Sjenica (Srbija)
Sjenica je grad i istoimena općina koja se nalazi u jugozapadnom dijelu Srbije, na Sjeničko-Pešterskoj visoravni u Zlatiborskom okrugu. Stanovništvo opštine, prema popisu iz 2022. godine, iznosi 24.951.[1][2]
Sjenica | |
|---|---|
Grad | |
 Centralna gradska džamija u Sjenici, Pertevnihal Valide sultan poznata kao "Sultan Valida" | |
 Grb | |
  Sjenica | |
| Koordinate: 43°16′00″N 20°00′00″E / 43.26667°N 20.00000°E | |
| Država |  Srbija |
| Okrug | Zlatiborski okrug |
| Vlada | |
| • Gradonačelnik | Hazbo Mujović (SDA Sandžaka) |
| Površina | |
| • Metro | 1.059 km2 |
| Nadmorska visina | 1.026 m |
| Stanovništvo | |
| • Urbano | 14.060 |
| • Metro | 26.392 |
| • Metro (gustoća) | 24,92 /km2 |
| Vremenska zona | CET (UTC+1) |
| • Ljeti (DST) | CEST (UTC+2) |
| Poštanski broj | 36310 |
| Pozivni broj | (+381) 020 |
| Registracija vozila | SJ |
| Veb-sajt | https://sjenica.rs |
Po površini (1.059 km²), Sjenica je 11. općina po veličini u Srbiji. Multietnička sredina u kojoj žive Bošnjaci, Srbi, Albanci, Crnogorci, Turci, Romi i drugi.[3] Prema stepenu razvijenosti jedinica lokalne samouprave za 2014. godinu, općina Sjenica spada u četvrtu grupu koju čine 44 izrazito nerazvijene jedinice lokalne samouprave čiji je stepen razvijenosti ispod 60% republičkog proseka.
Historija
urediSjenica je stara naseobina, prvi put se spominje 1253. godine kao mjesto na dubrovačkom putu, gdje su pristajali i plaćali carinu dubrovački trgovci. Vijekovima se u Sjenici trgovalo stokom i stočnim proizvodima. U osmansko doba Sjenica je bila dobro utvrđena kasaba i značajna trgovačka i karavanska stanica. Osmanlije su, na uzvišenom dijelu podigli utvrđenje Grad koje je kasnije porušeno. U blizini utvrđenja bila je čaršija sa dućanima i kućama od brvana i dasaka. U 16. i 17. vijeku Sjenica se spominje kao stanica na trgovačkom putu Dubrovnik-Novi Pazar.
Zbog svog strateškog, vojnog i političkog značaja u 19. vijeku Sjenica se od samog početka ovog vijeka smatra važnom strategijskom tačkom, pa su prema njoj bile usmjeravane vojne operacije i u I srpskom ustanku kojima je rukovodio Karađorđe. Po jednom zapisu iz 1809. godine "Karađorđe osvoji Sjenicu, poruši grad i izgna Turke" (K. Kostić, Naši gradovi na jugu, Beograd 1922, str. 64-65). Po zapisima iz 1809. godine Karađorđevi ustanici su boravili u Sjenici gdje su počinili zločine nad domaćim stanovništvom.[4] Sjenica im je bila usputna stanica na putu k Novom Pazaru i Rogozni. Karađorđe je potom obustavio ratovanje u Sandžaku i povukao se u Šumadiju. Nema podataka da li je bilo neke graditeljske aktivnosti poslije razaranja Sjenice, ali je poznato da je 1821. obnovljena tvrđava i opremljena sa šest topova.
Uskoro je uslijedio novi talas nemira u ovom kraju, vezan za pokret otpora radikalnim reformama Sultana Mahmuda II (1809-1839). Ukidanje janičara i zavođenje regularne vojske (nizama) izazvalo je širom carstva otpore, što se odrazilo i na feudalce u Bosni i Albaniji. Počev od 1831. godine kada su Bosanci predvođeni Huseinom-kapetanom Gradaščevićem krenuli u okršaj sa sultanovom vojskom na Kosovu, u narednim godinama sve do slamanja otpora 1850. godine od strane Omer-paše Latasa, bosansko pobunjeničko plemstvo je stajalo na putu Porti da sprovede zacrtane reforme. Sjenica je tada bila u sastavu Bosanskog sandžaka kao nahija Stari Vlah. Kroz Sjenicu je tada prolazio put koji je preko Nove Varoši i Priboja vezivao Bosanski pašaluk sa ostalim dijelovima Osmanskog carstva. Ovim putem prošla je kroz Sjenicu bosanska vojska na čelu sa Huseinom Kapetanom Gradaščevićem, pozdravljena ispaljivanjem topovske salve iz topova sa tvrđave, a na isti način pozdravljena je i pobjeda ustanika na povratku. Za bosanskom vojskom, koja nije znala pravilno da iskoristi pobjedu već je došlo do rasula pri povratku prema Bosni, nastupala je sultanova vojska sa zadatkom da smiri Bosnu. Sjenički kraj je tada stradao zbog svoje podrške ustanicima.
Koliko je Sjenica postradala i osiromašila u svim tim ratnim pohodima govori opis Anri Bue-a iz 1836. godine, koji Sjenicu naziva selom od 150 kuća-brvnara, daskama pokrivenim. Ostalo je zabilježeno da je stanovništvo bilo većinom bošnjačko i da je Sjenica, s obzirom da je bila na važnom drumu imala poštu. Za poređenje o padu broja stanovnika treba navesti podatke putopisca Baron Božura (kraj 18. vijeka) po kome varošica Sjenica, koju je branila četvrtasta tvrđava ima 3000-4000 stanovnika, i zapis Anri Pokolje (sam početak 19. vijeka) koji je u svom opisu naveo 700 kuća i 9 džamija.
Omer-paša Latas je osnovao Novopazarski ejalet sa sjedištem u Sjenici koji je obuhvatao mudirluke: Novi Pazar, Višegrad, Sjenica, Bijelo Polje, Trgovište i Nova Varoš. Poslije smjene Sultana u Carigradu, novom uredbom od 1865. godine obnovljen je Bosanski vilajet sastavljen od sedam sandžaka. Novopazarski sandžak sa kazama (srezovima): Novi Pazar, Sjenica, Pljevlja, Nova Varoš, Prijepolje, Mitrovica, Berane i Kolašin imao je sjedište u Sjenici, čime je definitivno potvrđen njen strateški značaj.
Cio Novopazarski sandžak je za portu dobio povećan značaj u trenutku kada su počeli da se javljaju novi ratovi. Ojačavanjem linije na Limu i utvrđenih mjesta Nova Varoš, Sjenica i Novi Pazar formiran je trougao utvrđenja koji je trebao da štiti Novopazarski sandžak od napada Srbije sa sjevera. U Sjenici je bilo glavno utvrđenje čitavog područja, a istovremeno sjedište civilnih i vojnih vlasti, što je sigurno bilo praćeno značajnom graditeljskom aktivnošću, od popravljanja tvrđave do izgradnje čitavog niza objekata različite namjene. Kada su buknuli ustanak u Hercegovini i srpsko-osmanski ratovi (1876-1878) Osmansko carstvo je popustilo pod htjenjima velikih kršćanskih sila Austro-Ugarske i Rusije da se suoči sa gubitkom pobunjenog Bosanskog vilajeta i da Srbiji i Crnoj Gori prizna samostalnost. Na Berlinskom kongresu 1878. godine Austro-Ugarska je stekla pravo da okupira Bosnu i Hercegovinu, sa motivom da se vojno, politički i ekonomski konsoliduje ova regija.
Osmansko carstvo je izgubilo i gradove Niš, Vranje, Pirot, Prokuplje, Nikšić, Podgoricu, Bar sa okolicom koji su pripojeni novoproglašenim državama Srbiji i Crnoj Gori. Okupacija Bosne i Hercegovine uslijedila je 1878. godine a nepunu godinu poslije toga Austro-Ugarske trupe ušle su i u Priboj, Prijepolje, i Pljevlja. Kaze Pljevlja, Prijepolje kao i nahija Priboj odvojene su od Novopazarskog sandžaka i pripojene novostvorenom Pljevaljskom sandžaku (1880) čije su se granice poklopile sa granicama okupacionog područja. Sjenica je ostala središte sandžaka sa kazama: Sjenica, Novi Pazar, Bijelo Polje, Nova Varoš i Kolašin koja je priključena Kosovskom vilajetu u čijem je sastavu ostao do 1912. godine kada je Turska napustila ove krajeve. Za vrijeme Balkanskih ratova srpska vojska je ušla u Sjenicu 10. oktobra 1912. godine. U toku Drugog svjetskog rata Sjenica je 8. juna 1941. godine, odlukom tadašnjih gradskih vlasti o pozivu, ulaskom ustaških jedinica na čelu sa Stjepanom Jakovljevićem pripala Nezavisnoj državi Hrvatskoj, te je uspostavljen Kotar sjenički, sa cjelokupnom administracijom[1](Vladimir Dedijer - Antun Miletić: "Genocid nad Muslimanima 1941-1945, zbornik dokumenata", Sarajevo, 1990). Snage NOP-a su oslobodile Sjenicu 8. januara 1945. godine.
Geografija
uredi
Sjenica se nalazi u jugozapadnom dijelu Srbije, na nadmorskoj visini 1000–1030 m, u sjeničkoj kotlini na desnoj strani rijeke Uvac i obalama riječice Grabovice i predstavlja sjedište stočarskog kraja Pešterske visoravni, na putu Raška-Novi Pazar-Sjenica-Nova Varoš koji spaja Ibarsku magistralu sa Zlatiborskom magistralom pa ima saobraćajne veze sa Prijepoljem, Novim Pazarom, Ivanjicom i Novom Varoši.
Dobila je naziv po obilju sijena, koje se u okolini Sjenice kosi i po tri puta godišnje, Sjenica na staroslavenskom znači "Zemlja sijena".
Čitavo područje Sjeničko-pešterske visoravni je planinskog karaktera. Iako riječ visoravan asocira na određen pojam prostora sa izvesnom crtom monotonije, morfologija Sjeničko-pešterske visoravni je s planinama i rijekama , vodopadima i slapovima , pećinama i jamama, klisurama i kanjonima, vrelima i ponornicama, vrtačama, škrapama, uvalama, poljima, močvarama i jezerima, šumama i pašnjacima. U okolini Sjenice nalaze se planine: Jadovnik (1734m), Zlatar (1627m), Ozren (1680m), Giljeva (1617m), Žilidar (1616m), Javor (1520m) i Golija (1833m). Ima smučarskih terena, a na Radišića brdu, igrađen ski-lift.
Na Sjeničko-pešterskoj visoravni preovladavaju krečnjački tereni pa ima razvijenih kraških oblika reljefa. Kao osobene prirodne ljepote i rijetkosti izdvajaju se: jame (Bezdan, Suho Polje i Turski Vrh) i pećine od kojih su najpoznatije Tubića pećina i Ušačka pećina. Okolina je bogata rijekama, sa vodopadima i slapovima (Skudline i Uvac) i raznovrsnom ribom (mladicom, pastrmkom, lipljenom, krkušom i drugima). Vapa spada u rijeke bogatije ribom. U blizini Sjenice nalazi se i vještačko jezero Uvac dugačko 20 km je Peštersko polje.
U pradavnim geološkim periodima polje je bilo ispunjeno velikim jezerom koje je oteklo a čiji je ostatak sadašnje malo jezero u ataru sela Tuzinje. Pešter je uglavnom nenastanjena i neobrađena (nastanjen je djelimično samo njen obodni dio).Velika nadmorska visina, oštra klima nisu pogodovali razvoju zemljoradnje, a obzirom da nema ni bogatih šuma to ni eksploatacija drveta. Pašnjaci pogoduju gajenju svih vrsta stoke a posebno ovaca, od čijeg se mlijeka pravi sjenički sir.
Okolina Sjenice
urediŠume u okolini Sjenice, su mješovite gdje preovladavaju četinari. Od zimzelenih vrsta drveća zastupljeni su: bor, jela, smrča i kleka, a od listopadnih breza, ljeska, jesika, dren, grab, bukva na višim terenima, a pored rijeka joha i vrba. Šume su bogate visokom i niskom divljači. Pored puta Sjenica-Novi Pazar, nalaze se Sjenički borići (borova šuma zasađena 1929-34. na nadmorskoj visini 1000–1045 m.
Sjenica se odlikuje posebnom vrstom kontinentalne klime sa izrazitim temperaturnim razlikama u toku godine, godišnjeg doba pa i jednog dana kao i sa velikim sniježnim padavinama u toku zime, koja u ovim krajevima dugo traje. Sjenica ima i meteorološku stanicu u kojoj su zabilježene posebno niske tempersture, a 26. januara 1954. godine u Sjenici je zabilježena najniža temperatura u Srbiji od -36 °C. Sjenica je poznata i po karakterističnom načinu gradnje pojedinih seoskih naselja koja i dan danas postoje (poznati Tuzinjski stanovi).
Stanovništvo
urediSjenica (gradsko područje) je 1910. godine imala 4840 stanovnika. U 710 kuća ovog naselja 1921. godine bilo je 3503 stanovnika, 1931. godine Sjenica je imala 3446 stanovnika. Po popisu 1948. godine ona je imala 4083 stanovnika, 1953. godine 4801 stanovnika, 1961. godine 5494 stanovnika dok je u opštini živjelo 36 950 stanovnika. Aprila 1971. godine Sjenica ima 8834 stanovnika. 1981. godine Sjenica sa okolinom ima 33681 stanovnika a 2002 oko 34500 u 101 naselju od kojih najviše ima Muslimana 80,1%, pa zatim Srba 19,6% i neznatno ostalih.
Od većih privrednih organizacija tu su: Fabrika lasteksa, pozamaterije i ženske modne konfekcije "Vesna", Rudnik uglja "Štavalj", Poljoprivredno-šumarski kombinat "Pešter" koji se bavi ratarskom i stočarskom proizvodnjom, otkupom poljoprivrednih proizvoda, domaćom radinošću a posjeduje za preradu mesa i šumski kompleks od 9000 hektara šuma.
Gradovi partneri
uredi
Također pogledajte
urediReference
uredi- ^ a b (Vladimir Dedijer - Antun Miletić: "Genocid nad Muslimanima 1941-1945, zbornik dokumenata", Sarajevo, 1990
- ^ "Geografski položaj". Zvanična prezentacija opštine Sjenica (jezik: engleski). 19. 1. 2015. Pristupljeno 27. 1. 2023.
- ^ "Opšti podaci". Zvanična prezentacija opštine Sjenica (jezik: engleski). 30. 3. 2015. Pristupljeno 27. 1. 2023.
- ^ Antonije Protić, Povesnica, od početka vremena Vožda Srpskog Karađorđa Petrovića, objavljeno 1853. u Smederevu
Vanjski linkovi
uredi