Nekropole sa stećcima u Olovu

Nekropole stećaku u Olovu, općina Olovo, vezane su za razvoj opšteg društveno-ekonomskog razvoja feudalnog društva u srednjovjekovnoj bosanskoj državi.

Opšte

Stećci su jedinstveni proizvod historijskog konteksta odnosno događaja koji obilježavaju srednji vijek jugoistočne Evrope. Impresivan su dokaz rastuće ekonomske moći bosanskog feudalnog društva u XIV stoljeću, otvaranja rudnika, pojačane urbanizacije, te želje pojedinaca da svoj status i moć prikažu kroz izvanjski izgled nadgrobnog spomenika.

Najzastupljeniji oblici stećaka su:

• sljemenjaci sa postoljem, koji se sužavaju prema dnu
• dvostruki sljemenjaca na postolju koji pokrivaju i dvostruke grobove.
• sanduci i ploče bez postolja, pa tek onda sa postoljem.

Čitav ornamentalni sistem na olovskim nekropolama otkriva poseban klesarski pristup sa svojim principima ukrašavanja i načinom rješavanja ornamentiranih površina. Među ukrasnim motivima najzastupljeniji su: obični spiralni zavoji i S-motiv, rozete, tordirana vrpca, cik-cak linije, kružići, kružići sa tačkom, krug od tordirane vrpce, krug sa rozetom, zrakasti krug, polukrug, zvijezda, grozd, polumjesec, krst, vodenica i plastična dugmad. Geometrijski motivi su osnova ornamentalnog sistema na spomenicima olovskog kraja.

Od figuralnih predstava, postoji ženska figurica u Kozjacima i životinjski lik na obelisku u Bakićima.

Evidentirane su predstave ljudske ruke, zatim ruke s kopljem i ruke s mačem. Motivi sa oružjem su jako stilizovani, tako šaka nigdje ne obuhvata oružje, nego izgleda kao da negdje lebdi pored njega. Koplja prikazana na stećcima imaju zastavice – trouglastu i četverouglastu, dok su mačevi uobičajenog srednjovjekovnog izgleda, izuzev jednog na lokalitetu Mramorje, koji ima izgled osmanske sablje. Jedini spomenici gdje se može pouzdano ustanoviti klasna pripadnost pokojnika su nadgrobonici sa predstavama ruke sa mačem ili kopljem, što direktno ukazuje da je grob pripadao ratniku – feudalcu. Alojz Benac je mišljenja da i predstava same ruke (bez oružja) ima isto značenje kao i ruka sa oružjem.

Veliki dio stećaka na ovim nekropolama je tehnički dotjeran, dok je izvjestan broj nemarnije obrađen. Najveći broj ukrasa izveden je tehnikom udubljivanja, za razliku od plastičnih motiva koji su vrlo rijetki. Svi spomenici su rađeni od krečnjaka, do kojeg je bilo lakše doći na ovom području.

Natpis je evidentiran na obelisku iz Bakića.

Nekropole nacionalni spomenici

Navedene nekropole su nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.

• Nekropola sa stećcima na lokalitetu 'Mramorje' u selu Moguš, dijelu naselja Solun
• Nekropola sa stećcima na lokalitetu Navitak u selu Boganovići. Veći dio stećaka položen je na brežuljku, a manji dio smješten je na zapadnoj padini. Na lokalitetu je smješteno 37 stećaka (3 ploče, 31 sljemenjak i 3 stećka čiju formu i oblik nije bilo moguće odrediti iz razloga što su u potpunosti utonuli). Sljemenjaci su klesani tako da su nešto uži prema dnu i svi su sa postoljima. Ploče su grublje obrade, također sa postoljem. Ukrasni ornamenti vidljivi su na deset stećaka, od kojih su svi sljemenjaci.
• Nekropola sa stećcima Salikovac,
• Nekropola sa stećcima “Mramorje“ i starim nišanima u Lavšićima, dijelu naselja Olovske Luke
• Nekropole sa stećcima i nišanima u Gurdićima,
• Nekropole sa stećcima u Bakićima, zajedno sa : ostacima srednjovjekovne crkve sv. Roka (svetište Gospe olovske), obeliskom (stub, nišan) na lokalitetu Vlaškovac i nišanima na lokalitetu Svatovsko Greblje, čine historijsku cjelinu koja je proglašena za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.

Nekropola Mramor

• Nekropola Mramor, u Musićima, dijelu naselja Klinčići, nalazi se na listi 30 srednjovjekovnih nekropola stećaka koje su 2016. godine proglašene Svjetskom baštinom UNESCO-a. Na listi su 22 nekropole u Bosni i Hercegovini, po 3 u Srbiji i Crnoj Gori, a 2 u Hrvatskoj.

Na 40. zasjedanju UNESCO-ovog Odbora za svjetsku baštinu, održanog u periodu od 10. do 20. jula 2016. u Istanbulu u Turskoj, pod nazivom: Stećci – srednjovjekovna groblja sa nadgrobnim spomenicima, uvršteni su na Popis svjetske baštine UNESCO-a, ispunjavajući dva kriterija.

Kriterij III – jedinstvena pojava u srednjovjekovnoj evropskoj umjetničkoj i arheološkoj baštini, a karakteriziraju ih različitosti tipova, brojnost, bogatstvo dekorativnih motiva, natpisi različitog sadržaja, kontekst njihova nastanka.

Kriterij Vi – od svog nastanka do danas stećci su duboko ukorijenjeni u različite običaje i vjerovanja. Fenomeni vezani uz njih (praznovjerja, narodna tradicija, priče) pokazuju nekoliko vrlo sličnih obrazaca koje susrećemo na čitavom prostoru njihova rasprostiranja. Epigrafika i simboli na stećcima značajno su utjecali na savremenu književnost i ostale vidove umjetnosti.

Stećci i stari muslimanski nišani u naselju Drecelj

Nekropole sa stećcima i stari muslimanski nišani u naselju Drecelj je historijsko područje na teritoriji općine Olovo. Poseban značaj historijskom području Drecelja daje izmiješanost, i preklapanje grobalja iz različitih historijskih perioda: srednjovjekovni grobovi sa stećcima se nalaze na prahistorijskim tumulusima, muslimansko groblje iz 16. stoljeća izdvojeno je od stećaka, ali u širem kontekstu čini cjelinu područja, recentno pravoslavno groblje nastalo je u srednjovjekovnom groblju sa stećcima, itd. Prahistorijska gradina na lokalitetu Gradac ukazuje na činjenicu da je područje Drecelja bilo naseljeno i u prahistorijsko doba (vrijeme Ilira)

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj 6. novembra 2018. godine, donijela je odluku o proglašenju historijskog područja za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine. Ovu odluku Komisija donesena je u sljedećem sastavu: Amir Pašić, Goran Milojević i Radoje Vidović.

Nacionalni spomenici su od izuzetnog značaja za Bosnu i Hercegovinu jer:

• posjeduju izuzetno visoko izražene vrijednosti (društvenu, historijsku, dokumentarnu ili umjetničku i estetsku):
• posjeduju izuzetno visok stepen autentičnosti (minimalno tri atributa autentičnosti) i integriteta (minimalno dva atributa integriteta);
• predstavljaju jedinstven i/ili izuzetno reprezentativan primjer određenog tipa ili stila.

Nacionalni spomenik u naselju Drecelj smješteni su na nekoliko lokaliteta:

• Lokalitet Trlo nalazi se ispod gradine na udaljenosti od oko 160 m zračne linije u pravcu sjeverozapada,

gdje je situirana manja nekropola sa 5 stećaka (3 sanduka i 2 sljemenjaka). Stećci su srednje obrađeni, bez ukrasa

• Lokalitet Staro muslimansko groblje sa 4 nišana, nalazi se sjeveroistočno od gradine na udaljenosti od oko 500 m zračne linije. gdje su situirana 4 nišana (2 doglavna i 2 donožna nišana). Nišani su dobro obrađeni, očuvani, bez ukrasa.
• Lokalitet Mramorčić – nekropola sa 58 stećaka (2 fragmenta stećaka, 4 ploče, 11 sanduka, 41 sljemenjak od

kojih su: 1 dvojni sljemenjak i 1 dvojni sljemenjak–sanduk), smještena je jugozapadno od gradine na udaljenosti od oko 600 m zračne linije.

• Lokalitet Mramor – nekropola sa 5 stećaka, u formi sljemenjaka od kojih je 1 dvojni sljemenjak. Situirana je jugozapadno od gradine na udaljenosti od oko 750 m zračne linije
• Lokalitet Donji Drecelj – nekropola sa 7 stećaka (1 sanduk i 6 sljemenjaka) je jugozapadno od gradine na udaljenosti od oko 880 m zračne linije.

Literatura

• Šefik Bešlagić, Sarajevo: “Veselin Masleša“, 1982. STEĆCI – KULTURA I UMJETNOST
• Drago Vidović, SIMBOLIČNE PREDSTAVE NA STEĆCIMA
• Alojz Benac, "Olovo", Srednjovjekovni nadgrobni spomenici Bosne i Hercegovine II, Beograd 1951.