Saturn
Ovaj članak ili neki od njegovih odlomaka nije dovoljno potkrijepljen izvorima (literatura, veb-sajtovi ili drugi izvori). |
Saturn je 6. planeta u Sunčevom sistemu. Spada u gasovite gigante i ujedno je druga po veličini planeta nakon Jupitera. Saturn ima velike prstenove koje se sastoje uglavnom od leda i ostataka tvari iz okolnog svemirskog prostora. Naziv je dobio po istoimenom rimskom božanstvu Saturnu. Na noćnom nebu se vidi kao žuta zvijezda. Prečnik mu je 120.536 km.
Saturn .svg){kind=small} | |
|---|---|
 | |
| Osobine putanje | |
| Afel | 1 513 325 783 km |
| Perihel | 1 353 572 956 km |
| Srednji poluprečnik putanje | 1 433 449 370 km |
| Ekscentricitet | 0,055723219 |
| Orbitalni period | 10 832,327 d |
| Sinodni period | 378,09 d |
| Prosječna orbitalna brzina | 9,69 km/s |
| Srednja anomalija | 320,346 750° |
| Argument perihela | 336,013 862° |
| Broj satelita | 61 |
| Fizikalne osobine | |
| Ekvatorijalni poluprečnik | 60 268 ± 4 km |
| Polarni poluprečnik | 54 364 ± 10 km |
| Površina | 4,27×1010 |
| Zapremina | 8,2713×1014 |
| Masa | 5,6846×1026 |
| Prosječna gustoća | 0,687 |
| Ekvatorijalna površinska gravitacija | 10,44 |
| Brzina oslobađanja | 35,5 km/s |
| Siderički period rotacije | 10,57 sati |
| Ekvatorijalna brzina rotacije | 0,439 – 0,449d |
| Osni nagib | 26,73° |
| Deklinacija sjevernog pola | 40,589° |
| Albedo | 0,342 - 0,47 |
| Temperatura na površini | prosj. 134 K |
| Prividna magnituda | +1,47 to −0,24 |
| Ugaoni prečnik | 14,5"–20,1" |
| Osobine atmosfere | |
| Pritisak | 140 kPa |
| Atmosferski sastav | Vodonik: ~96% Helij: ~3% Metan: ~0.4% |
Fizikalne karakteristike
urediSaturnov oblik je vidljivo spljošten na polovima i ispupčen na ekvatoru (splošteni sferoid). Njegovi ekvatorijalni i polarni prečnici variraju za gotovo 10% (120.536 naspram 108.728 km). Ovo je rezultat njegove brze rotacije i tečnog agregatnog stanja. Ostale gasovite planete su isto tako spljoštene, ali ne toliko koliko on. Saturn je također jedina planeta u Sunčevom sistemu koja je manje gustoće od vode, s prosječnom gustoćom od 0,69 g/cm3. Ovo je ipak prosječna vrijednost, jer je gornji dio Saturnove atmosfere manje gustoće a njegovo jezgro je nesumnjivo veće gustoće od vode.
Saturnova unutrašnjost je slična Jupiterovoj, a karakterišu je stjenovito jezgro u unutrašnjosti, sloj metalnog tečnog vodonika i sloj molekularnog vodonika iznad njega. Prisutni su i tragovi leda raznih tvari. Saturn ima vrlo užarenu unutrašnjost koja dostiže 12.000 K u jezgru, a i zrači više energije u Svemir nego što je prima od Sunca. Velika količina vanjske energije je izazvana Kelvin-Helmholtzovim mehanizmom (sporom gravitacionom kompresijom), ali samo ovo ne može biti dovoljno za objašnjenje Saturnove produkcije toplote. Dodatno predloženi mehanizam po kojem Saturn može proizvoditi nešto od njegove toplote je "padanje" kapljica helijuma duboko u Saturnovu unutrašnjost, a koje oslobađaju toplotu frikcijom dok propadaju kroz lakši vodonik.
Saturnova atmosfera pokazuje kružnu prugu sličnu Jupiterovoj, s tim da su Saturnove pruge mnogo slabije i mnogo šire u prostoru oko ekvatora. Saturnove pruge od oblaka nisu opservirane sve do Voyagerove posjete. Od tada, ipak, zemaljska teleskopija je uznapredovala do tačke gdje se mogu vršiti regularne opservacije. Saturn pokazuje dukotrajne ovalne linije svojstvene i Jupiteru. Godine 1990 svemirskim teleskopom Hubble je uočen veliki bijeli oblak blizu Saturnovog ekvatora koji nije bio prisutan za vrijeme Voyagerove posjete, a već 1994. godine primijećena je manja oluja. Astronomi su koristeći infracrveno fotografisanje su pokazali da Saturn ima topao vrtlog i to je jedina planeta u Sunčevom sistemu koja se tako ponaša.
Ponašanje pri rotaciji
uredi
Pošto Saturn ne rotira oko svoje ose uniformnom brzinom, dodjeljuju mu se dva perioda rotacije, kao u Jupiterovom slučaju: sistem I ima period od 10 h 14 min 0 s (844,3°/d) i okružuje Ekvatorijalnu zonu, koja se proteže od sjevernog kraja Južnog ekvatorijalnog pojasa do južnog kraja Sjevernog ekvatorijalnog pojasa. Svim ostalim Saturnovim dužinama se dodjeljuje period rotacije od 10 h 39 min 24 s (810,76°/d), a što predstavlja sistem II. Sistem III , koji se bazira na osnovu radio-emisije s planete ima period rotacije od 10 h 39 min 22,4 s (810.8°/d), a budući da je vrlo blizu po vrijednosti sistemu II, uveliko je premašuje.
Kada se približio Saturnu 2004 godine letjelica Cassini je otkrila da se Saturnov radio rotacioni period neznatno povećao, približno do 10 h 45 min 45 s (± 36 s).[nedostaje referenca] Uzrok promjene je nepoznat.
Saturnovi prstenovi
urediSaturn je vjerovatno najpoznatiji po njegovim planetarnim prstenovima, što ga čini jednim od vizuelno najuočljivijih objekata u Sunčevom sistemu. Poznati su još od vremena kad je Galileo Galilej prvi upotrijebio teleskop u astronomske svrhe. Prstenovi su označavani slovima abecede, prema redosljedu otkrivanja. Prstenovi nisu jedno tijelo. Još je James Clerk Maxwell 1857. godine dokazao da prstenovi ne mogu biti jedno tijelo, već bezbroj samostalnih čestica, što je kasnije dokazano spektroskopskim mjerenjima. Sastoje se od silikatnih stijena, željeznog oksida i leda. Prostiru se od 6 630 km do 120 700 km iznad Saturnovog ekvatora.
Postoji veza između saturnovih prstenova i satelita. Neki od satelita su "pastirski", t.j. čuvaju prstenove, a neki su odgovorni za nastanak pukotina u prstenovima. Atlas, Prometej (Prometheus) i Pandora su pastirski sateliti. Pandora i Prometej "čuvaju" prsten F, a Pan se nalazi u Enckeovoj pukotini.
Trenutno postoje dvije teorije o tome kako su prstenovi nastali. Prva teorija je teorija o raspalom mjesecu, koju je postavio Édouard Roche i nastala je u XIX vijeku. Teorija se oslanja na postulatu da je jedan od Saturnovih prirodnih satelita upao u nisku orbitu, ispod tzv. Rocheove granice, tako da su ga rastrgale Saturnove plimne sile. Jedna varijacija ove teorije je da se mjesec raspao nakon sudara sa kometom. Druga teorija oslanja se na postulat da su prsteni tu od nastanka planete, te su ostatak materije od originalne nebularne tvari od koje je Saturn nastao. Ova teorija danas nije šire prihvaćena jer se smatra da prstenovi tokom miliona godina postanu nestabilni, te da su zbog toga nedavna tvorevina.
Saturn ima 61 satelit. Najveći je Titan, sa atmosferom. Drugi značajniji mjeseci su Enceladus, Tetida, Reja, Diona, Hiperion i Feba. Saturn ima još puno manjih mjeseca.
