Simboli na stećcima

Simboli na stećcima su po svojim likovnim i drugim osobinama jedna od nekoliko kategorija umjetničke vrijednosti, ustanovljeni na preko 6000 primjeraka. Većina simbola vuče svoje porijeklo iz paganskih vremena, uz uticaj kršćanstva u romaničkoj i gotičkoj umjetnisti prenesenoj iz jadranskog primorja. I sami simboli se mogu podijeliti u nekoliko tematskih cjelina.

Stećak iz Radimlje sa simbolima krsta i spirale

Rozeta, zajedno sa zvijezdom, najbrojniji je motiv stećaka. Uglavnom djeluju i imaju značenje dekoracije. Rozeta ima zaobljene a zvijezda šiljaste latice.

Krst je primijenjen u tri osnovna tipa, grčki, latinski i Andrejin krst, sa velikim brojem mogućih kombinacija: jednostavni ravnomjerni krakovi, zašiljeni ili zaobljeni, završeni kružnicama na sva četiri ili samo tri kraja, zatvoreni u krug ili kvadrat, dopunjeni ukrasima u uglovima i pretvoreni samo u skelet ornamenta. Postoje i krstovi sa proširenim krakovima u malteškoj i gotičkoj varijanti, otkrivajući primorsko porijeklo. Ako su na složenijom postolju, dočaravaju krst sa Golgote. Trojni prikaz je poznat kao jerusalimski tip. Krstovi sa razvijenim gornjim krakom u dvije spiralne volute, ili razlistalog krsta potiču iz sasanidskog kruga prenešenog vizantijskim uticajem.

Tau-krst je reljefni motiv bez gornjeg kraka (latinično veliko slovo T). Korišten je u počecima kršćanstva i naziva se krst sv. Tome. Kod Germana je značio zaštitu od demona.

Polumjesec je astralni simbol, predstavljen kao četvrtina ili još manji dio kruga, sa vršcima različito okrenutim, ponekad sa kružićima ili rozetama na krajevima. Tumači se različito, kao lađa svjetlosti koja nebom prevozi pravedne duše, kao simbol bosanskog viteštva i znak bosanskog grba, ili da je simbol smrti i ponovnog rađanja ili samo ukrasni element.

Spirala ili lozica sa trolisnim umecima na stećcima je umjetnička stilizacija loze kao izdanka ili dijela biljke (u nekim kulturama simbol boga Dionisa). Najrasprostranjenija je na hercegovačkim stećcima. Poznata je kao simbol smrti i uskrsnuća.

Svastika je poznati prehistorijski simbol u značenju donosica sreće i čuvara od zla, ili prastari simbol vječnog života. Na stećke je došao preko bogumila.

Geometrijski simboli (krug, polukrug, trougao, kvadrat) imaju prvenstveno dekorativni karakter.

Među simbolima ima i onih koji simbolizuju zanimanje ili društveni status: cipele ili kalup (obućar), nakovanj sa čekićem (kovač), štap ili čaša ili knjiga (sveštenik), motika ili srp ili plug (zemljoradnik), vreteno, ključ, pehar, tronožni stočić... Sjekirica simbolizuje ratnika vičnog tom oružju.

Na stećku u Vrbljanima kod Konjica je slika svećenika koji drži Tau križ, koji je simbol Bogomila. Susjedno selo se zove Ugošće, što znači da je ispod stećka sahranjen Gost, sveštenik bosanske crkve.

Postoji dio simbola koji se rijetko ili samo jednom pojavljuju.