Historija filozofije

Pojam historija filozofije, zbog dvoznačnosti pojma historija, ima dvostruko značenje. Označava historijsko zbivanje: razvoj filozofskih ideja kroz historiju, smjenjivanje filozofa, dominantnih filozofskih tema i škola; također označava istraživanje tih zbivanja u filozofiji ili nauci (vidi članak historija).

U pojmu historija filozofije postoji dvoznačnost, ovisno o tome na koji dio stavljamo naglasak: na filozofiju (gdje istraživač, kao filozof odnosno "onaj koji ljubi mudrost", istražuje misli svojih prethodnika da bi produbio vlastito mišljenje) ili na historiju (gdje filozofe, njihove ideje i škole istražujemo kao objektivne historijske pojave). Naravno, obje vrste istraživanja često se ne mogu apsolutno razlikovati.

Pregled historije

Aristotel

Prvi koji je sistemski proučavao učenja svojih prethodnika, i nastojao ih sistemski i objektivno prikazati, bio je Aristotel. On je zaslužan za mnoge obavijesti o koncepcija pred-sokratovskih filozofa, čiji su izvorni radovi izgubljeni. On u svojim djelima dijalektički preispituje gledišta svojih prethodnika, da bi pripremio razvoj vlastitog.

Helenizam

Aristotelovi učenici i nastavljači u peripatetičkoj školi nastavili su s takvim pristupom. Tako nastaju zbirke prikaza dostignuća raznih posebnih disciplina: matematike, astronomije, fizike, medicine itd, pa onda i filozofske doksografije.

Takav rad da se prikupe informacije o dostignućima prošlosti može, međutim, imati i negativan učinak u tome da obeshrabri samostalno promišljanje. U helenističko i rimsko doba sve se više gubi poticaj za samostalno mišljenje i širi uvjerenje da su velikani prošlost već sve bitno domislili. Tako se ovaj pristup pretvara u praznu kompilaciju, »učenu ropotariju bilježaka« (Windelband).

Najpoznatiji među tim kompilatorima je Diogen Laertije, čija je knjiga sačuvana. Mišljenja raznih filozofa navode se kao datosti, bez pokušaja da se sagledaju u međusobnom odnosu i historijskom kontekstu. Podjednaku pažnju pridaje ključnim filozofskim tezama, duhovitim izrekama i banalnim anegdotama iz života slavnih filozofa. Takvih kompilacija, naslovljenih "zrnca mudrosti" i slično, ima i danas.

Moderno doba

Nasuprot površnim kompilacijama, historija filozofije postepeno se izgradila kao posebna disciplina krajem 18. i u prvoj polovici 19. stoljeća. Ta disciplina pripada ne samo historijskoj nauci (historiji), nego i samoj filozofiji. Ona se ne zadovoljava prostim iznošenjem činjenica i anegdota. Kao historija, istražuje pojavu filozofskih koncepcija, škola i pokreta u historijskom kontekstu.

Takav je prikaz naravno u opasnosti da se zanemari naučna skrupuloznost historičara i prikaz historijskog razvoja filozofije podredi jednom određenom stanovištu – jednoj posebnoj filozofiji, koja u takvom pristupu postaje ideologija.

Hegel

To je slučaj upravo s najznačajnijim utemeniteljem discipline, G.W.F. Hegelom. Uz Filozofiju povijesti (Philosphie der Geschihte), objavljenu za njegova života, posmrtno je, 1833-1836., po zapisnicima njegovih predavanja izdana Povijest filozofije (Geschihte der Philosophie).

Ovo je djelo posve podređeno funkciji razrade Hegelovom vlastitog sistema. Mišljenja pojedinih filozofa on razmatra kao "momente" u historijskom kretanju duha. Posebne historijske tvorbe duha (a to uključuje ne samo filozofiju nego i sve nauke, moral, pravo, religiju, državu itd.) dijalektički se razvijaju, preobražavaju i prevladavaju tokom historije, vodeći do apsolutnog duha koji u potpunosti spoznaje sebe samog i smiruje se u savršenom znanju, u Hegelovom filozofskom sisteu. Hegel često iskrivljuje historijske činjenice da bi ih ugurao u Prokrustovu postelju svog sistema.

Razdoblja i područja

Kineska filozofija[uredi - уреди | uredi kôd]

• Sun Cu (6. stoljeće pne.)
• Konfucije (551. pne. – 479. pne.)
• Mencije (372-288. pne.)
• Lao Ce (4. stoljeće pne.)

Indijska filozofija

• Gautama Buda
• Nagarjuna
• Vasubandhu

Zapadna tradicija

Razdoblja

• Antička filozofija
• Srednjovjekovna filozofija
• Novovjekovna filozofija
• Moderna filozofija

Antička filozofija

Pojam "antička filozofija" obuhvata razdoblje od preko hiljadu godina: od početka 6. st. pr.n.e, kada djeluju Tales, Solon i drugi mislioci kasnije svrstani među "sedam mudraca", do početka 6. st.n.e. Krajem tog razdoblja može se označiti 529. g, kada bizantski car Justinijan zatvara Akademiju u Ateni. Iste godine, nevezano s tim događajem ali simbolički značajno, Sv. Bernard osniva samostan Monte Casino.

Uobičajena je podjela antičke filozofije na pet razdoblja, prema glavnim problemima kojima su se filozofi u određeno doba bavili: kozmološko, antropološko, ontološko ili sistemsko, etičko i religijsko razdoblje.

1. Kozmološko razdoblje
   1. Miletska škola
      • Tales (624. pne. - 547. pne.)
      • Anaksimandar (610-546. pne.)
      • Anaksimen (588-524. p.n.e)
   2. Pitagorejci
      • Pitagora (oko 580. pne. - 500. pne.)
      • Filolaj
      • Arhita
   3. Heraklit (oko 540. pne. - 480. pne.)
   4. Elejska škola
      • Ksenofan (570-480. pne.)
      • Parmenid (540. pne. - 460. pne.)
      • Zenon (oko 490-430. p.n.e)
      • Melisus (oko 470-???. pne.)
   5. Pluralistička škola
      • Empedoklo (oko 490-430. pne.)
      • Anaksagora (početak 5 st.pne.)
      • Arhelaj
      • Diogen Apolonjanin
   6. Atomisti
      • Leukip (5 st. pne.)
      • Demokrit (460. pne. - 370. pne.)
      • Metrodor s Hija
      • Anaksarh
      • Hekatej iz Abdere
      • Nauzifan
2. Antropološko razdoblje
   1. Sofisti
      • Protagora
      • Gorgija
      • Hipija
      • Kritija
      • Anonim Jamblihov
      • Spis Dvostruke tvrdnje
   2. Sokrat i sokratske škole
      • Sokrat (469. pne. - 399. pne.)
      • Kirenska škola
      • Kinička škola
        • Diogen iz Sinope
3. Ontološko i sitemsko razdoblje
   • Platon (427. pne. - 347. pne.)
   • Aristotel (384. pne. - 322. pne.)
4. Etičko razdoblje
   1. Stoici
      • Zenon iz Kitija
      • Hrizip (oko 280-207. pne.)
      • Seneka (4. pne. - 65 n.e.)
      • Epiktet (oko 55-135 n.e.)
      • Marko Aurelije (121 - 180)
   2. Epikurejci
      • Epikur (341. pne. - 270. pne.)
      • Tit Lukrecije Kar (98. pne. - 55. pne.)
   3. Skeptici
      • Piron (360. pne. - 270. pne.)
      • Karnead
      • Sekst Empirik
5. Religijsko razdoblje
   1. Židovska filozofija
      • Filon
   2. Neoplatonizam
      • Plotin (204 - 270)
      • Proklo (411-485)
   3. Kršćanstvo i filozofija

Srednjovjekovna filozofija

• Arapska skolastika (i židovski predstavnici)

• Al Kindi
• Al Farabi
• Ibn Sina (Avicena)
• Ibn Rušd (Averoes)
• Ibn Daud (Abraham ben David Halevi)
• Ibn Gabirol Solomon (Avicebron)
• Ibn Kaldum (Abd al-Raman)

• Kršćanska Skolastika

• Aurelije Augustin (354 - 430)
• Ivan Scot Erugena (810 - 880)
• Petar Abelard (1079 - 1142)
• Albert Veliki (1193 ili 1206 - 1280)
• Hugo od sv. Viktora (1096 ili 1078 - 1141)
• Toma Akvinski (1225 - 1274)
• Duns Scot (1266 ili 1274 - 1308)
• William Occam (oko 1300 - oko 1350)

• Novovjekovna filozofija

renesansa

• Nikola Kuzanski (1401-1461)
• Erazmo Roterdamski (1467-1536)
• Thomas More (1478-1535)
• Giordano Bruno (1548 - 1600)

empirizam

• Francis Bacon (1561 - 1626)
• John Locke (1632 - 1704)
• George Berkeley (1684 - 1753)
• David Hume (1711 - 1776)

racionalizam

• Rene Descartes (1596 - 1650)
• Baruch de Spinoza (1632 - 1677)
• Gottfried Wilhelm Leibniz (1646- 1716)

prosvjetiteljstvo

• Voltaire (1694 - 1778)
• Jean Jacques Rousseau (1712 - 1778)
• Giambattista Vico (1668 - 1744)
• Johann Gottfried Herder (1744-1803)

klasični njemački idealizam

• Immanuel Kant (1724 - 1804)
• Johann Gottlieb Fichte (1762 - 1814)
• Friedrich Wilhelm Joseph Schelling (1775 - 1854)
• Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770 - 1831)

Moderna filozofija

• Arthur Schopenhauer (1788 - 1860)
• Friedrich Nietzsche (1844 - 1900)
• Soren Kierkegaard (1813 - 1855)
• Henri Bergson (1859 - 1941)

marksizam

• Karl Marx (1818 - 1883)
• Friedrich Engels (1820 - 1895)
• Praxis filozofija
  • Milan Kangrga

fenomenologija i filozofija egzistencije

• Edmund Husserl (1859 - 1938)
• Martin Heidegger (1889 - 1977)
• Karl Jaspers (1883 - 1969)
• Jean-Paul Sartre (1905 - 1980)

analitička filozofija

• Friedrich Ludwig Gottlob Frege
• Bertrand Russell
• Ludwig Wittgenstein
• Rudolf Carnap
• Carl Popper
• Saul Kripke
• Thomas Nagel
• Alfred North Whitehead

Pozitivizam

• John Stuart Mill
• Auguste Comte

Pragmatizam

• John Dewey
• Charles Peirce
• William James

Egzistencijalizam

• Jean-Paul Sartre

frankfurtska škola

• Theodor Adorno
• Herbert Marcuse (1898 - 1979)
• Jurgen Habermas
• Max Horkheimer (1895 - 1973)

postmodernizam

• Jacques Derrida
• Jean Baudrillard
• Jean-Francois Lyotard
• Michel Foucault
• Gilles Deleuze

Vanjski linkovi

• University of Virginia Library - Dictionary of the History of Ideas