Fernando Sor

Josep Ferran Sorts i Muntades (kršten 14 februara 1778. u Barceloni - umro 10. jula 1839. u Parizu), bio je španski gitarist, učitelj gitare i kompozitor. Jedan je od najznačajnijih predstavnika rane romantičarske gitare iz prve polovine 19. vijeka. Najpoznatiji je po svojim gitarskim kompozicijama, ali je komponovao i muziku za operu i balet. Dobio je priznanje za svoj balet pod nazivom "Cendrillon". Njegova djela za gitaru kreću se u rasponu od djela za početnike do djela za napredne svirače, kao što je naprimjer "Uvod i varijacije na Mozartovu temu op. 9".

Fernando Sor
Litografska slika Fernanda Sora iz 1825.
Rođenje	Josep Ferran Sorts i Muntades Tačan datum rođenja nepoznat, kršten 14. februara 1778. Barcelona, Španija
Smrt	10. juli 1839. Pariz, Francuska
Era	Romantizam
Značajna djela	"Uvod i varijacije na Mozartovu temu op. 9", balet "Cendrillion"

Tokom svoje duge koncertne karijere Fernando Sor je svirao koncerte širom Evrope: Engleska, Pariz, Berlin, Varšava, Sankt Peterburg i Moskva. Prije početka 19. vijeka gitara je bila malo poznata u Evropi, a Sor je svojim muzičkim djelima stvorio tržište za sebe da bi zadovoljio potražnju za njegovom muzikom. Savremenici su ga smatrali najboljim gitaristom na svijetu, a njegova djela za gitaru su naširoko svirana i štampana u više zemalja nakon njegove smrti. Fernando Sor je možda više nego bilo ko drugi uspio da uvede gitaru od pratećeg muzičkog instrumenta španskih guslara (minstrela) i italijanskih serenatista do samostalnog koncertnog instrumenta klasične muzike.

Biografija

Fernando Sor rođen je u prilično dobrostojećoj i uglednoj porodici februara 1778. Tačan datum rođenja nije poznat, ali se zna da je bio kršten 14. februara 1778. u Barceloni, Španija kao José Fernando Macarurio Sors.

Bio je rodom iz Katalonije, područje na Iberijskom poluostrvu koje je bilo dio Španije, ali je imalo poseban dijalekt i snažan vlastiti kulturni identitet. Gitara je muzički instrument sa kojim se Katalonci posebno rado poistovjećuju. Njegov otac je svirao gitaru i uživao da sluša italijansku operu. Sor je naučio svirati gitaru od njegovog oca, savladavši je brzo. Pjevao je, pisao pjesme i instrumentalne aranžmane, svirao violinu, pa čak i sastavio svoj vlastiti muzički notni sistem. Na temelju društvenog položaja njegove porodice od Sora se očekivalo da započne vojnu karijeru, što je on i učinio, ali je također zavolio i muziku, kada ga je otac upoznao sa italijanskom operom. To će imati veliki utjecaj na njegove kasnije muzičke kompozicije.

Do osme godine Sor je već bio vrstan gitarista i muzičar. Njegov talenat je bio toliko očigledan u tako mladim godinama, te je bio primljen u manastir Montserrat nakon što je novi iguman čuo njegovo muziciranje.

Sor je upućen da proučava muziku i kurseve nastavljajući dalje svoju vojnu karijeru u manastiru Montserrat. Njegovi roditelji nisu očekivali od njega da se nastavi baviti muzikom kao ozbiljnom karijerom, nego da ostvari vojnu karijeru i upravni položaj. Nakon što mu je otac umro, kad mu je bilo osamnaest godina, njegova majka više nije mogla priuštiti novčano pomagati sinu da nastavi studije u Montserratu pa je prekinula njegovo školovanje. Sor se vratio u Barcelonu gdje je dobio mjesto muzičara u Korpusu de Villa Franca generala Vivesa. Ovo radno mjesto mu je pružilo priliku i vrijeme za pisanje opere, a započeo je i sa pisanjem djela za gitaru. Negdje na prijelazu u 19. vijek, nakon što je proveo četiri godine u vojnoj školi, Sor je napustio ovu instituciju i preselio se u Madrid. Ovdje je pronašao svog prvog pokrovitelja, poznatu vojvotkinju od Albe koja je bila i pokrovitelj poznatog španskog slikara Francisca Goye. Vojvotkinja je bila prilično drugačija od drugih aristokrata koji su podržavali umjetnosti. Umjesto da ga primorava da piše muziku isključivo za nju, dala je Soru studij u svojoj kući i pustila ga da radi na svojim muzičkim djelima.

Godine 1808. na vrhuncu Napoleonove vladavine, francuska vojska je napala Španiju. Ovo je bilo vrijeme kada je Sor počeo pisati gitarsku muziku. Od djela koja su ostala iz tog vremena, većina su nacionalističkog karaktera i pisana su za glas uz pratnju gitare, ili za solo gitaru. Ove pjesme pisane su u svrhu pružanja podrške španskoj vojsci i njegovim zemljacima unatoč ustaljenom mišljenju da je Sor bio pobožni španski patriota. Nakon što su porazili špansku vojsku Sor je prihvatio upravno mjesto kod novih francuskih vlasti. Ovaj period njegovog muzičkog života je vrlo oskudan s informacijama o njegovom životu. Zna se da je morao da služi pod stranom vladom.

Nekoliko godina kasnije, španska vojska je konačno porazila francusku vojsku i otjerala ih iz Španije. Sor je bio primoran da napusti svoju domovinu, kao i mnogi drugi španski umjetnici i aristokrate koji su se sprijateljili sa Francuzima. Nakon ovog odlaska on se više nikada nije vratio u Španiju.

Pariz

Nakon napuštanja Španije 1813., Sor se vratio u Pariz. Tu je komponovao veći dio svojih gitarskih radova, a za više od stotinu se zna da postoje. U Parizu, Sor je bio nepoznati stranac usred muzičke tradicije vezane za lokalnu opersku scenu koja se protezala blizu 150 godina unazad. Postoje praznine u historijskom zapisu aktivnosti Fernanda Sora između 1813. i 1815. Izgleda da je bio u braku, iako ime njegove supruge nije poznato. Imao je kćer po imenu Catherine ili Julia koja je bila rođena u to vrijeme. Ono što je sigurno je da je bio frustriran nedostatkom muzičkih mogućnosti koje su mu bile dostupne. Zbog toga je napustio Pariz 1815. s namjerom da okuša sreću u Londonu, koji je u to vrijeme kao i Beč bio jedan od najbogatijih evropskih gradova i stjecište dobrih muzičara i kompozitora. Osim što je bio izvrstan kompozitor, Sor je bio izvođač najvišeg kalibra i tehničkih sposobnosti. Njegov talent je bio toliko tražen te je zbog toga putovao po cijeloj Evropi, gdje je svirao za neke od pripadnika najvišeg plemstva u to vrijeme. Putovao je u Rusiju i neke njene susjedne zemlje svirajući u St. Petersburgu, Moskvi, Berlinu i Varšavi. U Moskvi je premijerno prikazan njegov balet "Cendrillion" koji je ostvario uspjeh kod javnosti i kritičara.

London i Moskva

U Londonu Sor je našao podršku mreže španskih prognanika, i njegovo imovno stanje je počelo da se poboljšava. Davao je koncerte, ponekad na gitari, a ponekad i kao pjevač. Istovremeno, podučavao je i studente sviranju gitare, koja je u to vrijeme u Engleskoj bila sve popularnija. Stekao je prijatelje među engleskim plemstvom koji su predstavljali sve samu kremu londonskog društva. Tu je živio i radio od 1815 do 1823. Njegove opere i klavirske kompozicije su bile dobro primljene, a imao je i izvodenje četiri njegova baleta. Njegove najpoznatije kompozicije tokom boravka u Londonu bile su kratke pjesme pod nazivom "arietts", napisane na italijanskom jeziku. Ova kratka muzička djela bila su komponovana za glas, ali Sor je počeo komponovati mnogo muzike za gitaru u tom periodu. Gitara je bio malo poznat muzički instrument u Engleskoj sve do početka 19. vijeka. Medutim, Sor je činilo se gotovo vlastoručno stvorio tržište za gitaru, uzrokujući veliku potražnju za ovom vrstom muzike. On je također napisao baletnu muziku, osvojivši priznanje za balet pod nazivom "Cendrillon". To je dovelo do ljubavne veze sa mladom francuskom balerinom Félicité Hullin, koja je bila možda i 20 godina mlađa od Sora. Zbog njene težnje da osvoji mjesto primabalerine u "Moskovskom baletu", Sor je 1823. otišao s njom u Rusiju.

Tokom putovanja u Rusiju održali su veliku muzičku turneju po Evropi, gdje je Sor svirao niz koncerata. Bilo je produženih zaustavljanja u Parizu, Berlinu i Varšavi. U njemačkom glavnom gradu, Sor je upoznao muzičkog izdavača Simrocka, koji je objavio mnoga djela od Beethovena. Tu su se složili da objave seriju od 21-og gitarskog djela. Nakon dolaska u Rusiji, Sor je tamo ostao do 1826. ili 1827., objavljujući mnoštvo novih radova za gitaru. Tamo je doživio uspjeh u ruskom baletnom svijetu, gdje su tri njegova baleta odigrana u Moskvi.

Povratak u Pariz

Originalni omot muzičkog djela Fernanda Sora "Uvod i varijacije na Mozartovu temu", Op. 9, objavljenog u Parizu 1821.

Najplodniji stvaralački period Fernanda Sora bio je nakon njegove odluke 1827. da prestane sa koncertnim putovanjima po svijetu i provede ostatak svog života u Parizu. Bilo je to vrijeme kada je Sor napisao većinu svoje nezaboravne muzike: 97 različitih studija za gitaru, "Uvod i varijacije na Mocartovu temu Op. 9" (iz opere "Čarobna frula"), što je vjerovatno najprepoznatljivije i najteže djelo koje je Sor napisao. Da bi se odsviralo ovo muzičko djelo, svirač mora da postigne najviši nivo tehničke i muzičke virtuoznosti.

Također, u tom periodu on je komponovao (što se i danas smatra) najkompletniju i najpraktičniju knjigu učenja sviranja gitare. Godine 1830. Sor objavljuje ovu knjigu pod nazivom "Metoda učenja sviranja gitare" (franc. "Metoda pour la Guitare") koju kritičar Grunfeld naziva njegovim

... krunskim dostignućem ... najupečatljivijom knjigom o tehnici sviranja gitare ikada napisanom.

U ovom remek djelu Sor objedinjuje osjećaj za sviranje gitare kroz položaj obje ruke, upotrebu noktiju desne ruke, pravilan rad desne ruke, svirački položaj i ispravan način držanja gitare kako bi se povećala kontrola i snaga, a smanjila napetost pri sviranju.

Grobnica Fernanda Sora na groblju Montmartre u Parizu

Sor je u to vrijeme imao česte koncertne nastupe, ali baš kao i njegovo komponovanje i sviranje je sve više bilo ograničeno samo na gitaru koja je uvijek bila njegov omiljeni instrument od djetinjstva. Volio je gitaru toliko da je proveo posljednje godine svog života prenoseći svoje znanje sviranja ovog muzičkog instrumenta, ne samo na generacije koje dolaze sa svojom knjigom o učenju sviranja gitare, nego i lično kroz privatne časove. Po dolasku u Pariz sa svojim gitarskim muziciranjem gotovo preko noći je postigao uspjeh, a ljudi u gradu su bili zainteresovani za njegovo muziciranje. Po trajnom povratku u Pariz Sor je bio veoma tražen kao nastavnik gitare. Imao je mnogo studenata, pogotovo u Parizu, ali zbog nedostatka pisanih dokumenata koji su se izgubili s vremenom nema se mnogo podataka o njegovim studentima.

Posljednje dvije godine života bile su veoma tužno razdoblje za njega nakon iznenadne smrti njegove kćerke u ljeto 1837. Napisao je posljednje veliko simfonijsko djelo, misu u njenu čast. Smrt njegove kćerke 1837. ga je teško pogodila, kao i neuspjela molba koju je poslao španskom kralju u kojoj je tražio da mu dozvoli da se vrati kući u Kataloniju da proživi svoje zadnje godine. Umjesto toga, Sor je ostao kao profesor gitare u Parizu do kraja svog života. Patio je nekoliko godina od bolesti grla i umro je u šezdesetoj godini života u Parizu 10. jula 1839. Ostavio je iza sebe muzičko naslijeđe koje je trajalo gotovo 200 godina.

Muzička baština

Originalni omot udžbenika Gitarske Metode, objavljenog u Parizu 1830.

Iako je Sor napisao mnogobrojna djela za različite oblike muzičkog izvođenja poput onih za klavir, operu i balet, ostao je najbolje upamćen po studijama za gitaru i ostalim gitarskim radovima. Oni danas čine nezaobilazni dio studija za gitaru i za nastupe na koncertnom nivou.

Za razliku od svojih savremenika, Dionisia Aguada iz Španije, i Ferdinanda Carullija iz Italije, Sor je pisao muziku koja je bila u prvom planu, dok je razvoj gitarske tehnike bila u drugom planu. Oba kompozitora Aguado i Carulli napisali su mnoga djela za gitaru. Njihovi gitarski radovi su bili uglavnom za izgradnju tehničke sviračke sposobnosti i muzički nisu bili dovoljno kvalitetni poput muzike Fernanda Sora. S druge strane, njegove studije i etide za gitaru ne samo da su pružale tehničku vrijednost, nego su imale taj muzički kvalitet. Kao kompozitor, Fernando Sor je također imao nevjerovatan dar za sastavljanje nezaboravnih melodija, onako kako su to činili muzički majstori poput Ludwiga van Beethovena i Franza Schuberta. U stvari, Sor se smatra "Beethovenom" gitare u Španiji. Veći dio njegovog ugleda temelji se na stalnoj upotrebi njegovog udžbenika “Gitarske metode” od strane nastavnika i studenata klasične gitare. Ovaj gitarski nastavni metod predstavlja važan dio gitarskog repertoara Fernanda Sora. Bila je prevedena na engleski jezik 1832. pod nazivom “Metoda za špansku gitaru.” Nakon prestanka odlaska na evropska koncertna putovanja u zadnjem periodu svog života Sor je komponovao većinu njegovih djela za gitaru, a oni čine važan dio današnjeg gitarskog repertoara. Komponovao je djelo pod nazivom “Souvenir de Russie Op. 63” (bos. "Ruski suvenir") kao uspomenu na njegove ruske avanture, koje je posvećeno gitariskom kompozitoru Napoléonu Coste. Coste je bio njegov student u Parizu, a kasnije su zajedno nastupali u ovom gradu.

Melodija izvedena iz opere "Čarobna frula" Wolfganga Amadeusa Mozarta, bila je osnova jednog od najpopularnijih radova Fernanda Sora "Uvod i varijacije na Mozartovu temu op. 9". Ideja nacionalizma u muzici je bila još decenijama u budućnosti tokom godina kompozitorske aktivnosti Fernanda Sora, a njegova djela za gitaru danas ne zvuče poput španske muzike. Ona spadaju u široku kategoriju klasične muzike koja je slijedila graciozne primjere Wolfganga Amadeusa Mozarta, a posebno Josepha Haydna. Njegov muzički stil je bio uglavnom pod utjecajem ovih germanskih majstora s kraja 18. vijeka. Kako je bivao stariji, sve više je bio usmjeren na gitaru, njegov omiljeni instrument koji ga je povezivao sa Španijom. Nakon što je shvatio da su njegove šanse da se vrati u svoju domovinu ravne nuli, počeo je da se usredsređuje na izrazito španske melodije u svom muzičkom izrazu. Iako njegova muzika nije imala flamenco akcente povezane s nacionalističkim španskim gitarskim stilom, za gitariste je ona neiscrpno privlačna i tehnički nenadmašna.

Njegova gitarska muzika sa njenim nezavisnim glasovima i povremenim polifonijskim teksturama, pokazuje tendenciju udaljavanja od uglavnom akordskih tekstura koje su bile uobičajene u to vrijeme.

Fernando Sor je vjerovatno najpoznatiji gitarista iz vremena tzv. "Prvog zlatnog doba gitare". Putovao je dosta širom Evrope i svuda gdje je dolazio, popularnost gitare se širila kao požar. Nakon njegove smrti gitara je opet pala u zaborav gotovo dvije generacije, a on je bio gotovo zaboravljen. Moderni majstor gitare, Andrés Segovia je objavio 20 etida od Fernanda Sora 1945. Ovo izdanje je ostalo široko dostupno i mlađim gitaristima kao što su Christopher Parkening, koji je također tonski zabilježio radove Fernanda Sora. Bio je jedan od najplodnijih kompozitora i promotera gitare kao "koncertnog" instrumenta u zadnjih 200 godina. Svijet klasične gitare mnogo duguje Fernandu Soru, jer je izveo gitaru do novih neslućenih umjetničkih visina.

Također pogledajte

• Gitara
• Mauro Giuliani
• Zirjab