Tihi okean

Tihi okean ili Pacifik (od latinskog Mare Pacificum, mirno more) je najveći od 5 okeana. Nalazi se između Južnog okeana, Azije, Australije i zapadne hemisfere.

Ime mu je dao Ferdinand Magellan, poznati portugalski istraživač-moreplovac. Ovaj okean zauzima trećinu Zemljine površine, bolje rečeno 179,7 miliona km², što je više od ukupne površine cjelokupnog Zemljinog kopna. Proteže se na približno 15.500 kilometara, od Beringovog mora na Arktiku na sjeveru do ledenih dijelova Antarktike na jugu. Iako nema neke prirodne granice koja bi ga odvajala od Južnog okeana, taj njegov dio na Antarktici naziva se Južni okean. Granica je dogovorna.

Tihi okean najširi je na 5° sjeverne geografske širine. Proteže se na 19.800 kilometara od Indonezije do obala Kolumbije i Perua. Najdublja tačka ujedno je najdublja tačka na svijetu. Nalazi se u Marijanskoj brazdi, a podatak o njenoj dubini stalno varira, posljednji podatak kaže 11.022 metara ispod nivoa mora. Prosječna dubina je 4.300 metara.

Tihi okean sadrži oko 25.000 ostrva (više nego u svim drugim okeanima zajedno), od kojih je većina južno od ekvatora. Jedna teorija govori kako se tektonske ploče u Tihom okeanu smanjuju, dok se one u Atlantskom okeanu povećavaju.

Duž nepravilnih zapadnih granica Tihog okeana leže mnoga rubna mora, od kojih su najveća Koraljno, Južnokinesko, Japansko, Tasmansko i Žuto more. Malajskim prolazom je spojen s Indijskim na zapadu, te Magellanovim moreuzom na istoku s Atlantikom. Prema sjeveru, Beringov prolaz spaja ga s Arktičkim okeanom.

Kako se Tihi okean širi na ± 180° geografske dužine, gdje zapad postaje istok, azijska strana okeana se smatra istočnim Tihim okeanom, a suprotna je strana zapadni Tihi okean. Datumska granica većim dijelom prati ±180° geografske dužine koja razgraničava istočni i zapadni dio. No, na nekim se mjestima odvaja od te geografske odrednice. Tako na sjeveru skreće prema istoku da bi zaobišla najistočniji dio Azje, zatim skreće prema zapadu obilazeći Aleutska ostrva da bi zatim puno južnije jako skrenula prema zapadu kako bi obuhvatila ostrvsku državu Kiribati i još neke manja ostrva.

Tokom Magellanovog putovanja do Filipina, po izlasku iz prolaza kroz Ognjenu zemlju (prolaz je kasnije po njemu dobio ime) poznatom po silovitim olujama, učinilo mu se da je Tihi okean vrlo miran okean, po čemu je dobio i ime. Ipak, nije uvijek miran. Kopno raspršeno po Tihom okeanu podložno je vulkanskim erupcijama i potresima. Također, brojni tajfuni počinju upravo na tom području. No, najopasniji su cunamiji (koji su posljedica podvodnih potresa) s ogromnim valovima koji uništavaju ostrva i gradove na svom putu.

Karakteristike vode

Temperature mora u Tihom okeanu kreću se od smrzavajućih na Zemljinim polovima do vrlo toplih (oko 29 °C) na ekvatoru. Salinitet također varira po geografskoj dužini. Voda bliže ekvatoru manje je slana od one u umjerenom pojasu zbog mnogo obilnih padavina na ekvatoru tokom cijele godine. Također, salinitet vode na polovima vrlo je nizak zbog malenog ili nikakvog isparavanja vode. No, po prosjeku temperatura, Tihi okean topliji je od Atlantskog okeana.

Morske struje na sjevernoj polutci uglavnom se kreću u smjeru kazaljke na satu, a na južnoj polutci obrnuto. Sjevernoekvatorska struja tjerana vjetrovima kreće se širinom od oko 15°N u smjeru zapada da bi kod Filipina skrenula na sjever i postala topla japanska ili Kuroshio struja.

Na oko 45°N Kuroshio struja skreće prema istoku gdje se račva. Dio struje skreće prema sjeveru postajući Aleutska struja. Drugi dio vodenih masa skreće prema jugu i ponovo dolazi u područje sjevernoekvatorske struje. U blizini Sjeverne Amerike, Aleutska struja također se račva. Sjeverni dio ulazi u Beringovo more kružeći njime u smjeru kazaljke na satu. Južni krak usporava i nastavlja prema jugu kao kalifornijska struja.

Južnoekvatorska struja prati ekvator u smjeru zapada. Istočno od Nove Gvineje skreće prema jugu da bi se na oko 50°S, priključila antarktičkoj struji. U blizini čileanske obale, južnoekvatorska se struja dijeli; jedan ogranak teče oko rta Horn, a drugi skreće prema sjeveru i formira peruansku ili Humboldtovu struju.

Geološki podaci

Pogled na Tihi okean.

Andesitska linija najvažnija je linija koja služi za odvajanje regija u Tihom okeanu. Odvaja dublji dio okeana s eruptivnim stijenama od plićeg dijela s dijelovima kopna. Ova linija prati zapadni rub kalifornijskih ostrva i prolazi Aleutima, onda sve do poluostrva Kamčatke u Rusiji, poslije ide Japanom, a onda u Okeaniju na Solomonska ostrva i Novi Zeland. Zatim se nastavlja sjeveroistočno zapadnom granicom Kordiljera duž Južne Amerike, te svoj put završava preko Meksika opet u Kaliforniji.

U sklopu zatvorene putanje Andesitske linije, nalaze se brojne vulkanske planine, ostrva i stijene koje karakteriziraju središnji Tihi okean. Ovdje se lava nježno uzdiže i gradi ogromne podvodne vulkanske planine. No, izvan Andesitske linije, vulkani su eksplozivni i tvore takozvani Pacifički vatreni prsten.

Kopnene mase

Tihi okean je pun vulkana i okeanskih brazdi.

Najveća je kopnena masa na čitavom Tihom okeanu Nova Gvineja, ujedno i drugi najveće ostrvo na svijetu. Gotovo su sva ostrva i atoli između koordinata 30°N i 30°S, tj. od jugoistočne Azije do Uskršnjeg ostrva. Polinezijski trokut, koji spaja Havaje, Novi Zeland i Uskršnje ostrvo, okružuje sve ostale ostrvske cjeline (Cookova ostrva, Samoa, Tokelau, Tonga, Tuamotu, Tuvalu i Wallis i Futuna).

Sjeverno od ekvatora i zapadno od datumske granice nalazi se nevjerovatno mnogo malih mikronezijskih ostrva, uključujući Karolinska, Marijanska i Maršalska ostrva.

U jugozapadnom kutu Tihog okeana leže ostrva iz melanezijske grupe, kojima dominira Nova Gvineja. Ostala ostrva iz ove grupe uključuju Fidži, Novu Kaledoniju, Solomonska ostrva i Vanuatu.

Ostrva Tihog okeana se dijele na tri osnovne vrste:

kontinentalna ostrva, koji uključuju ostrva Nove Gvineje, Novog Zelanda i Filipina, te imaju sličnu strukturu kao obližnje kopno;
visoka ostrva, koji imaju vulkansko porijeklo i najčešće aktivne vulkane;
koraljne grebene i koraljne platforme, od kojih je zasigurno najpoznatiji australijski veliki koraljni greben. Postoje i koralna ostrva, od kojih su najpoznatiji Makatea i Tuamotu iz grupe ostrva Francuske Polinezije.

Historija i ekonomija

Vidi i: Okeanija

James Cook, poznati engleski istraživač iz 17. vijeka.

Važne su se ljudske migracije dogodile na Tihom okeanu u prahistoriji, od kojih je najistaknutija bila polinezijska migracija od azijskog ruba okeana do Tahitija i Novog Zelanda.

Evropljani su došli u kontakt s Okeanijom u 16. vijeku. Prvi istraživač koji je zapisao svoja putovanja do Okeanije bio je Vasco Núñez de Balboa (1513. godine), a potom i Ferdinand Magellan tokom svojih putovanja od 1519. do 1522. 1564. godine, konkvistadori su prešli Tihi okean krenuvši iz Meksika. Ostatak 16. vijeka prošao je pod najsnažnijim španskim uticajem. Brodovi su kretali iz Španije do Filipina, Nove Gvineje i Solomonskih ostrva.

U 17. vijeku, Holanđani su, ploveći oko Afrike, vodili glavnu riječ u trgovini. Abel Tasman otišao je dalje otkrivši Tasmaniju i Novu Gvineju godine 1642. U 18. vijeku, Rusi su počeli iskorištavati Aljasku i Aleute, Francuzi Polineziju, a Englezi, posebno James Cook, otkrili su Australiju i Havaje.

Imperijalizam u 19. vijeku za posljedicu je imao okupaciju brojnih okeanijskih teritorija od Velike Britanije i Francuske, a potom i SAD-a. Jedan od najvećih doprinosa u historiji okeanografije imao je Charles Darwin 1830-ih ploveći brodom Beagle.

Iako je SAD prisvojio Filipine, Japan je imao većinu zapadnopacifičkih ostrva tokom Drugog svjetskog rata. No, do kraja rata, Japanu su, kao jednoj od poraženih zemalja, oduzeti svi posjedi.

Sedamnaest nezavisnih zemalja nalazi se u Tihom okeanu: Australija, Fidži, Japan, Kiribati, Maršalova ostrva, Mikronezija, Nauru, Novi Zeland, Palau, Papua Nova Gvineja, Filipini, Samoa, Solomonska ostrva, Tajvan, Tonga, Tuvalu i Vanuatu. Jedanaest od ovih sedamnaest zemalja steklo je potpunu nezavisnost 1960. godine. Sjevernomarijanska ostrva zapravo su pod vlašću SAD-a, dok su Cookova ostrva i Niue u sličnim odnosima s Novim Zelandom. U sklopu Tihog okeana, osim SAD-a, svoje teritorije i danas imaju Čile, Ekvador, Francuska, Japan i UK.

Iskorištavanje tihookeanskih mineralnih dobara je spriječeno zbog vrlo velikih dubina. U plitkim se dijelovima iskorištavaju prirodni plin i nafta, dok se biseri skupljaju duž obala Australije, Nikaragve, Paname i Filipina, iako se aktivisti Greenpeacea žestoko protive ovom iskorištavanju. U Tihom okeanu živi neslućen broj riba. U dijelovima bliže obali najviše se lovi riba poput tune, lososa, srdela, sabljarki, kao i školjke.

1986. godine su članice južnopacifičkog ugovora odredile da je ogroman dio Tihog okeana nedostupan za nuklearna testiranja i odlaganje nuklearnog otpada na tom području.

Glavne luke

Predivan pogled na luku i Tihi okean iz Honolulua, glavne havajske i jedne od glavnih pacifičkih luka.

Tihi okean

Također pogledajte

Vanjski linkovi

Logo Commonsa

Category:Pacific Ocean na Wikimedia Commonsu.

Oceanography Image of the Day , iz okeanografskih instituta
EPIC Pacific Ocean Data Collection Arhivirano 4. 5. 2010. na Wayback Machine Vidljivo online
Karta Tihog okeana Arhivirano 16. 3. 2005. na Wayback Machine
NOAA Ocean Surface Current Analyses - Realtime (OSCAR) Arhivirano 29. 12. 2005. na Wayback Machine Gotovo real-time prikaz iz satelita
NOAA PMEL Argo profiling floats Arhivirano 10. 2. 2006. na Wayback Machine Podaci o Tihom okeanu u realnom vremenu