930 000 755,240 149,581° 0,3618
Kaliroa Callirrhoe 9 0,9E+14 24 103 000 758.770 147,158° 0,2828
Sinopa Sinope 38 0,7E+16 23 939 000 758,900 158,109° 0,2495
Autonoa Autonoe 4 9,0E+12 24 046 000 760,950 152,416° 0,3168
Aeda Aoede 4 9,0E+12 23 981 000 761,500 158,257° 0,4322
Kalihora Kallichore 2 1,5E+12 24 043 000 764,730 165,501° 0,2640 Karma?
S/2003 J 14 2 1,5E+12 24 011 000 779,180 144,529° 0,3351 Pasifaja
S/2003 J 2 2 1,5E+12 29 541 000 979,990 160,638° 0,2255 ?

Napomena u vezi s nazivima

uredi

Neki asteroidi imaju isto ime kao i Jupiterovi mjeseci: 9 Metida, 38 Leda, 52 Evropa, 85 Io, 113 Amalteja, 239 Adrasteja i 1036 Ganimed.

Napomenimo i to da sateliti otkriveni između 1904. i 1951. godine (Himalija, Elara, Pasifaja, Sinopa, Lisiteja, Karma i Ananka) zvanično nisu dobili naziv sve do 1975. godine, mada su njihovi otkrivači umrli mnogo prije. Jednostavno se prepoznaju po rimskim brojčanim designacijama (Jupiter VI kroz Jupiter XII). Vidi članak pod nazivom Imenovanje prirodnih satelita.

Vanjski linkovi

uredi