Romanija
Romanija je planina i regija u istočnom dijelu Bosne i Hercegovine. Nalazi se oko 20 km istočno od Sarajeva, između susjednih planina Ozrena na sjeveru i Jahorine na jugu. Najveći gradovi regije su Pale i Sokolac. Regija danas pripada entitetu RS, jednom od dva politička entiteta u Bosni i Hercegovini.
Najveći vrh Romanije je brdo Lupoglav (1652 m) oko 8 km sjeveroistočno od Pala. Ispod planine izvire rijeka Miljacka, koja se diže na svojoj zapadnoj padini, a kasnije teče kroz Sarajevo, kao i rijeka Prača koja se ulijeva u Drinu.
Historija uredi
Na glasinačkom polju pronađeno je 27 utvrđenih naselja Ilira, koji su ovdje naselili prije 2000 godina.[1]
U Drugom svjetskom ratu Romanija je bila središte gerilskog ratovanja protiv Ustaša kao i njemačkog i italijanskog okupatora.[2]
U ratu u BiH na Romaniji se nalazio centar moći bosanskih Srba. Pale su bile do 1996. glavni grad Republike Srpske. Prije početka rata u BiH, 18. septembra 1991, u regiji je osnovana samoproklamovana „SAO Romanija“, koja je kasnije ušla u sastav RS-a.[3] Također to je bio korpus VRS-a, koji je opkolio Sarajevo, nazvan po planini. Nogometni stadion u Palama naziva se Romanija.
Čak su i danas Pale i Sokolac uporište bivše Karadžićeve partije SDS.
Populacija uredi
Romanija se nalazi uglavnom u općinama Pale i Sokolac. Prije rata u Bosni, bilo je ukupno 31.238 stanovnika; od kojih se 69% izjasnilo kao Srbi i 28% kao Bošnjaci.[4] U toku rata i uspostave Republike Srpske, većina Bošnjaka je protjerano ili su pobjegli iz tog područja, dok je dio ubijen u masovnim strijeljanjima.
Saobraćaj uredi
Dvije bosanske magistralne ceste prolaze kroz Romaniju. M19 ide od Sarajeva do Vlasenice ili. Rogatice, dok M5 prolazi kroz Pale kao i niz tunel Vitez u dolini toka Prače. Potonja uglavnom koristi trasu nekadašnje bosanske istočne željeznice (Sarajevo-Višegrad), koja je sada zatvorena. Prije su vodile dvije ceste preko prolaza Nadromanija („nad Romanijom“, 1368 m) i Vitez (1050 m).
Alpinizam uredi
Vrh Romanije iznosi 1.520 metara, a strme stijene, zbog jednostavnog pristupa i velikog izbora, postale su poligon za obuku alpinista.[5] Romanijski masiv je lanac Djevojačke - Velike - Bogovićke stijene koji se pruža od zapada prema istoku i jugoistoku. U ovom dijelu penjani su prvi smjerovi i njihov broj je izuzetno veliki, naročito u Velikim stijenama koje su najpristupačnije i najraznovrsnije. Nekoliko kilometara sjevernije su Crvene stijene, a tu su i stjenoviti masivi: Crne, Hotičke i Rakitske stijene.
Prvi uspon bosanskohercegovačkih alpinista zabilježen je 1929. na Romaniji na Djevojačkim stijenama. U novembru 1929. god. Drago Šefer i Vojo Ilić ovdje su ispenjali I stijenu drugog tornja. To je bio prvi smjer u planinama Bosne i Hercegovine. Do kraja 1938. god. nekoliko smjerova ispenjali su i: Predrag Šaraba, Jakov Gaon, Josip Sigmund i Nikola Sedlar. Sljedeći usponi su zabilježeni tek 1958. god.[6]
Planina je bogata crnogoricom, naročito jelom.
| Crvene stijene | |
|---|---|
| Najbliži grad | Pale, Sokolac  Bosna i Hercegovina |
| Površina | 15,1 ha |
| Osnovano | 2022.[7] |
Zaštićeno područje uredi
Crvene stijene su najmarkantniji oblik reljefa na Romaniji, kao reprezentativan primjer pretežno vertikalnih stjenovitih litica visokih više od 100 metara. Terenskim istraživanjima registrovano je 300 taksona vaskularnih biljaka, od kojih je 10 endemično za Balkansko poluostrvo. Od pojedinačnih stabala, ističe se breza ispod sipara, koja je neobične građe, kore i staništa, te crni bor, izuzetnog položaja na litici, habitusa i staništa.[8]
Proglašene su za zaštićeno područje, slijedećih karakteristika:[9]
- zaštićeno je područje od februara 2023. godine.[7]
- IUCN kategorija zaštićenog područja: III - Spomenik prirode
- režim zaštite III stepena na cijeloj površini
- površina: 15,1 ha
- upravljač: Šumsko gazdinstvo Jahorina Pale i Šumsko gazdinstvo Romanija Sokolac
- mjesto: Pale, Sokolac
Via Ferrata Sokolov Put na Romaniji je osigurani planinarski put odnosno staza po Crvenim stijenama, uređene čeličnim pomagalima, namjenjena svima, pogotovo onima bez prethodnog alpinističkog iskustva. Ime je dobila po staništu sokolova na stijenama.[10] Dužina ove ferate iznosi 350 m i sa dva viseća mosta predstavlja jedinstvenu atrakciju u Bosni i Hercegovini.[11]
Reference uredi
- ^ J. J. Wilkes: The Illyrians, Blackwell Publishing, 1995, str. 205
- ^ Enver Redžić: Bosnia and Herzegovina in the Second World War, Routledge, 2005
- ^ Steven L. Burg, Paul S. Shoup: The War in Bosnia-Herzegovina: Ethnic Conflict and International Intervention, str. 73
- ^ Popis stanovništva 1991, općine Pale i Sokolac
- ^ Na brojnim svjetskim vrhovima zavihorila se zastava BiH - Oslobođenje, 30.12.2019.
- ^ "Edin Durmo - Slobodan Žalica: Romanija - Alpinistički vodič" (PDF). Arhivirano s originala (PDF), 9. 9. 2018. Pristupljeno 29. 9. 2020.
- ^ a b "Odluka o zaštiti spomenika prirode Crvene stijene" (PDF). Službeni glasnik Republike Srpske, broj 18, 24.02.2023. Pristupljeno 10. 3. 2023.
- ^ "SPOMENIK PRIRODE Crvene stijene Romanije stavljene pod zaštitu (VIDEO)". Srpska info. Pristupljeno 10. 3. 2023.
- ^ "Crvene stijene na Romaniji postale spomenik prirode (FOTO)". Mondo. Pristupljeno 10. 3. 2023.
- ^ "Crvene stijene na Romaniji: Mjesto gdje se ukrštaju istorijske legende i netaknuta priroda (FOTO)". Mondo. Pristupljeno 10. 3. 2023.
- ^ "Via Ferrata "Sokolov put" Romanija". Turistička organizacija grada Istočno Sarajevo. Pristupljeno 10. 3. 2023.