Konkvistador

Konkvistador (špan. conquistador) jest naziv korišten za španske vojne osvajače i istraživače koji su u službi svog kralja tokom 14-16. vijeka osvajali teritorije u srednjoj i južnoj Americi, vršeći strahovita nasilja nad domorocima.

Nakon Kolumbovog otkrića Amerike 1492. godine španska kruna je pokrenula brojne ekspedicije radi osvajanja (špan. conquista) novootkrivenih područja. Krajnji cilj bila je kolonizacija Amerike, tj. Sjeverne, Srednje i Južne Amerike te karipskih ostrva. Čitavo područje je nazvano "Zapadnim Indijama", pošto su istraživači isprva pretpostavili da su stigli na (nepostojeću) atlantsku obalu azijsko-pacifičkog Dalekog istoka, koji je otkriven i ubrzo koloniziran pod imenom Istočne Indije, naročito arhipelag Filipina i Guama.

Pozadina

Vođe španskih ekspedicija u Novi svijet nazivali su se konkvistadorima, naziv koji je izražavao sličnost nedavno dovršenoj rekonkvisti, kršćanskim križarskim ratovima čiji je cilj bio (ponovo) osvajanje Iberskog poluostrva pod vlašću muslimanskih Maura (711-1492). Oni su također zazivali ime Santiaga Matamorosa ("sv. Jakova ubice Maura") prije nego što su kretali u borbu protiv paganskih domorodaca Amerike, koje su smatrali bez ikakvih prava sve dok nisu prihvatili katoličanstvo. Konkvistadori su s papinim blagoslovom anektirali njihove zemlje kao ničiju zemlju (terra nullius). Jedini ozbiljni protivnici konkvistadorima bili su Portugalci, koji su naselili Novi svijet nakon papine arbitraže u sporazumu iz Tordesillasa iz 1494. godine. Mnogi konkvistadori bili su siromašni, uključujući neke plemiće (hidalgos) koji su tražili sreću u Zapadnim Indijama zbog ograničenih mogućnosti u Evropi. Isti uzrok pokrenuo je i križarske ratove u Starom svijetu. Časna pravila zabranjivala su plemstvu ručni rad. Mnogi su također bježali zbog religijske represije koju je uzrokovala španska Inkvizicija.

Historija

Novi svijet

Prvo špansko osvajanje u Americi bilo je ostrvo Hispaniola (danas podijeljen između Haitija i Dominikanske Republike). Otuda je Juan Ponce de Leon osvojio Puerto Rico, a Diego Velázquez zauzeo Kubu. Prvo naselje na kopnu bio je Darién u Panami, kojeg je 1512. godine naselio Vasco Núñez de Balboa. Budući da u karipskim područjima nije bilo nikakvog velikog blaga ili beskrajne ponude neprocjenjivih začina, "razočaranje" je motiviralo daljnje istraživanje umjesto ozbiljne podrške da se od "djevičanskih" kolonija napravi najbolje, što je bila slutnja lošeg upravljanja velikom ekonomijom.

Prvi uspješni konkvistador bio je Hernán Cortés. Između 1520. i 1521. Cortés je uz pomoć nekih domorodačkih saveznika osvojio moćno Aztečko carstvo. Tako je današnji Meksiko (tada nazvan Nova Španija) došao pod upravu Španskog carstva. Od usporedne važnosti bilo je Pizzarovo osvajanje južnoameričkog carstva Inka. Obojici su pomogle epidemije boginja i ostalih evropskih pošasti koje su oslabile domorodačko stanovništvo. Bolesti su također ubile tadašnjeg vođu Inka za vrijeme rata koji je omogućio da Pizarro napadne pri svom dolasku. Pizarro i Cortes masakrirali su mnoštva Inka i Azteka kako bi zastrašili i terorizirali stanovništva što ni u kojem slučaju nije bilo uspješno. Udružen s daleko većim snagama domorodačkih saveznika, Cortesove snage uspjele su opsjesti i uništiti aztečki glavni grad.

Glasine o zlatnim gradovima (Cibola u Sjevernoj Americi i "El Dorado" u Južnoj Americi) uzrokovale su još nekoliko ekspedicija da napuste Evropu i krenu u Ameriku. Mnoge su se vratile bez zlata ili su pronašle manje zlata nego što su očekivale, dok su neke pronašle zlato za budale. Otkupninu koju je Sapa Inka Atahualpa platio za svoju slobodu uzeli su Španci koji su pokrenuli dodatne ekspedicije konkvistadora u Južnoj Americi i na Pacifiku.

Carska vlast i nerazumna upotreba krunskog dijela kolonijalnih prihoda kasnije je dovela državu više puta do bankrota, dok je priliv plemenitih metala uzrokovao galopirajuću inflaciju u Evropi. Španija je zato izgubila u ratu protiv protestantizma što je oslabilo špansku domaću ekonomiju i naposljetku carsku nadmoć prebacilo protivnicima.

Špansko osvajanje Azije i Pacifika

Nakon što je Ferdinand Magellan 1520. godine otkrio Magellanov prolaz na samom južnom vrhu Južne Amerike, Španija je pokazala interes za Pacifik. Prvi konkvistador koji je plovio prostranstvima Tihog okeana bio je Miguel López de Legazpi 1564. koji je stigao na filipinski arhipelag 1565. Legazpi i njegovi ljudi uništili su domorodačka naselja i osvojili ostrva za Španiju. To je utrlo put španskim naseljima na Tihom okeanu.

Rasprava o ljudskim pravima domorodaca

Većina konkvistadora okrutno je postupala s naseljenicima regija koje su posjetili ili osvojili; ubijajući, porobljavajući, silujući i na druge načine ih zlostavljajući. Neki Španci, kao istaknuti sveštenik Bartolomé de Las Casas, branili su Indijance od zlostavljanja konkvistadora. Godine 1542. Bartolomé de las Casas je objavio Kratki prikaz o razaranju Indija (Brevísima relación de la destrucción de las Indias). Njegov prikaz je uveliko "odgovoran" za prolazak novih španskih kolonijalnih zakona poznatih kao Novi zakoni iz 1542, koji su štitili prava domorodačkog stanovništva. Godine 1615. Felipe Guamán Poma de Ayala poslao je 1200 stranica Nove hronike i dobre vlasti (El primer nueva corónica i buen gobierno) kralju Španije. To je bila historija Inka, njihovog osvajanja i okrutnog postupanja koju je napisao bivši plemić Inka koji je imao grižnju savjesti u svojoj kasnijoj dobi zbog pomaganja konkvistadorima, pa je želio obavijestiti kralja o problemima. Knjiga je bila izgubljena u historiji sve do 1908. kada je otkrivena u ličnoj biblioteci danske kraljevske kuće.

Izvještaji o ponašanju španskih konkvistadora bili su dio izvornog materijala za stereotip španske okrutnosti koja je postala poznata kao Crna Legenda.

Reference u medijima

Konkvistador je bila prikazana kao jedinstvena jedinica za špansku civilizaciju u dodatku računarskoj igri Age of Empires II; prikazan u scenariju u kojem igrač zapovijeda španskom flotom protiv turske armade, inscenirane bitke kod Lepanta. Oni se također pojavljuju u Civilization III Play the World u kojoj igrač zapovijeda španskom krunom u vremenima španske kolonizacije Amerike.

Rock grupa Procol Harum također je imala hit single s pjesmom nazvanom Conquistador.

Spisak slavnih konkvistadora i istraživača

Hernán Cortés (Meksiko, 1518-1522, Honduras, 1524, Baja California, 1532-1536)
Francisco Pizarro (Peru, 1509-1535)
Francisco Vásquez de Coronado (jugozapad Sjedinjenih Američkih Država, 1540-1542)
Diego de Almagro (Peru, 1524-1535, Čile, 1535-1537)
Vasco Núñez de Balboa (Panama, 1510-1519)
Juan Ponce de León (Puerto Rico, 1508, Florida, 1513 i 1521)
Pedro de Alvarado (Meksiko, 1519-1521, Gvatemala 1523-1527, Peru, 1533-1535, Meksiko, 1540-1541)
Álvar Núñez Cabeza de Vaca (jugozapad SAD, 1527-1536, Južna Amerika, 1540-1542)
Lucas Vásquez de Ayllón (istočna obala SAD, 1524-1527)
Sebastián de Belalcázar (Ekvador i Kolumbija, 1533-1536)
Gonzalo Pizarro (Peru, 1532-1542)
Juan Pizarro (Peru, 1532-1536)
Francisco Hernández de Córdoba (Yucatán, 1517)
Martín de Goiti (Manila, Filipini, 1570-1571)
Hernándo Pizarro (Peru, 1532-1560)
Juan de Grijalva (Yucatán, 1518)
Gonzalo Jiménez de Quesada (Kolumbija, 1536-1537, Venecuela, 1569-1572)
Miguel López de Legazpi (Filipini, 1565-1571)
Francisco de Montejo (Yucatan, 1527-1546)
Juan de Salcedo (sjeverni Filipini, 1570-1576)
Nikolaus Federmann (Venecuela i Kolumbija, 1537-1539).
Pánfilo de Narváez (Florida, 1527-1528)
Diego de Nicuesa (Panama, 1506-1511)
Cristóbal de Olid (Honduras, 1523-1524)
Francisco de Orellana (rijeka Amazon, 1541-1543)
Hernando de Soto (jugoistok SAD, 1539-1542)
Inés Suárez, (Čile, 1541)
Martín de Ursua, regija Peten u Gvatemali, 1696-1697
Pedro de Valdivia (Čile, 1540-1552)
Diego Velázquez de Cuéllar (Kuba, 1511-1519)
Pedro Menendez de Aviles (Florida, 1565 - 1567)

Literatura

John Charles Chasteen Rođeni u krvi i vatri: Koncizna povijest Latinske Amerike

Vanjski linkovi

Commons logo

Commons ima datoteke na temu: Konkvistador