Kamene stolice srednjovjekovne Bosne
Kamene stolice su suštinski simbol vlasti i ugleda feudalnog društvenog sloja. One su smještene na otvorenom prostoru, a najčešće u utvrđenim gradovima srednjovjekovne bosanske države gdje ih se može naći i više u okviru jednog lokaliteta.
Pretpostavlja se da kamene stolice nastaju u drugoj polovini 14. vijeka. Većina njih je izgrađena u 15. vijeku. One su izraz domaćih majstora - klesara.
Prema narodnom predanju kamene stolice su služile uglednijim feudalcima da na njima sjede kada vrše javno suđenje među i nad potčinjenima. Uzima se da su one služile za obavljanje određenih sudskih funkcija, ali i da su imale neke funkcije uprave. Otuda se izvodi da se one mogu općenito nazvati simbolima vlasti, tj. simbolima društvenog ugleda vlastele. Istaknut položaj kamenih stolica navodi i na postavku da su one služile i za osmatranje, kao i za odmor.
Kamene stolice su ili uklesane u živim stijenama ili su isklesane od posebnih blokova. Zato se mogu podijeliti na pokretne i nepokretne. Na teritoriji koja je obuhvatala srednjovjekovna Bosna pronađene su 42 kamene stolice, od kojih je 11 pokretnih, a nepokretnih 31. Veći broj stolica je s naslonom (37), a manji broj ih je bez naslona (5). Od stolica sa naslonom 32 imaju samo naslon za leđa, dok 5 stolica imaju i naslon za ruke. Od sveukupnog broja 10 stolica imaju postolje, naslon za stavljanje nogu. Sjedišta stolica su klesana najčešće u obliku pravougaonika (60-80 cm dužine i 30-50 cm širine). Po dimenzijama bi se mogle podijeliti na velike i male. Četiri stolice imaju reljefe, a tri stolice natpise.
Najznačajniji doprinos u identifikaciji i proučavanju kamenih stolica dao je Šefik Bešlagić.
Lokaliteti kamenih stolica
uredi- Vratar (kod Rogatice), je srednjovjekovni utvrđeni grad na visokom brdu i grebenu iznad kanjona rijeke Žepe (s njene desne strane), lijeve pritoke Drine. Od ušća Žepe do grada ima oko 2,5 km zračne linije na sjeverozapadnu stranu. U gradu su pronađene dvije, u žive stijene usječene stolice.
Jedna od tih stolica, poznata pod imenom “Kraljev sto” i “Velika stolica, je na najvišem platou grada, na njegovom južnom kraju. Ispred nje se nalazi zaravnjeni prostor. Isklesana je u krševitoj stijeni, tako da ima sjedište, konkavni naslon za leđa i nešto naslona za ruke. Sjedište je od zemlje odignuto oko 70 cm. Dugačko je oko 90, a najveća širina mu je oko 45 cm. Naslon za leža je visok 40 cm. Ukupna dužina stolice iznosi oko 130 cm. Spomenik je danas djelomično oštećen.
Druga stolica se nalazi na nešto nižem i manjem platou, koji je od prethodnog udaljen oko 80 m na južnu stranu. To je ivična krševita stijena u južnom uglu platoa, koju je klesar pretvorio u stolicu sa naslonom za leđa. Stolica je danas znatno oštećena, ali su se ipak njene dimenzije mogle ustanoviti. Za razliku od prve, ovu stolicu mještani nazivaju “Mala stolica.”[1][2]
- Hrtar (utvrda kod Višegrada),
- Višegrad,
- Samobor (kod Goražda),
- Kovin (u Polimlju kod Prijepolja),
- Sokol (na ušću Pive i Tare),
- Tođevac (Foča) (kod rijeke Hrčavke), je srednjovjekovni grad, koji se nalazi u blizini Tjentišta, na markantnoj stijeni (Gradina, 870 m n.v.) koja se uzdiže nad počekom klanca rijeke Hrčavke. U gradu su pronađene tri uklesane kamene stolice. [3]
- Kulina (uz rijeku Bistricu, lijevu pritoku Drine),
- Duroš (kod rijeke Bistrice, lijeve pritoke Drine),
- Jeleč (kod Foče),
- Donja Bukovica (kod Konjica),
- Klek (kod Prozora),
- Fojnica (kod Gacka),
- Zovi do (kod Nevesinja),
- Jasenik (kod Gacka),
- Brajčin laz (kod Gacka),
- Kosor (kod Blagaja),
- Ošanjići (kod Stoca),
- Ključ (Gacko)
- Gornji Turani (kod Trebinja),
- Grab (kod Ljubuškog).
Reference
uredi- Šefik Bešlagić, Si kami varda... (Srednjovjekovne kamene stolice iz Donje Bukovice i Kosora), Odjek XXXV/19, Sarajevo 1982, 13.
- Šefik Bešlagić, Reljefi kamenih stolica (Jedinstveni spomenici prava srednjovjekovne Bosne i Hercegovine), Oslobođenje 39/12373, Sarajevo 4.12. 1982, (KUN IV/73), 7.
- Šefik Bešlagić, Srednjovjekovne kamene stolice iz Donje Bukovice i Kosora, Iseljenički almanah Matice iseljenika Bosne i Hercegovine 19, Sarajevo 1983, 124-129.
- Šefik Bešlagić, Tajna kamenih stolica, Oslobođenje 40/12627, Sarajevo 18.8. 1983, 7.
- Šefik Bešlagić, Kamene stolice stare Bosne, Sarajevo '84, Turistički savez, Sarajevo 1986, 25-28.
- Ante Kućan – Đoko Mazalić, Kameni stolac iz Bukovicâ, GZM n.s. A, sv. X, Sarajevo, 1955, 41-48.
- Marijan Sivrić, Srednjovjekovna kamena stolica i druge starine u selu Turani kod Trebinja, Tribunia I, Trebinje, 1975, 103-121.
Literatura
uredi- Bešlagić, Šefik (1985). Kamene Stolice Srednjovjekovne Bosne I Hercegovine. ANUBiH, Sarajevo.
