9. vijek

9. vijek je period koje je trajao od 801. do 900. godine. U Evropi se tradicionalno smatra dijelom ranog srednjeg vijeka.

Istočna hemisfera na početku 9. vijeka.

Istočna hemisfera na kraju 9. vijeka.

Karolinška renesansa i napadi Vikinga dogodili su se u ovom periodu. Na Bliskom istoku, Kuća mudrosti je osnovana u Abasidskom Bagdadu, privlačeći mnoge učenjake u grad. Područje algebre je osnovao muslimanski polimatičar al-Khwarizmi. Najpoznatiji islamski učenjak Ahmad ibn Hanbal bio je mučen i zatvoren od strane Abbasidskog zvaničnika Ahmada ibn Abi Du'ada za vrijeme vladavine abasidskog halife al-Mu'tasima i halife al-Wathika . U jugoistočnoj Aziji vrhunac Mataramskog kraljevstva dogodio se u ovom vijeku, dok će u Burmi biti uspostavljeno glavno kraljevstvo Pagana. Tang Kina je vek započela efektivnom vladavinom pod carom Xianzongom i završila vek pobunama Huang Čaoa. U Americi su Maje doživjele rasprostranjeni politički kolaps u centralnoj regiji Maja, što je rezultiralo međusobnim ratovima, napuštanjem gradova i pomjeranjem stanovništva prema sjeveru.

Pregled

Za 9. vijek na istočnoj hemisferi je karakteristična politička partikularizacija, odnosno ogromne poteškoće i neuspjesi tadašnjih carstava i velesila da očuvaju svoje političko jedinstvo, a što su obično koristili nove političke sile i entiteti na dotadašnjoj periferiji.

U formalnom smislu se najotpornijim na takve procese pokazala Kina, gdje je dinastija Tang, usprkos velikog ustanka Huang Chaoa, uspjela očuvati svoju vlast i jedinstvo zemlje. Međutim, autoritet centralne vlasti je bio značajno oslabljen, dijelom i zbog sve većeg oslanjanja na regionalne jiedushije. Ti su se trendovi počeli odražavati i na susjedne države, kao Japan koji je pred kraj vijeka počeo prekidati redovne diplomatske i trgovačke kontakte s Kinom.

Na zapadu je početkom vijeka Abasidski Halifat ponovno pokrenuo teritorijalnu ekspanziju, pri čemu se kao prva meta našlo susjedno Bizantsko Carstvo; početni uspjesi Abasida su, međutim, bili više posljedica unutrašnje bizantske slabosti izazvane novim izbijanjem ikonoklastičkih sukoba nego abasidske snage; Abasidi te uspjehe, postignute uglavnom na mediteranskim otocima, nisu mogli dugoročno iskoristiti, niti su mogli povratiti vlast nad odmetnutim al-Andalusom pod vlašću bivše dinastije Omajada; s vremenom je vlast halifa značajno oslabila, kako u Sjevernoj Africi gdje su stvorene nove odmetničke države, tako i u Iranu i Centralnoj Aziji gdje su lokalni guverneri počeli stvarati de facto nezavisne dinastije. Političke podjele su, međutim, umjesto negativnih imale pozitivne efekte na razvoj kulture i nauke u islamskom svijetu jer su se suparnički vladari i u svojoj prosvijećenosti nastojali natjecati sa abasidskim Bagdadom.

U međuvremenu se Bizant osim abasidske prijetnje i ikonoklazma se morao nositi i sa sve većim jačanjem nove bugarske države koja je postala velikom silom na Balkanu; opasnost od Bugara nije previše otklonilo ni njihovo prihvaćanje kršćanstva. Na samom početku vijeku Bizantu je ozbiljan problem predstavljao i franački kralj Karlo Veliki koji je, preuzevši formalnu titulu rimskog cara, osporio jedan od osnova za bizantsku dominaciju nad Zapadnom Evropom, odnosno kršćanskim svijetom. Karlova nastojanja da svoju državu kao stvori alternativu bizantskom Rimu su, međutim, narušila nesposobnost njegovih nasljednika Karolinga da očuvaju njeno političko jedinstvo; dinastijski sporovi su se rješavali podjelama teritorija, od kojih je Verdunski sporazum 843. stvorio temelj za buduće nacionalne države Francusku, Njemačku i Italiju. Do kraja vijeka će trajno slabljenje centralne vlasti, a s njim povezan endemski građanski rat i nasilje, dovesti do stvaranja novog društvenog poretka kasnije poznatog kao feudalizam. Osim unutrašnjih sukoba Evropu su sve više počeli ugrožavati i napadači sa istoka i sjevera; istočne granice Njemačke su počeli sve više ugrožavati Slaveni čiji je vođa Mojmir stvorio prvi značajniji entitet zvan Velikomoravska kneževina, a pred sam kraj vijeka i Mađari sa svojim prodorom u Centralnu Evropu. Ipak, od svih napadača su najveći dugoročni efekt imali Nordijci, odnosno Vikinzi, koji su uspjeli prodrijeti, pa čak i stvoriti značajne političke enitete u mnogim dijelovima Evrope kao što je Engleska ili Normandija, odnosno Kijevska Rusija.

Glavni događaji i razvoji

• 803 – Bizantsko Carstvo priznaje nezavisnost Venecije.
• 812 – Ahenski mir: Franačka i Bizantsko Carstvo dijele interesne sfere na Balkanu, pri čemu današnja Hrvatska završava u franačkoj zoni, a dalmatinski gradovi ostaju pod bizantskom vlašću.
• 12. 7. 813 – Pobuna dovodi Leona V na bizantsko prijestolje, čime počinje drugi ikonoborački period u Bizantu.
• 827 – Muslimanski Aglabidi iz Ifrikije (današnji Tunis) započinju višedecenijski pohod na bizantsku Siciliju.
• 833 – Mojmir osniva Velikomoravsku kneževinu.
• 843 – Sporazum iz Verduna temeljem koga je tadašnje Franačko Carstvo podijeljeno na entitete od kojih će nastati buduće nacionalne države Francuska, Njemačka i Italija.
• 843 – Bizantska carica Teodora okončava drugi period ikonoborstva.
• 864 – Bugari pod carem Borisom I prihvaćaju kršćanstvo.
• 867 – Dolaskom Vasilija I na bizantsko prijestolje započinje Makedonska dinastija.
• 874 – Ingólfr Arnarson postaje prvi trajni stanovnik Islanda.
• 878 – Sporazum u Wedmoreu kojim je Engleska podijeljena između domaćih Anglosaksonaca i danskih (historijskih) osvajača.
• 884–887 – Karlo Debeli vlada svim trima kraljevstvima nekadašnjeg Franačkog Carstva, a nakon čije smrti podjela postaje permanentna.
• 890-e – Mađari dolaze u Panonsku nizinu.

Važnije osobe

• Karlo Veliki
• Sv. Kiril i Metod
• Alfred Veliki

Izumi i otkrića

• Vulgarni latinski jezik se grana u romanske jezike.
• Otkriće baruta u Kini.