Tadžikistan
Tadžikistan (tadžički: Ҷумҳурии Тоҷикистон, Çumhuriji Toçikiston), službeno Republika Tadžikistan, ranije poznata i kao Tadžička Sovjetska Socijalistička Republika) je država u Srednjoj Aziji. Planinska je zemlja, bez izlaza na more, sa procjenjenih 8,7 miliona stanovnika (2016) i površinom od 143.100 km2. Graniči sa Afganistanom na jugu, Uzbekistanom na zapadu, Kirgistanom na sjeveru i Kinom na istoku.
| Republika Tadžikistan Ҷумҳурии Тоҷикистон Jumhurii Tojikiston |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| Himna: "Surudi Milli" |
||||||
.svg) Položaj Tadžikistana
|
||||||
| Glavni grad | Dushanbe |
|||||
| Službeni jezik | tadžički | |||||
| Državno uređenje | ||||||
| Emomali Rahmon | ||||||
• Premijer |
Oqil Oqilov | |||||
| Zakonodavstvo | ||||||
| Nezavisnost | od SSSR-a, 9. septembar, 1991 | |||||
| Površina | ||||||
• Ukupno |
143.100 km2 (95.) | |||||
| 0,3 | ||||||
| Stanovništvo | ||||||
• Ukupno |
8.734.951[1] (100.) | |||||
• Gustoća |
45/km2 | |||||
| Valuta | Tadžikistanski somoni | |||||
| Vremenska zona | UTC +5 | |||||
| Pozivni broj | +992 | |||||
| Internetska domena | .tj | |||||
Tradicionalna je domovina tadžikistanskog naroda.
Teritorija koja danas sačinjava Tadžikistan je nekada kroz historiju bila dom nekim starim kulturama, uključujući grad Sarazm[2] iz perioda neolita i bronzanog doba, a poslije i dom kraljevstvima kojima su vladali narodi različitih vjera i kultura, uključujući i oksusovu civilizaciju, Andronovsku kulturu, budizam, nestorijanstvo, kršćanstvo, zoroastrizam, manihejstvo i islam. Područjem su vladala brojna carstva i dinastije, uključujući prvo, Ahemenidsko perzijsko carstvo, Sasanidsko carstvo, Heftalitsko carstvo, Samanidsko carstvo, Mongolsko carstvo, Timuridsko carstvo, Rusko carstvo a potom i Sovjetski Savez, čijim raspadom 1991. godine Tadžikistan proglašava nezavisnost i postaje nezavisna nacija. Građanski rat se vodio skoro odmah nakon nezavisnosti, u periodu od 1992. do 1997. godine. Od kraja rata, novonastala politička stabilnost i strana pomoć omogućili su rast ekonomije države.
Tadžikistan je predsednička republika koja se sastoji od četiri provincije. Većina tadžikistanskog stanovništva pripada tadžikistanskoj etničkoj grupi koja govori tadžički jezik (dijalekat perzijskog jezika). Mnogi Tadžici takođe govore ruski kao svoj drugi jezik. Gorno-Badahšanska oblasta Tadžikistana uprkos svojoj rijetkoj naseljenosti dom je neverovatnoj jezičkoj raznolikosti koju između ostalog sačinjavaju Rušani, Šugnijski, Iškašimski, Vahanski i tadžički jezik. Planine pokrivaju više od 90% zemlje. Privreda Tadžikistana je u tranziciji iz nekadašnjeg socijalističkog u kapitalistički sistem i u velikoj mjeri zavisi od tranzicionu ekonomiju koja je veoma zavisna od doznaka, proizvodnje aluminija i pamuka.
Etimologija
urediTermin Tadžikistan znači "zemlja Tadžika". Sufiks "stan" je perzijskog porijekla i označava mjesto[3] ili zemlju[4] a Tadžikistan je, najverovatnije, ime predislamskog plemena.[5] Prema studiji Kongresne biblioteke o Tadžikistanu iz 1997. godine, teško je definitivno navesti porijeklo naziva Tadžikistan jer je termin upleten u političke sporove 20. vijeka o tome da li su turkijski ili iranski narodi bili izvorni stanovnici Srednje Azije.[5]
Historija
urediPodručje današnjeg Tadžikistana bilo je dio Perzijskog carstva kao i carstva Aleksandra Velikog. Arapi su osvojili ovo područje u 7. i 8. vijeku i donijeli Islam. Domaća dinastija Samanida vladala je zemljom i okolnim područjima u 10. vijeku i današnji Tadžikistan smatra je svojim pretkom začetnikom.
U sljedećih 500 godina Tadžikistanom su vladali turkijski Gaznavidi, Mongoli i Timuridi, nasljednici Timur Lenka. Od početka 16. vijeka Tadžikistan je bio dio Buharskog kanata koji je 1868. postao vazalna država Ruskog Carstva. Nakon dolaska boljševika na vlast Tadžici su isprva dobili autonomnu republiku u okviru Uzbekistana, a od 1929. svoju vlastitu saveznu republiku. Područja u kojima su živjeli Tadžici nije bilo lako razgraničiti od uzbečkih, pa su dva velika središta tadžičke kulture, Buhara i Samarkand, kao i oko milion etničkih Tadžika ostali unutar Uzbekistana.
Nakon nezavisnosti u zemlji je izbio građanski rat između plemenskih frakcija s navodnom podrškom Rusije i Irana. Mnogi Rusi napustili su Tadžikistan tokom godina rata, koji je okončan potpisivanjem prekida vatre 1997. Slično drugim zemljama Središnje Azije, predsjednik Emomali Rahmonov je na vlasti praktički od nezavisnosti zahvaljujući ustavnim promjenama koje su mu omogućile ponavljanu kandidaturu na izborima na kojima obično pobjeđuje s velikim postotkom osvojenih glasova.
Geografija
uredi
Tadžikistan je kontinentalna država, bez izlaza na more. Po površini je najmanja država Srednje Azije. Nalazi se uglavnom između 36. i 41. stepena sjeverne geografske širine i 67. i 75. stepena istočne geografske dužine. Pokrivena je planinama pamirskog planinskog masiva, a više od pedeset % teritorije Tadžikistana nalazi se na nadmorskoj visini iznad 3.000 metara. Jedina veća područja niže nadmorske visine su Ferganska dolina na sjeveru države i doline rijeka Kofarnihon i Vakš na jugu, koje čine rijeku Amu Darja. Glavni grad Dušanbe se nalazi na južnim padinama, iznad doline Kofarnihon.
Rijeke Amu Darja i Panj formiraju granicu sa Afganistanom, a glečeri koji se nalaze u tadžikistanskim planinama su glavni izvori vode Aralsko more. U Tadžikistanu postoji preko 900 rijeka dužine iznad 10 kilometara.
Najviši vrhovi u državi dati su u sljedećoj tabeli.
| Planina/vrh | Visina | Lokacija | |
| Ismoil Somoni (najviši vrh) | 7.495 m | Na sjeverozapadnoj ivici Gorno-Badakšana (GBAO), južno od granice sa Kirgistanom | |
| Vrh Ibn Sina | 7.134 m | Sjeverna granica Trans-Alay planinskog masiva, sjeveroistočni dio Ismoil Somonija | |
| Korzhenevskaya | 7.105 m | Sjeverno od vrha Ismoil Somoni, na južnoj obali rijeke Muksu | |
| Vrh nezavisnosti | 6.974 m | Centralni dio Gorno-Badakšana, jugoistočno od Ismoil Somonija | |
| Academy of Sciences Range | 6.785 m | Sjeverozapadni Gorno-Badakšan, pruža se u pravcu sjever-jug | |
| Vrh Karl Marx | 6.726 m | GBAO, u blizini granice sa Afganistanom, na sjevernom grebenu Karakoram planinskog masiva | |
| Vrh Garmo | 6.595 m | Sjeverozapadni Gorno-Badakšan | |
| Vrh Mayakovskiy | 6.096 m | Krajnji jugozapadni dio Gorno-Badakšana, u blizini granice sa Afganistanom, | |
| Vrh Concord | 5.469 m | Južna granica sjevernog dijela Karakoram planinskog masiva | |
| Vrh Kyzylart | 4.280 m | Sjeverna granica Trans-Alay planinskog masiva | |
Politika
uredi
Nedugo nakon što je stekao nezavisnost, Tadžikistan je zapao u građanski rat u kome su učestvovale razne frakcije, navodno podržavane od strane Rusije i Irana. Od 400.000 Rusa, koji su uglavnom bili zaposleni u industriji samo je 25.000 ostalo u Tadžikistanu. Ostali su prebjegli u Rusiju. Do 1997. rat se smirio, a centralna vlast je počela da se formira prema rezultatima izbora održanih 1999. godine, u mirnodobskim uslovima.
Tadžikistan je zvanično republika gdje se održavaju izbori za predsjednika (mandat od sedam godina) i parlament (mandat od pet godina).
U parlamentu, opozicione grupe su se često sukobljavale sa vladajućom partijom, ali ovo nije dovelo do većih nestabilnosti.
Najvažnije političke partije u Tadžikistanu su: Narodna demokratska partija Tadžikistana, Tadžikistanska komunistička partija, Tadžikistanska partija islamskog povratka, Demokratska partija Tadžikistana (dvije frakcije), Socijalistička partija Tadžikistana (dvije frakcije), Tadžikistanska socijaldemokratska partija, Partija ekonomske reforme Tadžikistana, Tadžikistanska agrarna partija.
Administrativne podjele
uredi
U Tadžikistanu postoji 4 nivoa administrativnih podjela. To su: provincije (viloyat) Sogd i Katlon, autonomne provincije Gorno-Badašan i provincija Region administrativno podređen državi. Svaka od ovih administrativnih jedinica je podijeljena na okruge ( Ноҳия), koji su zatim podijeljeni na džemate (samoupravne jedinice na nivou sela) i sela (qyshloqs). Od 2006. godine u Tadžikistanu je postojalo 58 okruga i 367 džemata.[6]
Glavni grad Dušanbe je zasebna administrativna jedinica.
| Division | ISO 3166-2 | Mapa | Glavni grad | Površina (km²)[7] | stanovništvo (2010) |
|---|---|---|---|---|---|
| Sogd | TJ-SU | 1 | Kujand | 25.400 | 2.233.500 |
| Region administrativno podređen državi | TJ-RR | 2 | Dušanbe | 28.600 | 1.722.900 |
| Katlon | TJ-KT | 3 | Kurgontepa | 24.800 | 2.677.300 |
| Gorno-Badašan | TJ-BG | 4 | Horog | 64.200 | 206.000 |
| Dušanbe | Dušanbe | 124,6 | 778.500 |
Privreda
urediPrivreda Tadžikistana je bila nerazvijena i u sklopu SSSR-a, a nakon otcjepljenja situacija se još i pogoršala pa većina stanovnika živi u oskudici, a Tadžikistan je jedna od najsiromašnijih zemalja svijeta.
Stanovništvo
urediVeći dio stanovništva (preko 95%) čine muslimani, koji su se smjestili u Ferganskoj zavali i u dolinama na jugozapadu. Ostatak zemlje vrlo je rijetko naseljen.
Kultura
urediOvaj odlomak potrebno je proširiti. |
Također pogledajte
urediLiteratura
uredi- Historical Dictionary of Tajikistan by Kamoludin Abdullaev and Shahram Akbarzadeh
- Land Beyond the River: The Untold Story of Central Asia by Monica Whitlock
- Lonely Planet Guide: Central Asia by Paul Clammer, Michael Kohn and Bradley Mayhew
- Tajikistan: Disintegration or Reconciliation by Shirin Akiner
- Tajikistan: The Trials of Independence by Shirin Akiner, Mohammad-Reza Djalili and Frederic Grare
Reference
uredi- ^ "Ujedinjeni narodi - svjetska populacija 2017". esa.un.org/. Pristupljeno 31. 10. 2017.
- ^ "Proto-urban Site of Sarazm". http://whc.unesco.org. Pristupljeno 31. 10. 2017. Vanjski link u parametru
|publisher=(pomoć) - ^ "Značenje nastavka Stan u nazivima pojedinih država". About.com. Pristupljeno 1. 11. 2017.
- ^ "Etimologija nastavka Stan". Online Etymology Dictionary. Pristupljeno 1. 11. 2017.
- ^ a b "Studija o državama:Tadžikistan". catalog.loc.gov/. Pristupljeno 1. 11. 2017.
- ^ Population of the Republic of Tajikistan as of 1 January 2008, State Statistical Committee, Dushanbe, 2008
- ^ Population of the Republic of Tajikistan as of 1 January 2008, State Statistical Committee, Dushanbe, 2008
Vanjski linkovi
uredi