Mali
Republika Mali (fr. République du Mali) jest država u zapadnoj Africi. Po površini je sedma zemlja Afrike, a graniči sa Alžirom na sjeveru, Nigerom na istoku, Burkinom Faso i Obalom Slonovače na jugu, Gvinejom na jugozapadu i Senegalom i Mauritanijom na zapadu. Glavni grad Malija je Bamako. Sastoji se od osam regiona. Granica Malija na sjeveru ulazi duboko u Saharu, dok kroz južne dijelove zemlje, gdje se nalazi većina stanovništva, protiču rijeke Niger i Senegal. Privredna struktura se uglavnom oslanja na poljoprivredu i ribarstvo. Mali posjeduje rudna bogatstva u vidu ruda uranija, zlata i soli. Smatra se da je Mali jedna od najsiromašnijih zemalja svijeta, po podacima MMF-a bruto nacionalni dohodak po glavi stanovnika iznosi 531 američki dolar.[1]
| Republika Mali République du Mali |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| Himna: "Pour l'Afrique et pour toi, Mali" |
||||||
 Položaj Malija
|
||||||
| Glavni grad | Bamako |
|||||
| Službeni jezik | francuski, bambara (nije služben, široko se koristi) | |||||
| Državno uređenje | ||||||
• Predsjednik |
Assimi Goïta | |||||
• Predsjednik vlade |
Choguel Kokalla Maïga | |||||
| Zakonodavstvo | ||||||
| Nezavisnost | Od Francuske 22. septembra 1960. | |||||
| Površina | ||||||
• Ukupno |
1.240.192 km2 (24.) | |||||
| 1,6 | ||||||
| Stanovništvo | ||||||
• Ukupno |
11.995.402 (73.) | |||||
• Gustoća |
11/km2 | |||||
| Valuta | CFA franak (100 centima) | |||||
| Vremenska zona | UTC +0 | |||||
| Pozivni broj | 223 | |||||
| Internetska domena | .ml | |||||
Teritorija današnjeg Malija je nekad bila dio tri zapadnoafrička carstva koja su kontrolisala karavanske puteve preko Sahare: carstvo Gane, Malijsko carstvo (po kojem je zemlja i dobila ime) i carstvo Songai. Krajem 19. vijeka, Mali pada pod francusku kolonijalnu vlast kao dio francuskog Sudana. Zajedno sa Senegalom stječe nezavisnost 1959. godine kao Federacija Mali. Godinu kasnije, Federacija Mali postaje nezavisna republika Mali. Nakon dugog perioda jednopartijske političke vlasti, nakon državnog udara 1991, usvojen je novi ustav zemlje te država uređena po demokratskim višepartijskim principima.
Etimologija uredi
Ime Mali je preuzeto od imena Malijskog carstva. Ime znači "mjesto u kojem živi kralj"[2] i nosi konotaciju snage.[3]
Gvinejski pisac Djibril Niane u "Sundiata: An Epic of Old Mali" sugerira da nije nemoguće da je Mali ime dobio jedan od glavnih gradova careva. Marokanski putnik iz 14. stoljeća Ibn Battuta izvijestio je da se glavni grad Malijskog carstva zvao Mali.[4] Jedna tradicija iz Mandinke govori da se legendarni prvi car Sundiata Keita promijenio u nilskog konja nakon svoje smrti u rijeci Sankarani i da je moguće pronaći sela na području ove rijeke, nazvane "stari Mali", koja za svoj naziv imaju Mali. Studija o malijskim poslovicama zabilježila je da u starom Maliju postoji selo zvano Malikoma, što znači "Novi Mali", te da je Mali ranije mogao biti ime grada.[5]
Druga teorija sugerira da je Mali fulanski izgovor imena naroda Mande.[6][7] Predlaže se da je zvučni pomak doveo do promjene, pri čemu se u Fulaniju alveolarni segment / nd / pomiče na / l /, a terminalni samoglasnik denaalizira i podiže, što dovodi do toga da se "Manden" prebacuje na /mali/.[5]
Historija uredi
Mali je ranije bio dio tri čuvena carstva koja su kontrolisala trgovinu zlatom, soli i drugim traženim robama po cijeloj Zapadnoj Africi. Ova sahelska kraljevstva nisu imala ni tačno utvrđene geopolitičke granice niti su imale jasno definisane etničke pripadnosti. Najstarijim od njih, carstvom Gane, dominirali su plemena Soninke, naroda koji je govorio Mande jezikom. Ovo carstvo se proširilo po cijeloj Zapadnoj Africi od 8. vijeka do 1078, kada ga osvajaju Arapi. (Almoravidi)
Kasnije Malijsko carstvo, formirano je oko gornjeg toka rijeke Niger a svoj vrhunac je doživjelo u 14. vijeku. Pod vlašću tog carstva bili su antički gradovi Djenné i Timbuktu, kao središta trgovine i islama u Sahari. Kasnije moć carstva opada zbog unutrašnjih intriga, da bi ga naslijedilo carstvo Songai. Narod Songai je porijekom iz današnje sjeverozapadne Nigerije. Dugo vremena su bili pod vlašću Malijskog carstva, a nakon što je carstvo upalo u krizu u toku 14. vijeka, stječu nezavisnost da bi se postepeno proširili na cijelu teritoriju istočnog dijela Malijskog carstva. Carstvo Songai je postepeno nestalo uslijed invazije berberskih plemena 1591. godine. Pad carstva je značilo i kolaps dominacije ove regije u ulozi posrednika u trgovini preko Sahare, jer evropske zemlje postepeno uspostavljaju morske rute u nastojanjima istraživanja Afrike te karavanska trgovina gubi na značaju.
U kolonijalnom periodu, Mali pada pod kontrolu Francuske krajem 19. vijeka. Već 1905, većina teritorije Malija je pod čvrstom kontrolom Francuza, kao sastavni dio francuskog Sudana. Početkom 1959, Mali (tada Sudanska republika) i Senegal se ujedinjuju i stječu nezavisnost od Francuske 20. juna 1960. kao Federacija Mali. Senegal se povlači iz Federacije u augustu iste godine, što omogućuje Maliju da osnuje nezavisnu državu Mali 22. septembra 1960. Prvi izabrani predsjednik Malija bio je Modibo Keïta. Keïta veoma brzo osniva državu sa jednopartijskim sistemom, socijalističke orjentacije sa čvrstim vezama sa istokom, primjenjujući ekstenzivnu nacionalizaciju privrednih resursa.
U novembru 1968. Keïtin režim je srušen u vojnom državnom udaru koji je vodio Moussa Traoré. Vojni režim, sa Traoréom kao predsjednikom, pokušao je da reformiše privredu zemlje. Međutim, njegovi pokušaji su bili oslabljeni brojim političkim previranjima između 1968. i 1974. te ogromnom sušom. Traoréov režim se suočio sa velikim studentskim nemirima kasnih 1970tih, kada su tri puta pokušani državni udari. Usprkos tome, Traoré je zadržao vlast te represijama gušio sve pobune do kraja 1980ih. Vlada se trudila da sprovede određene ekonomske reforme ali je stanovništvo i dalje bilo veoma nezadovoljno. Zbog stalnih zahtjeva za višestranačkom demokratijom, Traoré napokon dopušta ograničene političke slobode, ali odbija da uvede potpuno slobodnu višestranačku demokratiju. U 1990im nastavljeni su pokreti i akcije opozicije koji će dovesti do etničkog naselja na sjeveru zemlje i povratka mnogih Tuarega u zemlju.
Protesti protiv vlade su doveli do državnog udara 1991, te je uspostavljena prijelazna vlada i donesen novi ustav. Sljedeće godine, održani su prvi demokratski višestranački izbori, a prvi demokratski izabrani predsjednik bio je Alpha Oumar Konaré. Nakon što je Konaré osvojio i svoj drugi mandat 1997. godine, počeo se snažno zalagati za političke i ekonomske reforme i borbu protiv korupcije. Na izborima 2002, zamijenio ga je Amadou Toumani Touré, bivši predsjednik[8] i general u penziji, koji je bio vođa vojnog dijela pobune 1991 godine. U aprilu 2012. desila se pobuna Tuarega, koji su osnovali državu Azawad, i praktično odvojili od Malija[9].
Politika uredi
U martu 2012. je sa vlasti zbačen državnim udarom predsjednik Toure.
Političke podjele uredi
Mali je podijeljen na osam regiona (régions) i jedan distrikt. Na čelu regiona se nalaze guverneri. Pošto je svaki region Malija relativno velika oblast, kao podjedinice uprave, formirano je 49 okruga (cercles) i 288 arondismana (arrondissement).[10] Na čelu arondismana se nalazi načelnik i izabrani predstavnici grada.
Regioni i distrikti Malija su:
Geografija uredi
Mali ne izlazi na more. Sa površinom od 1.240.000 km2, nalazi se na 24. mjestu najvećih država svijeta, odnosno preko 24 puta veći od Bosne i Hercegovine. Najvećim dijelom zemlja leži u južnoj Sahari, iz koje dolazi suh i vruć vjetar tokom sušne sezone. Dalje na jugu, Mali se proteže na jugozapad u suptopsko područje Sahela sve do zone Sudanske savane. Najvećim dijelom, Mali je veoma ravničarska zemlja, uzdižući se uglavnom na sjeveru u blage planine prekrivene pijeskom.
Klima Malija se proteže od suptropske na jugu do pustinje na sjeveru. Količine padavina u nekim dijelovima zemlje su ekstremno niske. Suše su veoma česte. Od kraja juna do početka decembra je kišna sezona. U toku ovog perioda plavljenja rijeke Niger su česta pojava. Zemlja ima značajnije zalihe prirodnih resursa, naročito zlata, uranija, fosfata, kaolinita, soli i krečnjaka. Mali se susreće sa nizom klimatskih izazova, uključujući desertifikaciju, deforestaciju, eroziju tla i neadekvatnu opskrbu pitkom vodom.
Privreda uredi
.jpg)
Po podacima CIA, Mali je jedna od najsiromašnijih zemalja svijeta.[11] Prosječna godišnja zarada radnika se kreće oko 1.500 US$. U periodu od 1992. do 1995, vlada je primjenjivala program privrednog oporavka koji je doveo do određenog privrednog rasta i smanjivanja finansijske neravnoteže. Poboljašnje ekonomskih prilika omogućilo je Maliju da se priključi Svjetskoj trgovačkoj organizaciji (WTO) 31. maja 1995..[12] Povećan je bruto nacionalni proizvod (BNP) sa 3,4 milijarde US$ u 2002, na 5,8 milijardi US$ u 2005 godini, što odgovara prosječnoj godišnjoj stopi rasta od 17,6%.[12]
Glavna privredna grana Malija je poljoprivreda. Najveći izvoz ostvaruje se proizvodnjom pamuka, koji se izvozi preko Senagala i Obale Slonovače.[13] Godišnja proizvodnja pamuka 2002. iznosila je 620.000 tona, ali je cijena pamuka 2003. značajno opala. Pored pamuka, Mali proizvodi još mnogo riže, kukuruza, povrća i duhana. U ukupnom izvozu zemlje, poljoprivredni proizvodi, zlato i stočne prerađevine čine preko 80%. Procjenjuje se da oko 80% radne snage Malija radi u oblasti poljoprivrede dok 15% radi u sektoru usluga. Problem predstavljaju sezonska kolebanja u stopi nezaposlenosti, uzrokovana sezonskim potrebama u poljoprivredi.
Stanovništvo uredi
Prema podacima CIA u julu 2007,[11] procjenjuje se da u Maliju živi oko 12 miliona ljudi, sa prosječnom stopom prirodnog prirasta od 2,7%. Stanovništvo je pretežno ruralno (oko 68% u 2002) dok je od 5-10% stanovnika nomada. Više od 90% stanovništva živi na jugu zemlje, naročito u glavnom gradu Bamako, koji ima preko milion stanovnika. Oko 48% stanovništva je mlađe od 15 godina, 49% je između 15 i 64 godine, dok je samo 3% starije od 65 godina.[11] Mali ima jednu od najviših stopa smrtnosti novorođenčadi od oko 106 na 1000 novorođenih u 2007. godini.
Najbrojniju etničku grupu u Maliju čine Bambara, oko 36,5%. te drugi narodi iz grupe Mandé (Soninké, Khassonké i Malinké). Ostali narodi su Peul (17%), Voltaic (12%), Songai (6%) te Tuarezi i Arapi (10%). Najveći broj Malijaca ispovijeda islam, oko 90%, dok su 9% animisti, a 1% su kršćani (dvije trećine kršćana su katolici dok su jedna trećina protestanti). U zemlji nema većih vjerskih sukoba. Po ustavu Malija, zemlja je sekularna, a državna vlast dosta poštuje vjerske slobode.
Kultura uredi
Muzička tradicija Malija je veoma raznovrsna i ima mnoge različite pravce i žanrove. U muzici Malija veoma utjecajan je instrument kora, kojeg svira poznati Toumani Diabaté. Veoma cijenjeni su i blues gitarista Ali Farka Touré, tuareška grupa Tinariwen, duo Amadou et Mariam, pjevači Oumou Sangare i Habib Koité.
Sport uredi
Najpopularniji sport u Maliju je svakako nogomet, popularnosti kojeg je najviše donio Afrički kup nacija, održan u Maliju 2002 godine. Organizovani su mnogobrojni nogometni klubovi, od kojih su posebno uspješni Djoliba AC, Stade Malien i Real Bamako, svi iz glavnog grada. Iz Malija su potekli svjetski poznati nogometaši: Salif Keita, Seydou Keita, Jean Tigana, Frédéric "Fredi" Kanouté, Mahamadou Diarra, Sammy Traore i drugi. Pored nogometa, veoma popularna je i košarka.[14] Zanimljiv sport u Maliju je tradicionalno hrvanje pod imenom la lutte čija popularnost sve više opada.
Reference uredi
- ^ Međunarodni monetarni fond (IMF)
- ^ Wolny, Philip (2014). Discovering the Empire of Mali (Prvo izd.). New York, NY: Rosen Publishing. ISBN 978-1-4777-1889-6. OCLC 868286240.
- ^ Sasnett, Martena Tenney (1967). Educational systems of Africa; interpretations for use in the evaluation of academic credentials. Internet Archive. Berkeley, University of California Press.
- ^ Imperato, Pascal James (2008). Historical dictionary of Mali. Gavin H. Imperato (Četvrto izd.). Lanham, Md.: Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-6402-3. OCLC 263921697.
- ^ a b "A STUDY OF PROVERBS IN THINGS FALL APART AND SUNDIATA: AN EPIC OF OLD MALI (SUNDIATA)". Arhivirano s originala, 25. 6. 2021. Pristupljeno 25. 6. 2021.
- ^ De Graft-Johnson, John Coleman (1986). African glory : the story of vanished Negro civilizations. Baltimore, MD: Black Classic Press. ISBN 0-933121-02-4. OCLC 14438727.
- ^ Fyle, C. Magbaily (1999). Introduction to the history of African civilization. Lanham, Md.: University Press of America. ISBN 0-7618-1456-6. OCLC 41476842.
- ^ USA Today: Soldiers loot Mali presidential palace after ousting leader, pristupljeno 9. novembra 2015.
- ^ BBC News: Renegade Mali soldiers announce takeover, pristupljeno 9. novembra 2015.
- ^ From Here to Timbuctoo: A story of discovery in West Africa, 2006, Haverford
- ^ a b c CIA world factbook, CIA
- ^ a b WTO: Mali, U.S. State Department
- ^ Mali's Golden Hope, BBC News
- ^ "Malian Men Basketball", Africabasket.com
Vanjski linkovi uredi
- Modibo Keita - premijer Malija Pristupljeno 29.10.2015.
| Mali na Wikimedia Commonsu. |
| Commons ima datoteke na temu: Mali |
| WikiAtlas ima mape na temu: Mali |
- Službeni sajt Vlade Malija
- Mali na CIA World Factbook
- Mali na BBC News