Prva proleterska divizija Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije

Prva proleterska udarna divizija NOVJ formirana je naredbom Vrhovnog komandanta NOV i POJ Josipa Broza Tita 1. novembra 1942. godine u Bosanskom Petrovcu.

Sastav divizije

Na dan formiranja u sastav su ušle: Prva proleterska brigada, Treća sanžačka proleterske brigade i Treća krajiška proleterska udarna brigada Na dan formiranja imala je 3200 boraca. Prvi komandant bio je Koča Popović, a politički komesar Filip Kljajić Fića.

Treća sanžačka proleterske brigada izlazi iz sastava 4. juna 1943, a početkom novembra 1943 u sastav divizije ulazi Trinaesta proleterska brigada. Osma crnogorska brigada ušla je u sastav 6. septembra 1944, a Partizanska brigada Italija (sastavljena od italijanskih dobrovoljaca) 28. oktobra 1944. U okviru divizije 21. novembra 1944 formirana je artiljerijska brigada u sastavu:

• Prvi (protivtenkovski) divizion imao je 3 baterije sa ukupno 12 topova 45 mm,
• Drugi (poljski) divizion imao je takođe 3 baterije sa ukupno 12 topova 76 mm,
• Treći (minobacački) divizion imao je 3 baterije teških minobacača 120 mm, ukupno 12 oruđa
• Četvrti (teški) divizion imao je 3 baterije sa ukupno 8 poljskih topova 76 mm i 4 haubice 122 mm.

Osma crnogorska brigada napustila je diviziju 7 marta 1945. godine. Tada je divizija (15. Aprila 1945.) imala 11.775 boraca.

U sastav Prvog proleterskog korpusa NOVJ ušla je 5. oktobra.

Borbena dejstva

Krajem 1942 i početkom 1943. divizija se nalazila na prostoru srednje Bosne, između Vrbasa i Bosne.Razvijajući svoja ofanzivna dejstva, prvenstveno protiv četničkih snaga, ova divizija je pomogla ponovnom oživljavanju i zamahu narodnog ustanka na ovom prostoru, što je dovelo do ponovnog formiranja 4. krajiškog NOP odreda i njegovih jedinica, kao i u dosta masovnom prilivu boraca u sve jedinice 1. proleterske divizije

Sa prostora srednje Bosne, u kratkom vremenu, divizija se prebacuje na područje Konjica pa preko Bradine i Ivan-sedla do Tarčina gdje vodi borbe protiv jedinica tzv. »Istočne grupe« 718. njemačke divizije, odnosno grupe »Anaker«. Zatim je dejstvovala na području Gornji Vakuf – Bugojno – Prozor i na kraju na području između Jablanice i Konjica i na visovima Prenja. Suština zadatka 1. proleterske divizije u ovom periodu bila je da spriječi prodor grupe prema Jablanici u dolini Neretve i da na taj način stvori uslove i vrijeme jedinicama 3. divizije za izvlačenje Centralne bolnice ka Ulogu i Kalinoviku.

Karakteristika borbenih dejstava jedinica 1. proleterske divizije tokom bitke na Neretvi je u tome što su im zadaci, mjesto i uloga nametali odbrambene bitke u veoma složenim uslovima. Nijemci nisu prodrli iz pravca Konjica, i ranjenici su stigli na Boračko jezero 22. marta.

Tokom bitke na Sutjesci divizija je neprestano bila u ofanzivnim dejstvima. Prvi pokušaj izlaska iz obruča pravcem prema Foči nije uspio. Nakon toga divizija dejstvuje pravcem Vučevo – dolina Sutjeske – Zelengora i 13. juna izlazi na put Kalinovik –Foča i omogućava izlaz iz obruča i većem dijelu ostalih partizanskih jedinica.

Literatura

• Vojna enciklopedija (knjiga sedma). Beograd 1974. godina
• Vojna enciklopedija, Beograd 1975. godina