Treća krajiška proleterska udarna brigada

Treća krajiška proleterska udarna brigada je jedinica Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije tokom Drugog svjetskog rata.

Osnivanje i sastav

Formirana je 22. 8.1942. godine u selu Kamenici kod Drvara. Na dan osnivanja imala je dva bataljona, koji su u predhodnom periodu činili Peti krajiški partizanski odred:

• Drvarski bataljon
• Petrovački bataljon

Tačno dva mjeseca kasnije, 22 oktobra, u sastav brigade ušao je i:

• Bataljon "Zdravko Ćelar", sa tri čete: Krnjeuška, Vođenička i Bravska. Naziv je nosio po narodnom heroju Zdravku Čelaru, prvom komandiru vođeničke čete i prvom komandantu Krajiškog proleterskog bataljona. Zbog vojno-političke situacije na području Ključ — Sanica, bataljon je izašao iz sastava 5. i pripao 6. krajiškom odredu. Imali su zadatak da brane slobodnu teritoriju i štite omladinske radne brigade koje su sabirale ljetinu u Saničkoj dolini, od svakodnevnih napada ustaša sa pravca Vrlhpolja.

Od ova tri bataljona formiran je i:

• Četvrti bataljon

Od postojeća četiri bataljona, 11 novembra osnovan je :

• Peti bataljon. Početkom 1943. godine 3. krajiška brigada je imala ukupno 1.141 borca.
• Šesti bataljon "Meteoti" osnovan je 5. decembra 1943. godine od Italijana dobrovoljaca koji su po kapitulaciji Italijanske fašističke vojske prešli na stranu NOV;

Štab

• Nikola Karanović, prvi komandant brigade. Zmijenio ga je Vlado Bajić, obojica narodni heroji Jugoslavije.
• Simo Tadić, politički komesar.

Od 1. novembra je u sastavu Prve proleterske divizije.

Josip Broz Tito vrši smotru Treće krajiške poslije bitke za Bihać

Dejstva

Oslobođenje Bihaća

Početkom novembra učestvovala je u Bihaćkoj operaciji. Formacijom od četiri bataljona, brigada je sa prostora Ključa, Sanice i Ramića, izvršila pokret prema Bihaću, dug 140 km, koji je bez prekida trajao 36 časova. Kod Ripča je prešla rijeku Unu, te nastavili sjevernim i teško prohodnim padinama planine Plješivice. Iz pokreta, bez predaha i vojničkih priprema, bataljoni su prešli u napad na Bihać. Starješinama, borcima i jedinicama, koje su učestvovale u oslobođenju Bihaća 1942. godine, jednog od najjačih neprijateljskih garnizona u Bosanskoj krajini, odato je priznanje Josipa Broza Tita.

Boravak u Bihaću je iskorišten priliku da se borci snabdiju oružjem, potrebnom količinom municije, ručnim bombama, kojih je bilo u dovoljnoj količini. Oko 80% boraca, obuklo se u nove voljničke uniforme, a vojničkim cipelama bili su svi podmireni.

Nakon toga ou Bihaću je održano Prvo zasjedanje AVNOJ-a.

Do kraja novembra brigada je djelovala je na planini Manjači, oko Ključa i Sanskog Mosta. Do kraja 1942. godine učestvovala je u uništenju četničkog uporišta Čađavica i u oslobođenju Jajca, pa u borbama oko Kotor Varoši i Teslića. Od tada do početka bitke na Neretvi djelovala je u gornjem toku rijeke Vrbasa.

Bitka na Neretvi

Glavni članak: Bitka na Neretvi

Od sredine februara 1943. godine, brigada je vodila višednevne žestoke obrambene borbe na pravcu Bugojno-Gornji Vakuf i Bugojno – Prozor u bitki na Vilića Guvnu. Bila je jedna od glavnih zaštitnica povlačenja ranjenika na pravcu Glavatičevo, Bjelinići i Kalinovik, spriječavajući prodor Nijemaca iz Konjica

Narednih tridesetak dana učestvovala je u razbijanju četničkih i italijanskih snaga u Sandžaku, Bijelom Polju i Mojkovcu.

Treća krajiška na prilazima Sutjesci kod Suhe - Iz Dnevnika Vladimira Dedijera

Bitka na Sutjesci

U početku Bitke na Sutjesci, do 20. 5.1943. godine vodila je borbe protiv Prve brdske njemačke divizijom na širem sektoru Bijelog Polja i Mojkovca. Nakon toga, u saradnji s Prvom i Drugom proleterskom udarnom brigadom potisnule su neprijateljske snage prema Foči, ali proboj obruča jugoistočno od Foče nije uspio. Iz tih borbi ostalo je zapisano:

Treća Krajiška je opkolila pet grupa Nemaca i potpuno uništila četiri. Ubijeno je preko dvije stotine Nijemaca. Krajišnici su mrtve Nijemce umetrili sve po osam na gomilu i tako ih ostavila. Neka se zna da ih je pobila slavna brigada iz Drvara.

– Vladimir Dedijer - DNEVNIK

Učestvovala je u Beogradskoj operaciji, pa u borbama na Sremskom frontu, oslobođenju dijela Slavonije, a 8. 5. u oslobođenju Zagreba.

Odlikovanja

Za svoje zasluge tokom borbi brigada je 13. 9.1943. godine proglašena "proleterskom", a pet puta od Vrhovnog komandanta NOV i POJ Josipa Broza Tita je pohvaljena. Odlikovana je:

• Ordenom narodnog oslobođenja,
• Ordenom partizanske zvijezde i
• Ordenom bratstva i jedinstva,
• Ordenom narodnog heroja povodom petnaestogodišnjice bitke na Sutjesci, juna 1958. godine.

Narodni heroji Treće krajiške brigade

• Nikola Karanović, komandant brigade
• Vlado Bajić, komandant brigade
• Miladin Zorić Garača, komandir čete
• Marko Jokić, komandir Prve čete
• Đuran Kovačević, komandant Drugog bataljona
• Nikola Vojvodić, zamjenik komandanta Drugog bataljona
• Milan Ćup, politički komesar Četvrtog bataljona
• Mile Latinović, komadant petog bataljona, narodni heroj

Literatura

• Vojna enciklopedija (knjiga sedma). Beograd 1974. godina
• Narodni heroji Jugoslavije , „Mladost“, Beograd 1975. godina
• Treća krajiška brigada - zbornik sjećanja Arhivirano 15. 12. 2017. na Wayback Machine (knjiga prva, knjiga druga), Beograd 1969. godina

Vanjski linkovi

• Treća krajiška brigada - sjećanja boraca Arhivirano 15. 12. 2017. na Wayback Machine
• Sastav Treće krajiške brigade sredinom novembra 1942. Arhivirano 13. 12. 2016. na Wayback Machine
• Crtice iz ratnog puta brigade