Austro-Ugarska
Ovaj članak ili neki od njegovih odlomaka nije dovoljno potkrijepljen izvorima (literatura, veb-sajtovi ili drugi izvori). |
Austro-Ugarska (njemački: Österreich-Ungarn; mađarski: Ausztria-Magyarország; češki: Rakousko-Uhersko) bila je ustavna unija Austrijskog Carstva i Kraljevine Ugarske od 1867. do 1918. godine, kada se raspala kao rezultat poraza u Prvom svjetskom ratu. Ova unija je bila rezultat Austro-ugarske nagodbe 30. marta 1867. godine kada je ratifikovana u mađarskom parlamentu. Sastojala se od dvije monarhije (Austrija i Mađarska) i jednog autonomnog regiona Kraljevine Hrvatske i Slavonije pod mađarskom krunom. Njom je vladala dinastija Habsburg, a Austrija i Mađarska su imale isti status. Po ovoj nagodbi, carina, vanjski poslovi i vojska su bili jedinstveni, a svi drugi vladini poslovi su bili podijeljeni između dvije države.
| Austro-Ugarska | ||
|---|---|---|
| 1867–1918 | ||
| Himna: Gott erhalte Franz den Kaiser |
||
.svg) |
||
| Glavni grad | Beč i Budimpešta |
|
| Najveći grad | Beč | |
| Službeni jezik | latinski, njemački, mađarski, hrvatski, češki i ostali manjinski jezici | |
| Državno uređenje | Ustavna monarhija, Personalna unija | |
| Kralj | ||
• 1867–1916. |
Franjo Josip | |
• 1916–1918. |
Karlo I | |
| Zakonodavstvo | ||
| Površina | ||
• 1914. |
676.615 km2 | |
| Stanovništvo | ||
• Ukupno (1914) |
52.800.000 | |
• Gustoća |
78/km2 | |
| Valuta | Rhine guilder, Krone (od 1892) |
|
Austro-Ugarska je bila multietnička država i jedna od svjetskih sila u to vrijeme. Geografski je bila drugo najveće carstvo u Evropi nakon Ruskog carstva, prostirući se na 621.538 km2 i treće najmnogoljudnije carstvo u Evropi nakon Ruskog i Njemačkog carstva. Također je bila četvrta najveća industrijska sila svijeta nakon SAD-a, Njemačke i Ujedinjenog Kraljevstva Velike Britanije i Irske. Austro-Ugarska je bila jedna od Centralnih sila u Prvom svjetskom ratu ali je poražena. Nakon Prvog svjetskog rata raspala se na Kraljevinu Mađarsku, Austriju, Čehoslovačku, Poljsku i Državu SHS, čime je dvojna monarhija de facto prestala postojati. Otcjepljenje je službeno potvrđeno mirovnim sporazumima u Saint-Germain-en-Layeu s Austrijom i Trianonu s Mađarskom.
Historija
uredi
Austro-Ugarska je osnovana juna 1867. Austro-ugarskom nagodbom, kojom je osigurana ravnopravnost Mađarske u državnopravnim odnosima s Austrijom. Dvojna monarhija nestala je nakon poraza u Prvom svjetskom ratu.
Nakon što je Pruska 1866. u bici kod Sadowe porazila Njemački savez s Austrijom na čelu i time uzrokovala njegov raspad, kuća Habsburg smatrala je nužnim postizanje dogovora s Mađarskom, čije je težnje za nezavisnošću ugušila 1849. uz pomoć Rusije. Nova dvojna monarhija bila je savez jednakopravnih država Austrije i Mađarske, sa zajedničkim vanjskim poslovima, vanjskom trgovinom i vojskom te habsburškim carem kao državnim poglavarom ustavne monarhije. Ovakvo se državno uređenje često opisuje izrazom realna unija. U okviru austrijske i mađarske ovlasti, pojedina područja, kao Galicija i Hrvatska, imala su poseban status s posebnim upravnim strukturama.
Prema osnivanju Austro-Ugarske negativno su se odnosili drugi narodi te višenacionalne države. Posebno su Slaveni smatrali svoje interese zanemarenima, što je dovelo do stalnih napetosti u odnosima s carskom vlašću. Tako je srpsko-hrvatsko političko ujedinjenje alarmiralo Beču na opasnost od formiranja države južnih Slavena, pa je aktiviran Veleizdajnički proces 1909. godine, da bi se takva nastojanja osujetila. Tek je pred kraj Prvog svjetskog rata, početkom oktobra 1918. Karlo IV (I) "Manifestom naroda" dao jednaka prava svim narodnostima. Manje od mjesec kasnije potpisano je primirje, Austro-Ugarska je poražena, a Čehoslovačka, Poljska, Banatska Republika i Država SHS proglasili su nezavisnost, čime je dvojna monarhija de facto prestala postojati. Otcjepljenje je službeno potvrđeno mirovnim ugovorima u Saint-Germainu-en-Layeu s Austrijom i Trianonu s Mađarskom.
Također pogledajte
urediVanjski linkovi
uredi