Wikipedia

Moderna arhitektura u Bosni i Hercegovini

Moderna arhitektura u Bosni i Hercegovini je naziv za arhitektonsko i urbanističko stvaralaštvo u Bosni i Hercegovini tokom XX. stoljeća.[1]

Na razvoj novoga pristupa arhitektonskom stvaralaštvu u svijetu uticali su avangardni umjetnički pravci i skupine (futurizam, kubizam, ekspresionizam, purizam) te primjena novih industrijskih materijala (lijevano željezo, beton, staklo).

Najveći utjecaj na razvoj moderne arhitekture i urbanizma izvršili su:

  • Bauhaus, prva moderna visoka škola za gradnju i umjetničko oblikovanje, osnovana u Wajmaru 1919,
  • Korbizije, začetnik i idejni tvorac funkcionalizma oko 1920-ih i
  • Međunarodno udruženje arhitekata CIAM, osnovano 1928. godine[2]

Moderna arhitektura u Bosni i Hercegovini

uredi

Period Kraljevine Jugoslavije

uredi

Među prvima koji su u godinama neposredno po završetku I svjetskog rata donijeli u Sarajevo ideje moderne arhitekture bili su Dušan Smiljanić i Helen Baldasar, koji su od 1924.godine radili kao učitelji Tehničke srednje škole u Sarajevu. Kasnije D. Smiljanić je postao za kratko vrijeme opštinski arhitekt, i do 1939.godine je imao vlastiti arhitektonski ured.[3] Helen Baldasar projektovao je objekte koji predstavljaju prve izgrađene objekte moderne arhitekture u Sarajevu:

Muhamed i Reuf Kadić, još u Pragu, kao mladi studenti, na bazi dostignuća kubizma i neoplasticizma, teže kreaciji slobodne i čiste geometrijske arhitektonske forme.[1] U njihovom radu preovladavale su ideje zdravog funkcionalizma koji zagovara sintezu sadržaja i forme, posebno u kulturi stanovanja.

U granicama koje nameće društveno-ekonomski uvjeti institucija Vakufa postala je moćan investitor, i zahvaljujući ovim arhitektima Vakuf zgrade obično se utilitarne i konstruktivističke u koncepciji:

Juraj Najdhart došao je 1939. u Bosnu i Hercegovinu iz Le Corbusierovog ateljea, i zajedno sa teoretičarom arthitekture Dušanom Grabrijanom radio na sintezi univerzalnog i domaćeg (bosanskohercegovačkog), uvijek čisto stojeći na pozicijama moderne arhitekture. Oblikovao je radnička naselja na području Zenice, Ilijaša i Radničko naselje Majdan u Varešu (realizovano poslije rata)[8]

Ostali objekti

uredi
  •  
    Zgrada Crvenog krsta u Sarajevu, izgrađena po projektu Helena Baldasara
  •  
    Zgrada u Radićevoj 10 u Sarajevu
  •  
    Zgrada Doma društva Gajret u Sarajevu
  •  
    Stambeno-poslovni objekat Vakufa Hovadža Kemaludina, prema projektu Reufa Kadić
  •  
    Neboder u ulici Ferhadija u Sarajevu, djelo braće Kadić
  •  
    Sarajevo - sportski centar FIS, Hinka Bauera i Marijana Haberlea

Period SFRJ

uredi

Stambeni kompleks na Džidžikovcu u Sarajevu iz 1947. godine, po projektu braće Kadić prva je značajna izvedba poslije Drugog svjetskog rata.[13] U neposrednoj blizini arhitekta Husref Redžić, jedan od ključnih nosilaca razvoja Arhitektonskog fakulteta u Sarajevu, gradi Dom milicije. Nešto kasnije, profesor Muhamed Kadić daje značajan doprinos izgradnjom niza privrednih zgrada. Željeznička stanica u Sarajevu, rad skupine arhitekata iz Čehoslovačke, završena je 1952.godine (arhitekt B. Stojkov).[3]

Arhitektura je u tom vremenu bila u funkciji realizacije društvenih planova razvoja kao što su stanovanje, obrazovanje, zdravstvo, industrija, turizam, administracija, i slično. Veliki broj objekata zahtijevao je i veliki broj arhitekata zaposlenih u brojnim projektnim biroima. Kreativni i projektantski dio rada bio je u rukama arhitekte. U projektiranju ovih objekata ogledao se veći broj arhitekata, među kojima su Živorad Janković, Halid Muhasilović, Esad Daidžić, Vladimir Dobrović, Muhamed Jašarević, Ivan Štraus, Bogdan Kurpijel, Zdravko Likić, Srbislav Stojanović, Šaćir Omerović, Alija Serdarević, Sead Arnautović, Milan Medić, Ahmed Kapidžić, Kenan Šehović, Mladen Gvozden, Namik Muftić, Lidumil Alikalfić, Dušan Đapo, Osman Morankić, Safet Gališić i dr.

Na konkursu 1955.godine prihvaćen je urbanistički plan Marindvora Juraja Najdharta. Njegova rješenja u kombinaciji ideje Le Corbusiera i CIAM s određenim elementima arhitekture Bosne i Hercegovine, predstavlja kontinuitet arhitekture na njenom putu u suvremene trendove. Šesdesetih godina dvadesetog stoljeća Z. Kovačević i grupa arhitekata, realizira urbanistički plan za Grbavicu I – prvu veliku plansku stambenu izgradnju u Sarajevu u kontaktnim zonama. Z. Kovačević je također vodio i tim koji je do 1964.godine izradio Generalni urbanistički plan grada Sarajeva.[3]

Time su stvoreni uslovi za širenje sarajeva niz Sarajevsko polje prema Ilidži. Od početka šezdesetih godina je na potezu od Katedrale i Drvenije do Nedžarića, s obje strane Miljacke podignuto više poslovnih, administrativnih, kulturnih, školskih i stambenih objekata, kao što su Zgrada Jugobanke (1959.), Socijalno - danas zgrada PIO (1960.), Energoinvest (1962., prijašnji UPI), Unioninvest (1963), Historijski muzej Bosne i Hercegovine (1966.), kompleks Filozofskog i Prirodno-matematskog fakulteta, KSC Skenderija (1968), Studentski dom Nedžarići (1971.), Zgrada Radio-televizije Sarajevo (1972.), Hotel Bristol (1973.), Državna (bivša Vojna) bolnica (1976-79.), Porodilište (1977.), Stambeno naselje Alipašino polje (1974-79. po projektu tima firme Vranica), Tržni centar “Hepok” (1978.), zgrada bivšeg Republičkog izvršnog vijeća (vlada) i Republička skupština (1974-1982), Elektroprivreda (1978.), Energoinvest” (1982) i naselje na Dobrinji.

Najveći napor na građevinskom polju dostignut je u predolimpijskim godinama. U to je vrijeme izgrađena i rekonstruirana većina sportskih i turističkih kapaciteta, kao što su drugi paviljon Studentskog doma Nedžarići, Zgrada Oslobođenja, Zetra, Sportska dvorana Mojmilo, Stambeno naselje Ciglane itd.[14]

U obnovi Banja Luke nakon katastrofalnog potresa 1969, nastalo je i nekoliko vrijednih ostvarenja: Spomen škola kao simbola solidarnosti u rekonstrukciji (arhitekt N. Nešković), Sportski centar Borik (arhitekt S. Zahirović), Hotel Bosna u Banjoj Luci (A. Džeba i P. Bulović) i Medicinski centar (B. Kurpjel, R. Mandić, V. Hamsic i Z.Broz), rezultati su izuzetno intenzivnog stvaralaštva.

U tako dugom periodu i ogromnom arhitektonskom opusu, razlike u kvaliteti pojedinih objekata bile su iznimno velike, krećući se od vrhunskih remek-djela svjetske arhitekture do potpunih promašaja. Iz prošlog vremena ostao je jako upotrebljiv izgrađeni prostor sa manje i više uspješnim arhitektonskim rješenjima i istovremeno sa dosta neuređenih zelenih površina u novim naseljima.

Neki od objekata bosanskohercegovačkih projektanata postali su simboli moderne arhitekture u primjeni savremenih materijala, funkcionalnim i humanim rješenjima prostora, kao i odnosom prema okolini i tradiciji. Takvi su:

Arhitektonska rješenja škola i školskih objekata proizašla su iz akcije 1.000 škola u BiH i raspisanog arhitektonskog natječaja, nakon dobro prostudiranog programa i sadržaja svakog karakterističnog tipa škole. Znanje i arhitektonsko projektovanje bilo je stiglo do takozvanih otvorenih škola. To su bili koncepti koji su u to vrijeme zaživjeli i u evropskim zemljama.

Većina objekata koja je tada napravljena sada ne samo da se koristi nego čini i okosnicu razvoja države. Bez hidro i termoelektrana o kojima se često ne razmišlja kao o arhitektonskim objektima i vrijednom naslijeđu, današnja država ne bi mogla funkcionirati.

Izložba u New Yorku

uredi

Dešavanja u arhitekturi socijalizma, u posljednjih nekoliko godina postaju predmet interesovanja za arhitekte i arhitekturu Evrope.[15] Oni otkrivaju promišljene projekte, vrednuju ih i daju im značajno mjesto u evropskoj arhitekturi.[16]

Jedan od najuglednijih svjetskih muzeja Museum of Modern Art (Muzej moderne umjetnosti u New Yorku) otvorio je 15. jula 2018. godine izložbu pod nazivom Toward a Concrete Utopia: Architecture in Yugoslavia, 1948-1980 (Ka betonskoj utopiji: Arhitektura u Jugoslaviji, 1948-1980). To je prvo predstavljanje izuzetnih djela vodećih arhitekata socijalističke Jugoslavije američkoj i međunarodnoj javnosti i najobuhvatnija retrospektiva svih značajnih crteža, planova, fotografija, nacrta, videosnimaka i ostalih artefakata koji govore o značajnom opusu modernističke arhitekture.[17]. Postavka obuhvata radove najvažnijih jugoslovenskih arhitekata, među kojima su Bogdan Bogdanović, Svetlana Kana Radević, Edvard Ravnikar, Vjenceslav Richter i Milica Šterić.

Bosanskohercegovačka arhitektura je reprezentirana radovima Juraja Najdharta, posebno njegovo iskonsko djelo “Arhitektura Bosne i put u savremeno”. Izložba je pokazala Najdhartovo traganje za proto-modernitetom skrivenim u tradicionalnoj bosanskoj arhitekturi. Njegovi komplicirani dijagrami i nježne vizure Mostara i malih bosanskih sela jedva su preživjeli – spasila ih je Neidhardtova kći Sonja koja ih je iznijela iz kuće u opkoljenom Sarajevu, prije nego što je neprijateljska paljba razorila sve preostalo. Prikazani su i radovi Zlatka Ugljena sa Bijelom džamijom u Visokom kao glavnim projektom unutar prezentacije. Nekoliko građevina Ivana Štrausa je posebno naglašeno na poseban način kako bi se istakle njihove strukturalne inovacije.[18]

Literatura

uredi
  • Nedžad Kurto - Sarajevo 1492-1992, Oko, Sarajevo.
  • Milošević, Predrag (1997). Arhitektura u kraljevini Jugoslaviji (Sarajevo 1918 -1941). Srpsko kulturno i prosvjetno društvo "Prosvjeta".
  • Štraus, Ivan (1977). Nova bosanskohercegovačka arhitektura. Sarajevo : Svjetlost.

Reference

uredi
  1. ^ a b "Emir Kadić - Arhitekt Reuf Kadić i počeci moderne arhitekture u Bosni i Hercegovini". Sarajevo, 2010. Arhivirano s originala, 3. 5. 2019. Pristupljeno 9. 2. 2017.
  2. ^ Hrvatska enciklopedija
  3. ^ a b c "ARHITEKTURA BOSNE I HERCEGOVINE 1918-1992". Pristupljeno 13. 9. 2018.
  4. ^ "Zgrada Crvenog krsta u Sarajevu". Komisija za nacionalne spomenike. Arhivirano s originala, 22. 3. 2024. Pristupljeno 13. 9. 2016.
  5. ^ "Stambeno - poslovni objekat Vakufa Čokadži Sulejmana". Komisija za nacionalnih spomenika BiH. Arhivirano s originala, 30. 6. 2020. Pristupljeno 9. 2. 2017.
  6. ^ "Stambeno poslovni objekat Vakufa Hovadža Kemaludina (Mekteb)". Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika BiH. Pristupljeno 9. 2. 2017.[mrtav link]
  7. ^ "Zgrad Penzionog fonda u Sarajevu" (PDF). Komisija za nacionalne spomenike. Pristupljeno 13. 9. 2016.[mrtav link]
  8. ^ "Radničko naselje Majdan" (PDF). Komisija za nacionalne spomenike. Pristupljeno 13. 9. 2016.[mrtav link]
  9. ^ "Kuća Damić u Sarajevu". kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 9. 2016.[mrtav link]
  10. ^ "Zgrada Narodne banke u Sarajevu" (PDF). Komisija za nacionalne spomenike. Pristupljeno 13. 9. 2016.[mrtav link]
  11. ^ "Neboder Željezničarsko-štedne zadruge u Sarajevu" (PDF). Komisija za nacionalne spomenike. Pristupljeno 13. 9. 2018.[mrtav link]
  12. ^ "Stambeno naselje Crni Vrh". kons.gov.ba. Arhivirano s originala, 8. 6. 2020. Pristupljeno 13. 9. 2016.
  13. ^ "Stambeni kompleks na Džidžikovcu". Komisija za nacionalne spomenike. Pristupljeno 13. 9. 2016.[mrtav link]
  14. ^ "Sarajevo kroz historiju". Arhivirano s originala, 9. 4. 2019. Pristupljeno 1. 5. 2019.
  15. ^ Arhitektura koja je mijenjala i drštvo
  16. ^ "Jugoslovenska arhitektura u MoMA". SEEcult - Abeceda nezavisne kulture. Pristupljeno 13. 9. 2016.
  17. ^ "Brutalni i moderni beton Jugoslavije". ada – architekture dialogue art. Arhivirano s originala, 1. 5. 2019. Pristupljeno 13. 9. 2017.
  18. ^ "Mejrema Zetrić: Jugoslovenska arhitektura u MoMA, New York". ASOCIJACIJA ARHITEKATA U BOSNI I HERCEGOVINI. Pristupljeno 9. 2. 2018.

Vanjski linkovi

uredi
 Portal Bosna i Hercegovina
 
Commons logo
Commons ima datoteke na temu: Moderna arhitektura u Bosni i Hercegovini
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Moderna_arhitektura_u_Bosni_i_Hercegovini&oldid=3637821"